Γαϊτανάκι, Κετσέκια, Ντέρβενα, Mπαμπούγερα: Αποκριάτικα έθιμα απ’ άκρη σ’ άκρη του νομού Σερρών -Φωτορεπορτάζ

Απόκριες ονομάζονται οι τρεις εβδομάδες πριν από την Καθαρή Δευτέρα οπότε αρχίζει και η μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής. Ονομάστηκαν έτσι επειδή, τη περίοδο αυτή, συνηθίζεται να μην τρώνε κρέας οι Χριστιανοί, δηλαδή «να απέχουν από κρέας». 

Το κύριο γνώρισμα των Αποκριών είναι οι μεταμφιέσεις τις οποίες συναντάμε σε ολόκληρη την Ελλάδα, καθώς και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το όνομα των μεταμφιεσμένων διαφέρει από τόπο σε τόπο: κουδουνάτοι, καμουζέλες, μούσκαροι αλλά το κοινότερο είναι μασκαράδες και καρνάβαλοι που προέρχεται από τις ιταλικές λέξεις maschera και carnevale.

Στην Ελλάδα υπάρχει πληθώρα εθίμων που διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Ας γνωρίσουμε κάποια από αυτά στο Νομό Σερρών.

 Το «γαϊτανάκι» στη Σέρρες

Από τα πιο γνωστά πανελλαδικά έθιμα, που διατηρούνται αυτούσια ως τις μέρες μας, είναι το γαϊτανάκι. Το γαϊτανάκι είναι ένας χορός που δένει απόλυτα με το χρώμα και το κέφι της αποκριάς.

Δεκατρία άτομα χρειάζονται γι’ αυτόν το χορό. Ο ένας κρατά ένα μεγάλο στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου κρέμονται 12 μακριές κορδέλες, διαφορετικού χρώματος η καθεμιά. Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια και δίνουν το όνομά τους στο έθιμο. Οι υπόλοιποι δώδεκα χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν σε ζευγάρια. Καθώς κινούνται γύρω από το στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του κι έτσι πλέκουν τις κορδέλες πάνω του δημιουργώντας χρωματιστούς συνδυασμούς. Όταν πια οι κορδέλες τυλιχτούν στο στύλο και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά σε αυτόν, τότε ο χορός τελειώνει και το στολισμένο γαϊτανάκι μένει να θυμίζει το αποκριάτικο πνεύμα.

«Ντερβένα» στην Πρώτη

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς αναβιώνει το έθιμο της Ντερβένας , στην έδρα του δήμου Πρώτη. Η διαδικασία ξεκινά μία εβδομάδα πριν με τη συγκέντρωση ξύλων (πουρναριών). Οι συνοικίες ή αλλιώς οι «μαχαλάδες» συναγωνίζονται για το ποια θα πραγματοποιήσει την μεγαλύτερη και ομορφότερη «Ντερβένα». Συχνά η μία συνοικία, κλέβει τα πουρνάρια από την άλλη. Το βράδυ της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς με τη συνοδεία μουσικών οργάνων του Χορευτικού Πολιτιστικού Συλλόγου Φιλόμουσων «Η Πρόοδος» και πλήθος κόσμου από την Πρώτη και την γύρω περιοχή, οι κάτοικοι περιοδεύουν για το άναμμα της «ντερβένας». Το έθιμο συμβολίζει το κάψιμο των παθών, του μίσους, της κακίας και της εχθρότητας των ανθρώπων. Αυτή την ημέρα γίνονται τα συγχωρέματα από τους μικρότερους προς τους μεγαλύτερους και αντίστροφα. Η κορύφωση της εκδήλωσης λαμβάνει χώρα στην κεντρική πλατεία του χωριού όπου ο κόσμος απολαμβάνει το κρασί, τις πίτες και τα σαρμαδάκια, που προσφέρονται από τους κατοίκους του χωριού.

Καρναβάλι Σιδηροκάστρου

Δυναμικό παρών δίνει εδώ και πάρα πολλά χρόνια με ενεργή συμμετοχή το καρναβάλι Σιδηροκάστρου. Με κέφι ,ξεφάντωμα που προσελκύει κάθε χρόνο επισκέπτες από όλο τον νομό Σερρών.

«Μπαμπούγερα» Βαμβακοφύτου 

Το Βαμβακόφυτο διατηρεί και διαδίδει την Ελληνική Παράδοση, που του κληροδότησαν οι πρόγονοι του, ως πολιτισμική παρακαταθήκη. Τα καρναβάλια στο Βαμβακόφυτο έχουν παράδοση εκατοντάδων χρόνων. Φέρουν το όνομα «Μπαμπούγερα», λέξη του τοπικού γλωσσικού ιδιώματος. Ετυμολογώντας τη λέξη βλέπουμε ότι είναι σύνθετη από τις λέξεις μπάμπω (=γιαγιά) και γέροι. Πρόκειται λοιπόν για μια παραδοσιακή δημόσια παράσταση που παρουσιάζεται στους δρόμους και την κεντρική πλατεία του χωριού. Οι κάτοικοι είναι ντυμένοι με παλιόρουχα και δέρματα, με μάσκες που τις κάλυπταν επίσης με δέρματα αιγοπροβάτων. Η εμφάνιση αν και τρομακτική, είναι ιδιαίτερα ξεχωριστή και εντυπωσιακή. Από τη μέση τους κρέμονται κουδούνια διαφόρων μεγεθών. Αναπαριστούν και σατιρίζουν πράγματα, επαγγέλματα, άτομα και καταστάσεις που είχαν σχέση με την καθημερινή τους ζωή και την τότε πραγματικότητα.

Καρναβάλι Ηράκλειας

Το καρναβάλι έχει παράδοση στην Ηράκλεια καθώς και στην ευρύτερη περιοχή αν και έχει γνωρίσει διάφορες παραλλαγές στο πέρασμα του χρόνου. Παλαιότερα την Κυριακή της Τυροφάγου και την Καθαρά Δευτέρα πραγματοποιούνταν διήμερες καρναβαλικές εκδηλώσεις εδώ και αρκετά χρόνια όμως έχουν σταματήσει οι εκδηλώσεις αυτές.

«Σουράτισσα» 

Πρόκειται για τοπικό έθιμο της Ηράκλειας. «Σουράτισσα» σημαίνει «φιλενάδα» και είναι γιορτή αποκλειστικά των γυναικών. Το έθιμο αναβιώνει στη γιορτή των Αγίων Θεοδώρων, ημέρα Σάββατο. Η παράδοση θέλει τη μέρα αυτή οι γυναίκες να ξεχνούν τις έχθρες, τις προστριβές και τις διαφωνίες τους, δίνοντας αξία στη φιλία και να γλεντούν σε μικρές παρέες στις γειτονιές με τη συνοδεία ζουρνάδων προσφέροντας σαν γλύκισμα σιμιγδαλένιο χαλβά. Εδώ και δύο δεκαετίες η γιορτή άλλαξε μορφή και σαν τόπος διασκέδασης επιλέγονται οι ταβέρνες της περιοχής ή η αίθουσα του «Πολύκεντρου» της Ηράκλειας. Σταθερά παραμένουν όμως η μουσική από τους ζουρνάδες και ο παραδοσιακός σιμιγδαλένιος χαλβάς.

Τα «Κετσέκια» στο Ποντισμένο

Κατά την περίοδο του Καρναβαλιού και την Καθαρά Δευτέρα στο  Ποντισμένο αναβιώνει το έθιμο  «Κετσέκια». Το έθιμο αυτό που κρατά από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Τις μέρες αυτές, πρόσφορες για σάτιρα και διασκέδαση, οι άντρες φορούν την παραδοσιακή ελληνική φορεσιά με τη κλασική φουστανέλα, για να ξεγελάσουν τους Τούρκους. φορώντας στο κεφάλι γυναικείες μανδήλες με λουλούδια.

Φωτορεπορτάζ -Επιμέλεια: Κωνσταντινίδου Παρασκευή