Μαρία Κόλλια-Τσαρουχά : Το Άγιο Όρος για άλλη μια φορά στο επίκεντρο οικονομικών εξελίξεων
Date:
Σας καλωσορίζω και σας ευχαριστώ που παραβρίσκεστε στη συνεδρία για τα ειδικά θέματα της Αθωνικής Χερσονήσου. Το ΥΜΑΘ εποπτεύει το Κέντρο Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς, ΚεΔΑΚ όπως το ονομάζουμε, του οποίου έχω την τιμή να προεδρεύω. Το ΚεΔΑΚ είναι αυτόνομο Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, το οποίο τελεί υπό την εποπτεία του ΥΜΑΘ και εδρεύει στο Υπουργείο Εσωτερικών (Μακεδονίας-Θράκης). Ιδρύθηκε το 1981, και με την παραχώρηση των αρμοδιοτήτων των τότε υπουργείων Πολιτισμού, Γεωργίας και Δημοσίων Έργων, ανέλαβε ως αποκλειστικός φορέας του Ελληνικού Κράτους, την έγκριση και εκτέλεση των έργων στην αθωνική χερσόνησο. Σήμερα έχει προσωπικό δεκαέξι επιστημόνων, Μηχανικών και Αρχαιολόγων, και λειτουργεί για τη διαμόρφωση και την επίβλεψη των προγραμμάτων για τις αναστηλώσεις, τη συντήρηση και γενικότερα των έργων υποδομής των Ιερών Μονών και των υπόλοιπων μνημείων της Αθωνικής Πολιτείας.
Δεν χρειάζεται φυσικά να αναφέρω πολλά πράγματα για την ιστορική και θρησκευτική σημασία του Αγίου Όρους για τη χώρα μας, η οποία είναι ουσιαστικά ανεκτίμητη και αποτελεί αντικείμενο μελέτης αμέτρητων επιστημόνων, πιο ειδικών από εμάς. Θα αναφέρω μόνο ότι στις ημέρες μας, το Άγιο Όρος τοποθετείται ξανά στο κέντρο των διεθνών εξελίξεων, καθώς υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον για αυτό ειδικά στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων, που στο Άγιο Όρος εντοπίζουν έναν από τους πιο κεντρικούς θύλακες της θρησκευτικής, πολιτιστικής, και ιστορικής τους παρακαταθήκης. Αυτό τοποθετεί το Άγιο Όρος και την ευρύτερη περιοχή στην οποία βρίσκεται, στη καρδιά μια κινητικότητας με προφανείς αναπτυξιακές δυνατότητες, μέρος των οποίων αξιοποιούμε μέχρι σήμερα, και που δεν περιορίζονται μόνο στους τομείς του Πολιτισμού, του Τουρισμού και του Περιβάλλοντος, αλλά προχωρούν και σε άλλα επίπεδα, όπως πχ των Διεθνών Σχέσεων και της Έρευνας. H ενεργοποίηση φέρνει στο προσκήνιο και το έργο του ΚεΔΑΚ.
Ελπίζω ότι αυτή η πρώτη αναφορά μου απαντά στο ερώτημα που θέτουν κάποιοι, απορώντας πώς γίνεται το Άγιο Όρος, ως τόπος αναχωρητισμού και διατήρησης θρησκευτικής παράδοσης, να σχετίζεται με θέματα Ανάπτυξης. Η απάντηση είναι ότι, όχι απλώς σχετίζεται, αλλά μπορεί να αποτελέσει έναν από τους πιο σημαντικούς μοχλούς ενός τεράστιου αναπτυξιακού έργου με πολλαπλά Οικονομικά, Πολιτιστικά και κατ’ επέκταση Τουριστικά οφέλη, αλλά και οφέλη κατοχύρωσης της Ευρώπης, καθώς στο Άγιο Όρος αποκρυσταλλώνονται χαρακτηριστικά που είναι αδιάσπαστα με την Ευρωπαϊκή Ταυτότητα. Γιατί, όσο και αν δεν θέλουμε πολλές φορές να το παραδεχτούμε, τα πολιτικά και κοινωνικά δεδομένα, τα οποία στην Ευρώπη είναι δεδομένα κοινής συνύπαρξης, ανταλλαγής, συνεργασιών και δημοκρατίας, σχετίζονται άμεσα με τη κυρίαρχη θρησκεία κάθε τόπου και την πολιτισμική παρακαταθήκη που αυτή δημιουργεί.
Θα πρέπει εδώ να ξεκαθαρίσουμε ότι η χερσόνησος του Άθω παρουσιάζει αρκετές διοικητικές ιδιαιτερότητες σε σχέση με άλλα σχετικά παραδείγματα. Σε αντίθεση πχ με το Βατικανό, που είναι ανεξάρτητο κρατίδιο, το Άγιο Όρος αποτελεί τμήμα του Ελληνικού Κράτους, αυτοδιοικούμενο μεν αλλά όχι ανεξάρτητο. Αυτό αποτυπώνεται στο άρθρο 105 του Συντάγματος, ενώ το καθεστώς του ορίζεται λεπτομερώς από τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους.
Η διοίκηση ασκείται από αντιπροσώπους των Ιερών Μονών, οι οποίοι αποτελούν την Ιερά Κοινότητα. Η ακριβής τήρηση των αγιορείτικων καθεστώτων τελεί ως προς το πνευματικό μέρος υπό την ανώτατη εποπτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και ως προς το διοικητικό μέρος υπό την εποπτεία του Ελληνικού Κράτους, στο οποίο ανήκει αποκλειστικά και η διαφύλαξη της δημόσιας τάξης και ασφάλειας. Οι κρατικές εξουσίες ασκούνται από τον Πολιτικό Διοικητή, ο οποίος διορίζεται από το Υπουργείο Εξωτερικών.
Τα κριτήρια λοιπόν διαχείρισης του χώρου και των αναγκών του, είναι διαφορετικά από αυτά που συνηθίζονται στην υπόλοιπη χώρα. Η οικονομική δραστηριότητα μέσα στο Άγιο Όρος, περιορίζεται στην κάλυψη των βιοτικών αναγκών και μόνο, ενώ η οικοδομική δραστηριότητα έχει ως μοναδικό σκοπό τη στέγαση των κληρικών, των μοναχών, των εργαζομένων και των επισκεπτών. Ως συνέπεια υπάρχει ελάχιστη παρέμβαση στο φυσικό περιβάλλον, το οποίο είναι σε μεγάλο βαθμό άθικτο από τις επεμβάσεις που χαρακτηρίζουν την υπόλοιπη χώρα. Παράλληλα, διατηρείται ένα σύνολο κτιρίων που χτίστηκαν από τον ένατο αιώνα μέχρι και σήμερα, καθιστώντας έτσι τη χερσόνησο μια μοναδική ζωντανή συλλογή ιστορίας της Αρχιτεκτονικής.
Όλα αυτά αποτελούν πόλο έλξης για πλήθος ανθρώπων, που επισκέπτονται την Αθωνική Πολιτεία είτε ως προσκυνητές είτε ως τουρίστες, είτε ως εργαζόμενοι. Σύμφωνα με αναφορές, κάθε μέρα επισκέπτονται το Άγιο Όρος περίπου τρεις χιλιάδες επισκέπτες και προσκυνητές. Μέχρι σήμερα, αυτή η συγκέντρωση ανθρώπων από την Ελλάδα ή το εξωτερικό, δημιουργεί ένα οικονομικό αντικείμενο, το οποίο καρπώνονται κατά κύριο λόγο οι γειτονικές περιοχές, κάνοντας έτσι το Άγιο Όρος μοχλό οικονομικής ανάπτυξης της ανατολικής Χαλκιδικής.
Με τη βελτίωση των υποδομών, υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για τη συγκρότηση μιας ολοκληρωμένης πρότασης, που θα συνδυάζει και θα προσφέρει στον επισκέπτη, τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με πλήθος άλλων, ιστορικών, θρησκευτικών περιοχών και μνημείων της ευρύτερης Κεντρικής Μακεδονίας που έτσι και αλλιώς τα εμπεριέχει σε μικρές χιλιομετρικές αποστάσεις. Είναι στην ουσία, η προσπάθεια που καταβάλλει η χώρα μας με τη σημερινή κυβέρνηση όχι μόνο να διευρύνει τις δυνατότητες του θερινού-θαλάσσιου τουρισμού, αλλά να προσφέρει καθόλη τη διάρκεια του χρόνου, προτάσεις που θα συνδυάζουν την Ιστορία, την περιβαλλοντική περιήγηση, τον χειμερινό, ιαματικό, πολιτιστικό κλπ τουρισμό. Αυτός ο σχεδιασμός, συν τις ανάγκες συντήρησης, αποκατάστασης και αναστήλωσης των Μονών και των υπόλοιπων κτιρίων του Άγιου Όρους, καθιστά αναγκαία τη διάθεση μεγαλύτερων πόρων στους φορείς που θα αναλάβουν να τον κάνουν πραγματικότητα.
Το οικονομικό αντικείμενο σε σχέση με την έκταση, υπερβαίνει κατά πολύ την αντίστοιχη αναλογία άλλων περιφερειών. Στην κατά κάποιο τρόπο «συγκαλυμμένη» και «έμμεση» αυτή ανάπτυξη, η Πολιτεία συνδράμει με κάθε τρόπο, ενισχύοντας τους φορείς που εδώ και χρόνια εργάζονται και επιτυγχάνουν αποτελέσματα. Στα τριάντα πέντε χρόνια δράσης του, το Κε.Δ.Α.Κ. έχει εγκρίνει και εκτελέσει εκατοντάδες έργα, η προστιθέμενη αξία των οποίων είναι δύσκολο να υπολογιστεί. Αναφέρουμε ενδεικτικά ότι την τριετία 2015-2017 εγκρίθηκαν 94 έργα ύψους άνω των 60 εκατομμυρίων ευρώ, κυρίως μέσα από το ΕΣΠΑ. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα μεγάλης κλίμακας αναπτυξιακό έργο, το οποίο οφείλουμε να βρίσκουμε συνεχώς τρόπους ενίσχυσής του. Αυτή μπορεί να επιτευχθεί με την απλοποίηση των διαδικασιών του, με την ένταξη έργων σε ευρωπαϊκά προγράμματα και με τη διάθεση εθνικών πόρων.
Αυτή τη στιγμή υπάρχει μια σειρά προτεραιοτήτων και αναγκών που είναι απαραίτητες για την αναβάθμιση του ΚεΔΑΚ και έχουν ταυτόχρονα ισχυρό αναπτυξιακό προφίλ.
Θα αναφερθώ πρώτα στο θέμα της Ενέργειας: Πρόσφατα εγκρίθηκε υπό προϋποθέσεις που όρισε το ΚεΔΑΚ η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στο Άγιο Όρος, με τα οποία θα λυθεί κατά ένα μεγάλο μέρος το ενεργειακό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι μονές, με τρόπο μάλιστα πλήρως φιλικό προς το περιβάλλον. Η δαπάνη για την εγκατάστασή τους είναι περίπου 10 εκατομμύρια ευρώ.
Είναι σημαντικό, παρόμοιες νέες τεχνολογίες να εφαρμοστούν και σε άλλους τομείς της καθημερινότητάς του, ώστε να βελτιωθούν οι όροι διαβίωσης και για να γίνει πιο εύκολο το έργο της προστασίας του. Αναφέρομαι στα θέματα προστασίας και βελτίωσης του εσωτερικού δικτύου του, στην προστασία και την αναβάθμιση των λιμανιών του, στη διαχείριση των αποβλήτων, στην απεξάρτηση από το πετρέλαιο.
Σε ένα άλλο επίπεδο, είναι ζητούμενο, η εισαγωγή νέων τεχνολογιών, κυρίως ψηφιακών, που θα βοηθήσουν στην καταγραφή και διαφύλαξη της κινητής περιουσίας του Όρους, ειδικά των αρχείων, των εικόνων, των κειμηλίων του κλπ.
Είναι προφανές ότι με αυτές τις δράσεις θα δημιουργηθούν επιπλέον νέες θέσεις εργασίας για πολλούς επιστήμονες και ερευνητές, ενώ θα υπάρξει και σημαντικό πολιτιστικό και ακαδημαϊκό όφελος, καθώς θα γίνει δυνατή η μεγαλύτερη διάδοση της Γνώσης, που βρίσκεται κατατεθειμένη στο Άγιο Όρος, αλλά μέχρι σήμερα παραμένει σε μεγάλο βαθμό απροσπέλαστη και τολμώ να πω άγνωστη.
Νομίζω ότι είναι προφανή τα αναπτυξιακά αποτελέσματα που θα φέρει η εκπλήρωση των παραπάνω έργων. Θα δώσει εργασία σε περισσότερους επιστήμονες και εργατοτεχνικό προσωπικό. Θα προσθέσει αντικείμενα σε τεχνικούς και επαγγελματίες, και θα υποστηρίξει πολλές, τοπικές κυρίως, επιχειρήσεις μεταποίησης και τουρισμού.
Τέλος θα ήθελα να αναφερθώ στο θέμα του αρχείου του ΚεΔΑΚ. Καθώς μιλάμε για μια περίοδο 35 ετών λειτουργίας του, έχει συσσωρευτεί ένα πλούσιο αρχείο από μελέτες, μακέτες, προτάσεις και σχέδια που δείχνουν όλη την πορεία και τα στάδια αποκατάστασης των ιερών μονών, κελιών και εξαρτημάτων. Αυτό το αρχείο βρίσκεται σε αποθήκες του Υπουργείου μας και κινδύνευε να καταστραφεί από την πολυκαιρία. Ένα μέρος του φυλάσσεται στο ισόγειο χώρο του κτιρίου του πρώην ΥΜΑΘ, άλλου μέρος στο κληροδότημα του Κε.Δ.Α.Κ. στην οδό Ζαΐμη, ενώ το μεγαλύτερο μέρος σε αποθήκη στο λιμάνι που έχει παραχωρηθεί από τον ΟΛΘ.
Είναι τουλάχιστον 2.500 φάκελοι, που περιέχουν ο καθένας τους δεκάδες σχέδια και φωτογραφίες και πλούσιο υλικό, που πρέπει να ψηφιοποιηθεί για να σωθεί και να αποδοθεί στην επιστημονική κοινότητα.
Μετά από απόφαση του Δ.Σ. του Κε.Δ.Α.Κ., από τις αρχές του 2018, ξεκινήσαμε σε πρώτ
στάδιο τις εργασίες για την οργάνωση του αρχειακού υλικού των αποφάσεων του, που περιλαμβάνουν την ταξινόμηση κατά ημερομηνία καθώς και τη δημιουργία αντίστοιχου ψηφιακού αρχείου σε κατάλληλη μορφή (pdf, doc, jpg, κτλ) ανάλογα με το είδος και το υλικό του αρχικού τεκμηρίου. Αυτές οι εργασίες προβλέπεται να ολοκληρωθούν εντός του 2018.
Επόμενο στάδιο είναι να προχωρήσουμε στην οργάνωση, ταξινόμηση, επεξεργασία, κωδικοποίηση και στη συνέχεια την ψηφιοποίηση και προβολή με χρήση συγχρόνων τεχνολογιών (πχ με ιστότοπο, με βάσεις δεδομένων κλπ) αυτού του υλικού. Είναι ένας στόχος για τον οποίο αναζητούμε όλη τη δυνατή υποστήριξη ώστε να γίνει πραγματικότητα. Συγχρόνως, στο πλαίσιο των παραπάνω ενεργειών, σκοπεύουμε την αξιοποίηση του κληροδοτήματος του Κε.Δ.Α.Κ., με τη δημιουργία στους χώρους του, ενός κέντρου τεκμηρίωσης και προβολής του έργου του.
Σε θεσμικό επίπεδο, τώρα είναι αναγκαίο:
α) Να ενισχυθεί η συνεργασία του με τις υπηρεσίες του Υπουργείο Πολιτισμού και ΑΘλητισμού, η οποία υπέφερε στο παρελθόν.
β) Να επανδρωθεί το ΚεΔΑΚ με ειδικευμένους επιστήμονες στον τομέα του περιβάλλοντος, των φυσικών πόρων, της ενέργειας και των επικοινωνιών.
γ) Να ρυθμιστεί θεσμικά το ζήτημα της διαχείρισης της ενέργειας, των επικοινωνιών, των υδάτινων πόρων και του περιβάλλοντος στο Όρος.
Εκτός από την ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού, είναι απαραίτητο να υπάρχει νομική δυνατότητα στην εκτέλεση του έργου του ΚεΔΑΚ (π. χ. πληρωμές εκτός έδρας) ώστε να μπορούν οι επιστήμονες του ΚεΔΑΚ να παρακολουθούν τακτικά και εκ του σύνεγγυς τα έργα που εκτελούνται στο Όρος, αλλά και να προστατεύεται αποτελεσματικά το πολιτιστικό απόθεμα και το περιβάλλον.
Κυρίες και Κύριοι, έχοντας πίσω του, πείρα τριανταπέντε ετών, το Κε.Δ.Α.Κ. έχει αποδείξει τη μεγάλη σημασία του έργου του. Ωστόσο, χρειάζεται αύξηση της χρηματοδότησης, στήριξη και ενίσχυση σε προσωπικό. Δυστυχώς, το σημερινό περιβάλλον της δημόσιας διοίκησης, με τις περικοπές σε προσωπικό και πόρους, δεν είναι ευνοϊκό για παρόμοιους φορείς. Από την πλευρά μου κάνω κάθε δυνατή κίνηση για να συνεχίσει να παράγει το, κατά γενική ομολογία όλων των εμπλεκομένων, επιτυχημένο έργο του, το οποίο είναι σημαντικό όχι μόνο για τον Πολιτισμό, αλλά και την Ανάπτυξη του τόπου μας.
Είμαι πάντοτε διαθέσιμη να ακούσω κάθε πρόταση για την παραπέρα αξιοποίηση των δυνατοτήτων του. Αποτελεί εξάλλου ένα σημαντικό εργαλείο για να αναδείξουμε ακόμη περισσότερο την κομβική σημασία της Μακεδονίας και της Θράκης, σε παγκόσμιο επίπεδο.
