«Κάθε ένας από εμάς είναι σαν εκείνη την πεταλούδα στο Φαινόμενο της Πεταλούδας. Και κάθε μικρή κίνηση προς έναν πιο θετικό τρόπο σκέψης μπορεί να στείλει κύματα θετικότητας μέσα από τους οργανισμούς μας, τις οικογένειες και τις κοινότητές μας»
― Shawn Achor, (Το πλεονέκτημα της ευτυχίας: Οι επτά αρχές της θετικής ψυχολογίας που πυροδοτούν την επιτυχία και την επίδοση στην εργασία)
Η επαναστατική ανακάλυψη του μετεωρολόγου Edward Lorenz έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής με την ονομασία «το φαινόμενο της πεταλούδας», που δήλωνε ότι κάτι τόσο μικρό όσο η κίνηση του φτερού μιας πεταλούδας μπορεί να προκαλέσει μια μεγάλη αλλαγή στον καιρό μιας περιοχή στην άλλη άκρη του πλανήτη. Σήμερα, αυτή η έννοια συνεχίζει να χρησιμοποιείται ευρέως και πλέον αναφέρεται και ως μεταφορά στην ψυχολογική σκέψη.
Αν είστε φαν των ταινιών με ταξίδια στο χρόνο, σίγουρα θα γνωρίζετε την κλασσική πια ταινία του 1985 «Back to the future», όπου ένας έφηβος προσπαθεί να αλλάξει το παρελθόν, ώστε να βοηθήσει τον πατέρα του να ανακτήσει την χαμένη του αυτοπεποίθηση και να κρατήσει τη μητέρα του μακριά από το αλκοόλ. Βοηθά τον πατέρα του να αντιμετωπίσει τον εκφοβισμό από συμμαθητές του και κάνει τη μητέρα του να τον ερωτευθεί ξανά.
Με αυτό τον τρόπο, φέρνει δραστική αλλαγή στο παρόν των γονιών του. Αν και αυτή η σκέψη είναι λίγο αφελής και ανόητη, δείχνει με έναν ενδιαφέροντα τρόπο ότι τα μικρά πράγματα είναι εκείνα που έχουν μεγαλύτερη επίδραση στο μέλλον μας. Ένα μικρό και μόνο γεγονός μπορεί να προκαλέσει μια δραστική αλλαγή στη ζωή κάποιου.
Το φαινόμενο της πεταλούδας μιλά για κάτι παρόμοιο. Αν και βασίζεται κυρίως στη θεωρία του Χάους, πρόκειται για μια καθαρά επιστημονική θεωρία από τον Edward Lorenz, ο οποίος μελέτησε την επίδραση στο κλίμα ενός και μόνο πεταρίσματος των φτερών μιας πεταλούδας, σήμερα έχει ενσωματωθεί επίσης στην ψυχολογία και στη σκέψη γενικότερα. Το πιο συνηθισμένο παράδειγμα είναι ότι ένα και μόνο φτερούγισμα μπορεί να προκαλέσει καταιγίδα ή τυφώνα κάπου αλλού.
Πού στηρίζεται το φαινόμενο της πεταλούδας;
Το φαινόμενο της πεταλούδας εξελίχθηκε μέσα από τη θεωρία του Χάους. Μεταφορικά, σημαίνει ότι μια μικρή αλλαγή μπορεί να προκαλέσει ένα μεγάλο παλιρροϊκό κύμα, μια δραστική αλλαγή στο περιβάλλον και στον καιρό. Φυσικά, ο Edward Lorenz δεν γνώριζε ότι ο όρος αυτός θα γινόταν τόσο δημοφιλής και θα χρησιμοποιούταν και στην ψυχολογία, αλλά και στη γενικότερη σκέψη.
Ο Edward Lorenz στην προσπάθειά του να ανακαλύψει ένα μοντέλο πρόγνωσης καιρού παρατήρησε ότι πολύ μικρές διαφορές στις αρχικές τιμές δημιουργούσαν τεράστιες διαφορές στα τελικά αποτελέσματα. Σε σχέση με το όνομα του φαινομένου, εξήγησε ότι η κίνηση μιας πεταλούδας μπορεί να μην δημιουργεί ακριβώς έναν ολόκληρο τυφώνα, αλλά μπορεί να κρίνει την πορεία του, αφού το φτερούγισμά της προκαλεί ανεπαίσθητες αλλαγές στην πίεση του αέρα που τελικά επιδρούν στον καιρό και συνεπώς στα αποτελέσματα ενός μοντέλου πρόβλεψής του.
Τα συμπεράσματα του μετεωρολόγου Lorenz αποδεικνύουν ότι ακόμα και στην εποχή των υπολογιστών οι επιστήμονες δεν θα μπορούν να κάνουν ακριβείς προβλέψεις για πολύπλοκα συστήματα καιρού.
Πώς χρησιμοποιείται η έννοια στην ψυχολογία;
Στην ψυχολογία, μπορεί να οριστεί ως κάτι που δημιουργεί μια μεγαλύτερη επίδραση στις ζωές των ανθρώπων. Οι μικρές σκέψεις μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε μεγάλες αλλαγές. Ένα μικρό βότσαλο που πέφτει στο νερό μπορεί να ταράξει το στάσιμο νερό και να δημιουργήσει κύκλους.
Κάθε πλάσμα αλληλεπιδρά με το άλλο. Κάθε μικρή μας πράξη και κάθε γεγονός στο σύμπαν έχει επίδραση σε κάτι άλλο. Πρόσφατα, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι το τραύμα περνά από τη μία γενιά στην άλλη όχι μόνο ψυχολογικά, αλλά και γονιδιακά. Μια πολύτιμη, αλλά θλιβερή ανακάλυψη που αποδεικνύει τη δυσκολία της αντιμετώπισης του τραύματος.
Βλέποντας όμως το φαινόμενο της πεταλούδας και από τη θετική του πλευρά, φανταστείτε πόσες αλυσιδωτές αντιδράσεις μπορεί να προκαλέσει μια μικρή πράξη καλοσύνης. Η ενσυναίσθηση είναι αυτή που χρειάζεται λοιπόν να εξασκούμε, είναι η κόλλα που θα μας κρατήσει ενωμένους.
