Χαλκιδική: Αφιέρωμα στον Ταξιάρχη, το χωριό των Αγγέλων

Σήμερα γιορτάζει ο τόπος του Αρχάγγελου στην καρδιά του Χολομώντα, το χωριό που όλη η Ελλάδα γνωρίζει σαν το χωριό των Χριστουγέννων

Στο κέντρο της Χαλκιδικής δεσπόζει ο ΟΡΕΙΝΟΣ ΟΓΚΟΣ ΤΟΥ ΧΟΛΟΜΩΝΤΑ, περιοχή κατάφυτη, περιοχή ασύγκριτης ομορφιάς, με μαγευτική θέα προς κάθε κατεύθυνση.

Στους πρόποδές του είναι κτισμένα τα χωριά του Χολομώντα, πνιγμένα στο πράσινο, που τα περιβάλλει από παντού.

Και εκεί μέσα στην πλούσια βλάστηση ξεπροβάλει ο ΤΑΞΙΑΡΧΗΣ, κάτω από την κορυφή του Χολομώντα , στο κέντρο του ορεινού όγκου, εκεί που σμίγουν όλοι οι δρόμοι του βουνού…

Μόλις φθάσετε στον Ταξιάρχη θα δείτε στην είσοδο του χωριού τη βρύση “Σιποτούρα”, που αποτελεί ένα σημαντικό αξιοθέατο.

Άλλα αξιοθέατα περιλαμβάνουν τη βρύση “Κάτω Πηγάδι”, τα παραδοσιακά σπίτια και παλιά αρχοντικά, διάσπαρτα μέσα στο χωριό, την πετρόκτιστη κεντρική πλατεία, το Χάνι, την κεντρική βασιλική με τρούλο εκκλησία και τα διάφορα παρεκκλήσια μέσα και γύρω από το χωριό.

Στο Πανεπιστημιακό δάσος του Ταξιάρχη υπάρχει ακόμα και δασικό μουσείο, όπου μπορείτε να δείτε εκθέσεις της χλωρίδας και πανίδας της περιοχής. Μεταξύ των άγριων ζώων που κατοικούν στο δάσος του Ταξιάρχη υπάρχουν αγριόχοιροι, λύκοι, αλεπούδες, κουνάβια, νυφίτσες, ασβοί, αγριόγατες, γεράκια, πέρδικες και νυχτερίδες. Κάποια από αυτά τα ζώα είναι υπό εξαφάνιση και θεωρούνται προστατευόμενα.

Στο δάσος υπάρχουν επίσης πολλές πανέμορφες περιπατητικές διαδρομές, έτοιμες για εξερεύνηση.

Όσον αφορά τον τρόπο της εξερεύνησης, υπάρχουν πολλές επιλογές, όπως το περπάτημα, η ποδηλασία βουνού, η ιππασία, που συχνά προσφέρονται από καταλύματα της περιοχής, ως δραστηριότητες. Ακολουθώντας τις διαδρομές αυτές θα σας ανοίξει σίγουρα η όρεξη, οπότε μπορείτε να επισκεφθείτε μία από τις πολλές παραδοσιακές ταβέρνες, με τοπικά προϊόντα, για να ικανοποιήσετε την πείνα σας.

Κατά τη διάρκεια της διαδρομής γύρω από το χωριό του Ταξιάρχη, θα ήταν καλό να σταματήσετε σε κάποια συγκεκριμένα σημεία, που προσφέρουν θαυμάσια θέα, όπως: η Μπάρα, η Απολυμένη Πέτρα, του Πασά το Πηγάδι, η Σχισμένη Πέτρα (περιπατητική διαδρομή με σημείο θέας), η Φτελιά, η περιοχή Άγιος.

Ο Αρκουδόλακας είναι μία ακόμη γνωστή περιοχή μέσα στο δάσος.

Είναι ένα φαράγγι, γεμάτο πλατάνια, ρυάκια και μικρές λίμνες, ακόμη και καταρράκτες. Στην περιοχή του Αρκουδόλακα υπάρχει επίσης και ένα βάραθρο, γύρω στα 40 μέτρα βάθος, στο οποίο οι φίλοι του canyoning πραγματοποιούν καταβάσεις και εξερευνήσεις, χρησιμοποιώντας σχοινιά.

Η ιστορία του χωριού των αγγέλων…

Η ιστορία του χωριού των αγγέλων…χάνεται στον χρόνο… Στην περιοχή του Χολομώντα υπήρχαν ανθρώπινες εγκαταστάσεις από αρχαιοτάτων χρόνων λόγω της ξυλείας που διέθετε άφθονη και σε άριστη ποιότητα. Μικροί οικισμοί υλοτόμων, κτηνοτρόφων και γεωργών ήταν σκορπισμένοι σ΄ όλη την έκταση του βουνού.

Στις τοποθεσίες ΚΕΡΑΣΙΑ, ΣΧΙΣΜΕΝΗ ΠΕΤΡΑ, ΙΤΑΜΟΣ, ΣΕΛΩΜΑ, ΠΑΛΑΙΚΑΣΤΡΟΣ, ΠΥΡΓΟΥΔΙΑ … ερείπια κάστρων, σπιτιών ή και εργαστηρίων έχουν ανάγκη από την αρχαιολογική έρευνα για να αναδείξουν την ιστορία της ορεινής Χαλκιδικής…έτσι λοιπόν από τα όποια στοιχεία υπάρχουν και από την ισχυρή προφορική παράδοση του τόπου γνωρίζουμε ότι ο πρώτος οικισμός γεννήθηκε από τη συνένωση αυτών των μικρών χωριών και στη συνέχεια δημιουργήθηκε ο σημερινός Ταξιάρχης.

Η παράδοση συνδέει τον Ταξιάρχη με το Άγιον Όρος και ειδικότερα με την μονή Δοχειαρίου και το μετόχι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ που είχε η μονή στο χωριό. Εκτός από τους παλιούς κατοίκους αναφέρεται ακόμα εγκατάσταση, αρχικά προσωρινά και στη συνέχεια μόνιμα, υλοτόμων από την περιοχή Καταφυγίου Πιερίας καθώς και υλοτόμων από τη Λόκοβη (Πέτρα) του Ολύμπου.

Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας ο Ταξιάρχης αναφέρεται σαν αμιγές χριστιανικό χωριό με το όνομα Λόκοβη. Ούτε μια τούρκικη οικογένεια δεν εγκαταστάθηκε μόνιμα στην περιοχή του βουνού.

Οι κάτοικοι κράτησαν την καθαρότητα του γένους, διατήρησαν τα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα, ήταν περήφανοι για την ελληνική τους καταγωγή και απολάμβαναν ένα είδος ανεξαρτησίας. Περίφημες είναι οι διηγήσεις για τα τεχνάσματα που επινοούσαν ώστε να ξεγελούν τους τούρκους φοροεισπράκτορες.

Ο Ταξιάρχης πήρε μέρος στην Επανάσταση του ΄21 με σώμα 100 παλικαριών που ενώθηκε με τον Εμμανουήλ Παπά.

Οι συνέπειες γι΄ αυτό ήταν τραγικές. Οι Τούρκοι έκαψαν το χωριό, σκότωσαν και αιχμαλώτισαν όσους δεν πρόλαβαν να κρυφτούν στην απόκρημνη περιοχή του Αρκουδόλακα. Από κει τα γυναικόπαιδα βρήκαν καταφύγιο για το χειμώνα στο Άγιον Όρος.

Αλλά και στην Επανάσταση του 1854 Ταξιαρχιώτες πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στο σώμα του Καρατάσου.
Από τα μέσα του 19ου αι. Taxiarchis-31πολλοί ονομαστοί δάσκαλοι έχουν την καταγωγή τους από τον Ταξιάρχη και αναδεικνύουν το τοπικό σχολείο. Είναι η Σχολή Λοκόβης που συντηρείται από την εκκλησία και τους κατοίκους.

Πολλοί πήραν μέρος στο Μακεδονικό αγώνα μέσα και έξω από τη Χαλκιδική.

Συγκρότησαν ένοπλα ανταρτικά σώματα και γενικά πρόσφεραν πολύτιμη βοήθεια στην οργάνωση της αντίστασης κατά των Βουλγάρων κομιτατζήδων. (Στην κεντρική πλατεία δεσπόζει η προτομή του Καπετάν Γιάννη Παρλιάρη).

Ο Ταξιάρχης ελευθερώθηκε το 1912. Στις 10 Οκτωβρίου στο Χολομώντα και συγκεκριμένα στην τοποθεσία του Πασιά τα Πηγάδια δόθηκε η τελευταία μάχη με τους Τούρκους, που τράπηκαν οριστικά σε φυγή.

Σ΄ όλους τους αγώνες έχουν συμμετοχή οι Ταξιαρχιώτες. Στους βαλκανικούς, στο Μικρασιατικό πόλεμο στον Α΄ και Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο.

Στην Εθνική Αντίσταση 1941-44 ο Χολομώντας ήταν έδρα Αρχηγείου Ανταρτών. Πολλές ήταν οι μάχες που δόθηκαν στα γύρω υψώματα, αφάνταστα τα δεινά που υπέμειναν οι Ταξιαρχιώτες ιδίως από τους Βούλγαρους.

Πολλοί, πάρα πολλοί θυσιάσθηκαν στο βωμό της Ελευθερίας.

Το χωριό ονομάσθηκε επίσημα Ταξιάρχης το 1928 από τον προστάτη Άγιό του, τον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Μετά τον εμφύλιο πόλεμο και τις οδυνηρές συνέπειές του, προσπάθησε να ορθοποδήσει, να βρει το δρόμο του, να κρατήσει τον κόσμο στον τόπο του. Κατάφερε έτσι να είναι ένα ζωντανό προπαντός χωριό στις δύσκολες συνθήκες μιας ορεινής και παλιότερα απομονωμένης περιοχής.

Ο Ταξιάρχης για πολλές δεκαετίες ήταν ένα απομονωμένο χωριό με ένα μοναδικό δρόμο, τον ίδιο και για την είσοδο και για την έξοδο από τον οικισμό.

Η απομόνωσή του έληξε με τα οδικά έργα κυρίως της περιόδου 1994-2005.

Έτσι ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι (που συνάμα αποτελούν Γραφικές Διαδρομές) ξεκινούν προς κάθε κατεύθυνση και συνδέουν τον Ταξιάρχη και τον Χολομώντα με τη Θεσ/νικη, τον Πολύγυρο, τα Βραστά και τη Σιθωνία, την Αρναία το Άγιον Όρος, τα Ζερβοχώρια και την ΕΓΝΑΤΙΑ. Βουνό και ακτές συνδέονται τάχιστα.

Παραδοσιακά οι κάτοικοι ασχολούνταν με την υλοτομία (εμπόριο ξύλου και κάρβουνου), την κτηνοτροφία και εποχιακές δουλειές κυρίως στον κάμπο του Πολυγύρου.

Ονομαστοί ήταν οι κτίστες, οι πετράδες και οι άλλοι τεχνίτες του Ταξιάρχη.

Όπως και άλλες ορεινές περιοχές της πατρίδας μας, ο Ταξιάρχης γνώρισε τη μεγάλη αιμορραγία της μετανάστευσης ιδίως τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Περίπου από το 1970 ξεκινάει η καλλιέργεια της ελάτης για χριστουγεννιάτικα δέντρα που ενισχύει σημαντικά το εισόδημα των κατοίκων.

Τη δεκαετία του ΄90 και ιδίως μετά το 2000 η περιοχή του Χολομώντα και του Ταξιάρχη αποτελούν πλέον έναν από τους πιο προσφιλείς προορισμούς αγροτουρισμού και εναλλακτικού τουρισμού, καθώς οι τουριστικές δραστηριότητες αναπτύσσονται ραγδαία.

Ναός Αρχαγγέλου Μιχαήλ

Ο Ιερός Ναός (ολοκληρώθηκε το 1977) είναι σταυροειδής με τρούλο και κτισμένος από πέτρα του Χολομώντα και κατά το μεγαλύτερο μέρος από εθελοντική εργασία των κατοίκων. Χτίστηκε στη θέση παλαιότερου ναού, βασιλικού ρυθμού, ο οποίος είχε καταστραφεί από τους Τούρκους το 1821 και έπειτα ανακαινίστηκε το 1914. Στον περίβολο του ναού υπάρχει παρεκκλήσι προς τιμήν του Αγίου Θεοδώρου.

Στο ναό φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, η οποία πιθανότατα προέρχεται από τη Μονή Δοχειαρίου, μετόχι της οποίας ήταν η περιοχή που βρίσκεται σήμερα το χωριό.

Στο φόρεμα του αγγέλου βλέπουμε επιγραφή με τη χρονολογία 1872.

Κατά την Τουρκοκρατία, οι Τούρκοι ανακάλυψαν την ιερή εικόνα και προσπάθησαν να την πυρπολήσουν, με θαυματουργό όμως τρόπο δεν κατέστη αυτό δυνατό.

Στο ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ λειτουργεί εκκλησιαστικό μουσείο και υπάρχουν μεταξύ άλλων ιερά κειμήλια και λείψανα αγίων…σώζονται περίπου 120 κειμήλια του περασμένου αιώνα. Πρόκειται για εικόνες, βιβλία και Ιερά σκεύη, φτιαγμένα ή αφιερωμένα από ευσεβείς χριστιανούς, προς τιμήν του Αρχαγγέλου Μιχαήλ καθώς και πλήθος τάματα, τούρκικα φλουριά, σταυροί και κοσμήματα που το καθένα από αυτά μαρτυρεί κάποια επέμβαση και παροχή θείας βοηθείας από τον Αρχιστράτηγο των Άνω Δυνάμεων.

Όλα τα αντικείμενα αξίας που φυλάσσονται στο Ναό είναι καταγεγραμμένα από την Εφορία Βυζαντινών και Νεοτέρων Αρχαιοτήτων και βρίσκονται σε βιτρίνες στο Γυναικωνίτη του Ιερού μας Ναού, όπου λειτουργεί ένα μικρό Μουσείο.

Μερικά από αυτά είναι:

* Ένα ασημένιο Αρτοφόριο, με ημερομηνία 1884

* Ευαγγέλιο, με ασημένιο κάλυμμα του 1857

* Ασημένιο δισκοπότηρο του 1860

* Στέφανα γάμου, “κορώνες”

* Μηναία του περασμένου αιώνα

* Σταύρωση, η οποία βρίσκονταν στο παλαιό τέμπλο του Ναού και φέρει ημερομηνία 1857, καθώς και τα βημόθυρα του παλαιού τέμπλου, το οποίο τέμπλο, ήταν φτιαγμένο στο χέρι με τσεκούρι και επιχρυσωμένο, αλλά δυστυχώς δεν σώζεται.

* Εικόνες περιόδου 1800-1900 και αρκετά άλλα, μερικά από τα οποία παραθέτουμε στο μικρό αυτό αφιέρωμα, σε φωτογραφίες. (Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι όλα τα κειμήλια βρίσκονται σε λειτουργική χρήση σήμερα)

Σήμερα ο ναός πανηγυρίζει δύο φορές το χρόνο, στις 6 Σεπτεμβρίου (“Αρχαγγελούδι) και στις 8 Νοεμβρίου.

Στον Ταξιάρχη επίσης εορτάζουν ο Άγιος Χριστόφορος και ο Άγιος Νικόλαος το Μάιο, ο Προφήτης Ηλίας, η Αγία Παρασκευή και ο Άγιος Παντελεήμων τον Ιούλιο και τελούνται θρησκευτικές εκδηλώσεις, με την τήρηση παραδοσιακών εθίμων.

Θαυματουργή εικόνα του Αγίου Αρχάγγελου Μιχαήλ

Η εικόνα του Αρχαγγέλου βρίσκεται στο κουβούκλιο, “θρόνο”, όπως τον ονομάζουν οι κάτοικοι του χωριού, αριστερά του Ναού.

Έχει διαστάσεις 0,865 μ. με 0,585 μ. και είναι “ντυμένη” με ασημένιο πουκάμισο.

(Κατά πάσα πιθανότητα η θαυματουργή εικόνα του Αγίου Ταξιάρχου προέρχεται από την Ιερά και σεβάσμια Μονή Δοχειαρίου, μετόχι της οποίας ήταν η περιοχή που βρίσκεται σήμερα το χωριό.) Στο κάτω μέρος του φορέματος υπάρχει η επιγραφή “θαυματουργή εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ”, με ημερομηνία, 1872.

Το ασημένιο φόρεμα φτιάχτηκε από προσφορές των πιστών στη Ρωσία. Το ιστορικό του “πουκαμίσου”, όπως ονομάζεται, της εικόνας, έχει ως εξής:

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, οι Τούρκοι έκαναν επιδρομή στο χωριό. Οι κάτοικοι στην προσπάθεια τους να σωθούν εγκατέλειψαν το χωριό παίρνοντας μαζί τους τη θαυματουργή εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Καθώς οι Τούρκοι κόντευαν να πιάσουν τους φυγάδες, αυτός που κρατούσε την εικόνα, την έκρυψε σε κάποια μικρή σπηλιά στην περιοχή που ονομάζεται “Αρκουδόλακας”.

Οι Τούρκοι ανακάλυψαν την Ιερή εικόνα και προσπάθησαν να την πυρπολήσουν.

Όμως, ω του θαύματος! Η εικόνα απομακρύνθηκε από τη φωτιά, έπεσε μέσα στο ποτάμι που περνούσε από εκεί και στάθηκε όρθια μέσα στο νερό. Οι κάτοικοι όταν επέστρεψαν από τη φυγή, βρήκαν τη θαυματουργή εικόνα και την τοποθέτησαν στη θέση της, πίσω στο Ναό. Με την πρώτη ευκαιρία συγκέντρωσαν χρήματα και έφτιαξαν το φόρεμα του Ταξιάρχου για να καλυφθούν οι φθορές από την πυρπόληση.

ΑΛΛΕΣ ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ ΜΙΧΑΗΛ

Εκτός από την μεγάλη εικόνα του Αγίου Ταξιάρχου που φυλάσσεται στον Ιερό μας Ναό υπάρχουν ακόμη τρείς που συνδέονται με θαυμαστές διηγήσεις που διασώζει η παράδοση σχετικά με αυτές…

Η πρώτη μικρή τετράγωνη εικόνα που βρίσκεται μέσα σε κορνίζα και από την πάροδο των χρόνων έχει σχεδόν σβηστεί η μορφή του Αγίου, λέγεται ότι βρέθηκε στον κορμό ενός δέντρου στο μέρος (εντός του Ναού) στο οποίο είναι τώρα τοποθετημένος ο “θρόνος” του Ταξιάρχου Μιχαήλ. Την εικόνα αυτή υπάρχει μακροχρόνια παράδοση να παίρνουν οι κάτοικοι στα σπίτια τους όταν υπάρχει πειρασμός κάποιας αρρώστιας και μάλιστα να την τοποθετούν επάνω στο άρρωστο και να θεραπεύεται με τη Χάρη του Θεού και την ενίσχυση του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.

(Η εικόνα αυτή πρόσφατα δόθηκε για καθαρισμό αποκαλύπτοντας την εικονογραφία του Αρχαγγέλου, λαϊκής τεχνοτροπίας).

Η δεύτερη εικόνα στην οποία παριστάνεται ο Άρχοντας Μιχαήλ, είναι καλυμμένη με φόρεμα επίχρυσο. Η εικόνα αυτή βρέθηκε με τον εξής τρόπο στο Ναό μας:

Κάποιος νέος από το χωριό “Β”. της Χαλκιδικής, ονόματι “Η”., έπασχε από αρρώστια των νεύρων, (σχιζοφρένεια ή ήταν δαιμονισμένος) και παρ’ όλες τις προσπάθειες της οικογενείας του δεν μπορούσε να γίνει καλά. Τότε οι γονείς του τον έφεραν στον Άγιο Ταξιάρχη, όπου και παρέμεινε για σαράντα ημέρες και το παλικάρι έγινε τελείως καλά. Σε ανάμνηση της θεραπείας αφιέρωσε στον Ιερό μας Ναό την εικόνα αυτή, είς μνημόσυνο αιώνιο του θαύματος που επιτελέστηκε σε αυτόν και προς ωφέλεια των ευσεβών χριστιανών.

Η Τρίτη εικόνα παρουσιάζει τον Αρχάγγελο κρατώντας ζυγαριά, διότι σύμφωνα με την παράδοση, ο Άρχοντας Μιχαήλ είναι αυτός που λαμβάνει την ψυχή όταν αποχωρίζεται από το σώμα και την οδηγεί μπροστά στο θρόνο του Πανοικτίρμονα Θεού ή την αφήνει να κυλήσει στον Άδη μακριά από την μακαριότητα της θέας του Προσώπου Του.

Την εικόνα αυτή έπαιρναν τα παλαιότερα χρόνια οι εκάστοτε Εκκλησιαστικοί Επίτροποι και περιόδευαν στα μαντριά των βλαχοποιμένων, οι οποίοι έρχονταν στην περιοχή του Ταξιάρχη για να βοσκήσουν τα ζωντανά τους και μάζευαν τις δωρεές που έδιναν για τον Άγιο.

Μάλιστα, μαρτυρείται εποχή που ο Ναός συγκέντρωνε περίπου 180 ζώα από προσφορές.

Σε μία από αυτές τις περιοδείες τους οι επίτροποι έτυχε να νυχτωθούν σε κάποιο μαντρί και ζήτησαν κατάλυμα για να περάσουν το βράδυ. Ο βοσκός αντί να τους φιλοξενήσει στην καλύβα του, τους έβαλε να κοιμηθούν μέσα στο στάβλο. Το βράδυ ο βοσκός ξύπνησε από χτυπήματα και άρχισε να φωνάζει ότι τον “ζουπάει”, (δηλαδή τον δέρνει) ο Άγιος Αρχάγγελος. Κατάλαβε τότε το σφάλμα του, κάλεσε τους επιτρόπους να αναπαυτούν μέσα στην καλύβα του και τοποθέτησε την εικόνα του Αγίου στο εικονοστάσιο

Πρόσβαση στο Ταξιάρχη …

Η Ορεινή Διάβαση Χολομώντα (δηλαδή το τμήμα της παλαιάς Ε.Ο. Θες/νίκη – Ουρανούπολη από Παλαιόκαστρο – Ταξιάρχη και μέχρι Αρναία) είναι καταχωρημένη στις πιο γραφικές διαδρομές της Ελλάδας. Μαζί με άλλους γραφικούς δρόμους και μονοπάτια του Χολομώντα δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να απολαύσει το απέραντο καταπράσινο τοπίο, το πυκνό δάσος από μεγάλη ποικιλία δέντρων, θάμνων, αρωματικών φυτών, να μαγευτεί από την μοναδική θέα προς κάθε κατεύθυνση.

Ο περιηγητής μπορεί να βγει από το δρόμο, να περπατήσει στα μονοπάτια να δει πηγές, ρέματα, μικρούς καταρράκτες, να απολαύσει τον καθαρό αέρα του βουνού και να ασχοληθεί με ποικίλες δραστηριότητες (αναρρίχηση, ιππασία, ποδήλατο, τοξοβολία κλπ.).

* Η πτώτη πρόσβαση συνδέει το Ταξιάρχη με το Οδικό δίκτυο Θεσσαλονίκης – Πολυγύρου.

Αφού
περάσουμε το χωριό “Άγιος Πρόδρομος”, με κατεύθυνση το Πολύγυρο,στρίβουμε αριστερά, στο χωριό “Παλαιόκαστρο” και από εκεί ανεβαίνουμε στο Ταξιάχη ο οποίος απέχει 15 περίπου χιλιόμετρα.

* Η δεύτερη πρόσβαση είναι μέσω του Πολυγύρου. Απέναντι από τα Δικαστήρια υπάρχει δρόμος που οδηγεί στο Ταξιάρχη.

* Η Τρίτη πρόσβαση είναι από την Αρναία, όπου και από εκεί υπάρχει δρόμος που ανεβαίνει στο Ταξιάρχη.
* Η Τέταρτη πρόσβαση είναι από το Οδικό δίκτυο Θεσσαλονικής-Αρναίας, στο ύψος του χωριού “Παλαιόχωρα”
* Η Πέμπτη πρόσβαση υπάρχει από το Οδικό δίκτυο Ν. Μουδανιών – Μαρμαρά, στο ύψος του χωριού “Ορμύλια”. ( Ο δρόμος αυτός περνάει μέσα από τα χωριά Ορμύλια και Βράσταμα

Ευχαριστούμε τους ιστοχώρους http://www.taxiarchis.net και taksiarxis,taxiarxis.gr & arxaggelos-michael.g

Πηγή xalkidikipolitiki.gr