Χρυσόστομος Νικίας: Τρεις τεχνολογικές επαναστάσεις ενόψει

Στο κατώφλι τριών τεχνολογικών επαναστάσεων, που προδιαγράφουν «μια ανώμαλη, αλλά συναρπαστική διαδρομή» και «αναμένεται να μεταμορφώσουν την ανθρώπινη ζωή με πολλούς απρόβλεπτους τρόπους», βρίσκεται σήμερα η ανθρωπότητα, όπως επισημαίνει σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κυπριακής καταγωγής επιστήμονας Χρυσόστομος Νικίας, ομότιμος πρόεδρος του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας (USC) και επικεφαλής της Διεθνούς Συμβουλευτικής Επιτροπής του Ελληνικού Συμβουλίου για τις Διεθνείς Σχέσεις (CfIR-GR). Διευκρινίζει, ωστόσο, πως «κάνοντας προβλέψεις για το μέλλον, πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για την απροσδόκητη καινοτομία, που θα μας εκπλήξει όλους», αναφέροντας ενδεικτικά πως «οι περισσότερες από τις προβλέψεις που κάναμε στα μέσα της δεκαετίας του 1990 για το μέλλον του Διαδικτύου ήταν ακριβείς, ωστόσο, χάσαμε τον αντίκτυπο των πλατφορμών μέσων κοινωνικής δικτύωσης».

Αναλυτικότερα, απαντώντας σε ερώτημα του ΑΠΕ-ΜΠΕ, σε σχέση με το ποιες αναμένεται να είναι οι κυριότερες εξελίξεις και τα επόμενα μεγάλα άλματα στην τεχνολογία και τη βιοϊατρική, που αναμένεται να δούμε ώς το 2030, ο κ.Νικίας «βλέπει» τρεις επαναστάσεις: πρώτον, την επανάσταση της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI), με τα προηγμένα τσιπ ημιαγωγών να είναι ο εγκέφαλος πίσω από όλα. «Αναμένεται να παρακολουθήσουμε τη σύγκλιση του 5G και της τεχνητής νοημοσύνης/μηχανικής μάθησης με το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (IoT), κάτι που θα είναι πολύ ανατρεπτικό (disruptive) και ως αποτέλεσμα θα αλλάξει τον κόσμο» επισημαίνει ο καθηγητής, που μίλησε και πρόσφατα σε διεθνές συνέδριο με τίτλο «Κυβερνοασφάλεια και Δημοκρατία», που συνδιοργάνωσαν το Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς, το Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων, η Πρωτοβουλία για την Κυβερνοασφάλεια του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας και το Ινστιτούτο για την Προώθηση της Τεχνολογίας στην Ανώτατη Εκπαίδευση του USC.

Η δεύτερη μεγάλη επανάσταση εκτιμά ότι θα είναι αυτή της γονιδιακής επεξεργασίας, γνωστής ως «CRISPR-Cas9», η οποία προσφέρει στην ανθρωπότητα τη δυνατότητα να αλλάξει ή να επεξεργαστεί το γονιδίωμα. «Αναμένετε να δείτε τροποποιήσεις στα γονίδια σε ζώα, φυτά και έντομα, που θα αναδειχτούν σε μεγάλους τομείς της παγκόσμιας οικονομίας. Επίσης, περιμένουμε να γίνουμε μάρτυρες αλλαγών γονιδίων στον άνθρωπο, που θα μας δώσουν θεραπείες σε πολλές ασθένειες. Τα ηθικά ζητήματα που σχετίζονται με πιθανές αλλοιώσεις των γονιδίων θα ενταθούν επίσης» προειδοποιεί ο καθηγητής. Και η τρίτη επανάσταση είναι, κατά τον κ.Νικία, αυτή των καθαρών, εναλλακτικών πηγών ενέργειας, «που υπόσχεται να μετατρέψει τις ανθρώπινες κοινωνίες σε γεννήτριες ενέργειας μηδενικών εκπομπών άνθρακα για ηλεκτρική ενέργεια, μεταφορές και τόσες άλλες εφαρμογές αξιοποιώντας την ηλιακή, την αιολική, την υδροηλεκτρική, την παλιρροϊκή, τη γεωθερμική ενέργεια και την ενέργεια από βιομάζα».

Στη συνέντευξή του, ο κ.Νικίας μιλά ακόμα για τις επαγγελματικές δεξιότητες του μέλλοντος και εκτιμά ότι «είναι αφελές να πιστεύει κάποιος ότι οι παγκόσμιες συγκρούσεις έχουν σβήσει». Προσθέτει ότι «η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι δημοκρατίες σήμερα είναι πώς να εξασφαλίσουν στον κυβερνοχώρο τις δημοκρατικές εκλογές, για να διασφαλίσουν την ακεραιότητά τους και να προστατέψουν τους λαούς τους από την παραπληροφόρηση και την κακή πληροφόρηση», ενώ μιλάει και για αυτό που θεωρεί ως τη μεγαλύτερη πρόκληση για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.

«Η προσφυγιά με έμαθε να κοιτάζω μπροστά, ακόμα κι όταν τα πάντα γύρω καταρρέουν»

Ο κ.Νικίας, που έγινε πρόσφυγας σε ηλικία 22 ετών, σημειώνει ακόμα πως, όταν αναγκάστηκε ν’ αφήσει την πατρίδα του, την Αμμόχωστο, έμαθε «ότι για να πετύχεις ως μετανάστης έχεις πολύ μικρό περιθώριο λάθους», αλλά και να κοιτάζει μπροστά, όταν τα πάντα γύρω καταρρέουν: «Ήμουν 22 χρονών όταν γίναμε πρόσφυγες. Τόσο εγώ, όσο και η γυναίκα μου, η Νίκη, καταγόμαστε από την Αμμόχωστο. Σπουδάζαμε αμφότεροι στην Αθήνα ως προπτυχιακοί φοιτητές. Ήμουν φοιτητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο από το 1972 ώς το 1977. Η Νίκη κι εγώ μάθαμε νωρίς στη ζωή τον πόνο της απώλειας, της ταπείνωσης και των κακουχιών και όταν οι συνθήκες άλλαξαν, ήμασταν έτοιμοι να αλλάξουμε και να επιμείνουμε. Μάθαμε να καταπιέζουμε τα συναισθήματα και να κοιτάμε μπροστά και να σκεφτόμαστε το μέλλον όταν τα πάντα γύρω μας καταστρέφονταν ή καταρρέουν. Ένα μεγάλο μάθημα που έμαθα είναι ότι “οι κακές μέρες έρχονται πάντα” και ότι “αν δεν μπορείτε να τις αποτρέψετε, φροντίστε να προστατεύσετε τον εαυτό σας από τις χειρότερες επιπτώσεις”. Έμαθα και ως πρόσφυγας ότι για να πετύχεις ως μετανάστης έχεις πολύ μικρό περιθώριο λάθους. Πήρα αυτό το μάθημα στα σοβαρά και διαμόρφωσε τη στάση μου καθόλη τη διάρκεια των σπουδών και της καριέρας μου στην Αμερική. Το μάθημα για τους σημερινούς πρόσφυγες είναι να επιμείνουν. Μην τα παρατάς. Και το μάθημα για τους υπόλοιπους από εμάς είναι να τους βοηθήσουμε να ενσωματωθούν στις κοινωνίες μας και να αναγνωρίσουμε πώς η συνεισφορά τους μπορεί να εμπλουτίσει όλους μας» υπογραμμίζει.

Δεξιότητες του μέλλοντος: Η επιστήμη και η τεχνολογία είναι μέσα για έναν σκοπό, αλλά ο πραγματικός μας σκοπός είναι η αληθινή τέχνη

Τα τελευταία χρόνια δίδεται μεγάλη έμφαση στην απόκτηση δεξιοτήτων STEM (Επιστήμη-Τεχνολογία- Μηχανική- Μαθηματικά). Ποια είναι, κατά τη γνώμη του, η θέση των ανθρωπιστικών σπουδών στη μελλοντική αγορά εργασίας; «Πάντα πίστευα ότι οι μαθητές πρέπει να έχουν σταθερή βάση τόσο στις τέχνες όσο και στις επιστήμες. Ήμουν καλός στα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες, αλλά το καλύτερο μάθημά μου στο Γυμνάσιο Αμμοχώστου ήταν η ιστορία. Ενθαρρύνουμε όλους τους μαθητές μας να παρακολουθήσουν μαθήματα εκτός του κύριου τομέα σπουδών τους και να αποκτήσουν ένα δευτερεύον πτυχίο σε έναν εντελώς διαφορετικό τομέα. Ένας φοιτητής μπορεί να αποκτήσει πτυχίο στη μηχανική υπολογιστών και να έχει ένα δευτερεύον στην ιστορία της τέχνης. Ή ίσως να αποκτήσει ένα πτυχίο στη γλωσσολογία με ένα δευτερεύον στην τεχνολογία πληροφοριών. Μια ευρύτερη προοπτική βοηθά να επιτύχει κάποιος. Ο κόσμος θα είναι ένα καλύτερο μέρος με επιστήμονες και μηχανικούς που εκτιμούν τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Οι μη επιστήμονες, πραγματικά όλοι μας, πρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα την επιστήμη και την τεχνολογία. Η επιστήμη και η τεχνολογία είναι μέσα για έναν σκοπό. Αλλά η αληθινή τέχνη είναι o πραγματικός μας σκοπός ως πλήρως ώριμα ανθρώπινα όντα που ζούμε στην κοινωνία» απαντά, ενώ στο ερώτημα ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, «δείχνει» τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, «που επιτρέπουν την ανάπτυξη νέων παραδειγμάτων στη διδασκαλία και τη μάθηση», σε ένα σκηνικό έλλειψης επαρκούς και διαρκούς κατάρτισης για εκπαιδευτικούς και καθηγητές, «ώστε να πειραματιστούν και να ενσωματώσουν αυτές τις νέες τεχνολογίες στα προγράμματα διδασκαλίας τους».

Το ενδεχόμενο μιας παγκόσμιας σύρραξης και η αξία της δυσπιστίας

Ο πόλεμος στην Ουκρανία ανέδειξε με θλιβερό τρόπο ότι η πιθανότητα παγκόσμιων συρράξεων δεν έχει σβήσει. Πώς προσεγγίζει ο κ.Νικίας τις νέες πραγματικότητες της εποχής; «Είναι αφελές να πιστεύει κάποιος ότι οι παγκόσμιες συγκρούσεις έχουν σβήσει. Οι ΗΠΑ έχουν εμπλακεί σε έναν πόλεμο κατά της τρομοκρατίας σε όλο τον κόσμο από την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Ξοδέψαμε 8 τρισεκατομμύρια δολάρια στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν και σε άλλα μέτωπα και στην αλλαγή του στρατιωτικού μηχανισμού και της εθνικής ασφάλειας για να επικεντρωθούμε στην τρομοκρατία (…) Έχουμε ήδη έναν παγκόσμιο ψυχρό πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, αλλά είναι πραγματικά ένας μεγαλύτερος αγώνας μεταξύ δημοκρατιών και απολυταρχιών. Αυτή τη στιγμή παίζει σε έντονο οικονομικό και τεχνολογικό ανταγωνισμό. Και υπάρχει φόβος ότι η Κίνα μπορεί να εισβάλει στην Ταϊβάν με παρόμοιο τρόπο που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία» λέει.

Προσθέτει ότι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι δημοκρατίες σήμερα είναι πώς να εξασφαλίσουν στον κυβερνοχώρο τις δημοκρατικές εκλογές, για να διασφαλίσουν την ακεραιότητά τους και να προστατέψουν τους λαούς από την παραπληροφόρηση και την κακή πληροφόρηση. «Ποτέ στο παρελθόν οι άνθρωποι δεν είχαν πρόσβαση σε τόσες πληροφορίες, αλλά και ποτέ πριν δεν υπήρξαν περισσότεροι άνθρωποι που δεν ήταν ενημερωμένοι ή ήταν παραπληροφορημένοι. Είναι πιθανό κάποιος με ευέλικτους αντίχειρες και ταλέντο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να διαδώσει ψέματα σε εκατομμύρια με λίγα κλικ. Πάντα υπήρχε παραπληροφόρηση, κακή πληροφόρηση και ξεκάθαρα ψέματα. Οι Σπαρτιάτες έδιωξαν τον Θεμιστοκλή κατευθείαν από την Αθήνα διαδίδοντας ψέματα γι’ αυτόν. Μάθετε να σκέφτεστε κριτικά. Να είστε δύσπιστοι» τονίζει.

«Βαθιά» τεχνολογία, βασική και εφαρμοσμένη έρευνα. Πώς μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτό το τρίπτυχο η Ελλάδα και η Κύπρος στα επόμενα χρόνια, ώστε να απολαύσουν μακροπρόθεσμα οφέλη, δεδομένου π.χ., ότι το deep tech και η βασική έρευνα δεν αποδίδουν άμεσα έσοδα, ενώ απαιτούν μεγάλη επένδυση «εδώ και τώρα»; «Όταν μεγάλωνα στην Κύπρο, δεν υπήρχαν πανεπιστήμια. Τώρα υπάρχουν εννέα και η Κύπρος έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά εκπαίδευσης στην ΕΕ. Αλλά έχει επίσης ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά αποφοίτων σε κλάδους STEM. Από ό,τι βλέπω, η Ελλάδα τα πάει πολύ καλύτερα από την Κύπρο σε αυτά τα μέτωπα. Η Κύπρος, ειδικότερα, χρειάζεται να ενισχύσει τα πανεπιστημιακά προγράμματα STEM. Ναι, η εκπαίδευση πρέπει να εξισορροπήσει το STEM με τις τέχνες και τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Αλλά αν θέλετε να προσελκύσετε τις σημερινές κερδοφόρες βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας, χρειάζεστε άτομα με πτυχία STEM. Τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα και την Κύπρο μπορούν να επιτύχουν μια ισορροπία μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας. Τα ερευνητικά προγράμματα μπορούν εύκολα να χρηματοδοτηθούν από τις Βρυξέλλες, σε συνεργασία με άλλα πανεπιστήμια της ΕΕ» προτείνει, ενώ ως προς το CfIR-GR σημειώνει: «φιλοδοξία μας είναι να γίνουμε ένα από τα κέντρα σκέψης με τη μεγαλύτερη επιρροή στην Ευρώπη, ερευνώντας και προωθώντας στρατηγικές και ιδέες για να βοηθήσουμε τους ηγέτες στην Ελλάδα και σε άλλα έθνη να αντιμετωπίσουν τις υπάρχουσες προκλήσεις και ευκαιρίες, ειδικά στην Ανατολική Μεσόγειο»._

*Τις φωτογραφίες παραχώρησε ο Χρυσόστομος Νικίας

Πηγή ΑΠΕ ΜΠΕ