Ο πρώτος μεγάλος χάρτης της Επαναστατικής περιόδου συμπληρώνει φέτος 200 χρόνια από την έκδοσή του και παρουσιάστηκε σήμερα στο ευρύ κοινό πλήρης, σε έκθεση στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), που διοργάνωσαν η Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης ΑΠΘ και το Εργαστήριο Χαρτογραφίας και Γεωγραφικής Ανάλυσης του Τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ, με την υποστήριξη του Μορφωτικού Ιδρύματος Σύλβιας Ιωάννου, του Γενικού Προξενείου της Γαλλίας και του Γαλλικού Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης.

Τον ιστορικό χάρτη, που αποτελείται από δεκαπέντε φύλλα, εκ των οποίων εννέα καλύπτουν τον ελλαδικό χώρο, συνέταξε ο Γάλλος στρατιωτικός χαρτογράφος Πιέρ Λαπί (Pierre Lapie, 1777-1850), αντλώντας δεδομένα και πληροφορίες που δόθηκαν από τους διακεκριμένους στρατιωτικούς των Ναπολεόντειων πολέμων Γκιγιεμινό (Guilleminot) και Τγομελίν (Tromelin).

Στην έκθεση παρουσιάζονται σε φυσικό μέγεθος (150Χ200 εκ.) αλλά και ―για πρώτη φορά― όλα τα φύλλα ξεχωριστά με ψηφιακή επεξεργασία μεγέθυνσης υψηλής πιστότητας, για τη διευκόλυνση της αναγνωσιμότητας του πλούσιου περιεχομένου τους. Σε ένα φύλλο του χάρτη περιλαμβάνεται ένθετη και η απεικόνιση της Θεσσαλονίκης εντός των τειχών της, συμπεριλαμβανομένων και αυτών κατά μήκος της ακτής, από τον «πύργο της πυρίτιδας» δυτικά μέχρι τον «πύργο του αίματος» (Λευκό Πύργο) ανατολικά.

Η έκθεση συμπληρώνεται με επιλεγμένα συναφή βιβλία από την Τρικόγλειο Βιβλιοθήκη της Κεντρικής Βιβλιοθήκης ΑΠΘ και συνοδεύεται από επεξηγηματικό-επικοινωνιακό υλικό και από τους τόπους των σημαντικότερων γεγονότων του 1822 (κατά τον σχετικό κατάλογο του ΓΕΕΘΑ, 2021), ώστε οι τόποι του Αγώνα να αναζητούνται και να αναγνωρίζονται στον χάρτη από τους επισκέπτες της έκθεσης.

«Η γνώση της ιστορίας είναι η μόνη σταθερή πυξίδα για να πορευτούμε στο μέλλον»

Στον ισχυρό συμβολισμό της επετειακής έκθεσης αναφέρθηκε ο πρύτανης του ΑΠΘ, καθηγητής Νίκος Παπαϊωάννου κατά την ομιλία του στην τελετή εγκαινίων. «Μέσα από τη μοναδική ερευνητική εργασία που παρουσιάζεται αναδεικνύονται κρίσιμα διδάγματα από την πορεία του σύγχρονου Ελληνικού κράτους, αλλά και επίκαιρα ζητήματα», επισήμανε, εξηγώντας πως «στην ταραγμένη περίοδο που βιώνει ο πλανήτης, αλλά και στη δική μας γειτονιά, καθένας μπορεί να αντιληφθεί τη δύναμη του χάρτη, μέσα στη σύγχρονη κυριαρχία της οπτικής ρητορικής στη διπλωματία αλλά και σε κάθε έκφανση της ζωής».

Ταυτόχρονα, όπως πρόσθεσε, εκπληρώνεται η υποχρέωση του ΑΠΘ και της Βιβλιοθήκης του «να συμβάλλουν μέσα από την μελέτη και ανάδειξη πολύτιμων τεκμηρίων και σπάνιων συλλογών, σε έναν ζωογόνο και συνάμα τολμηρό απολογισμό των ιστορικών γεγονότων».

«Η γνώση της ιστορίας είναι η μόνη σταθερή πυξίδα για να πορευτούμε στο μέλλον με αυτοπεποίθηση, αυτογνωσία και προοπτική προόδου και ευημερίας. Για τον λόγο αυτό είναι σημαντικό να πούμε πως η μελέτη της ιστορίας απαιτεί έρευνα σε βάθος, με θάρρος, ειλικρίνεια και αφοσίωση, χαρακτηριστικά που διακρίνουν τους ανθρώπους, οι οποίοι εργάστηκαν για αυτή την έκθεση. Καθηγητές του Αριστοτελείου, οι οποίοι έχουν αφιερώσει δεκαετίες της ζωής τους στην έρευνα, διδασκαλία, συγγραφή, για την καλλιέργεια της γεωγραφικής και χαρτογραφικής παιδείας, ενταγμένης σε ένα πλαίσιο ιστορικής γνώσης και επίγνωσης, όπως χαρακτηρίζει άλλους ευρωπαϊκούς λαούς», επισήμανε ο πρύτανης του ΑΠΘ, προσθέτοντας ότι «βλέπουμε μέσα στην έκθεση αυτή τη δημιουργική επαναπροσέγγιση των ψηφιακών τεχνολογιών με τις ανθρωπιστικές επιστήμες.

«Η επένδυση στη γνώση είναι η μόνη απάντηση, ο μόνος δρόμος, η μόνη επιλογή: Για ένα πανεπιστήμιο που τιμά τον δημόσιο χαρακτήρα του και ανταποδίδει στην κοινωνία, η οποία το στηρίζει και το χρηματοδοτεί. Για μία κοινωνία που επιζητά την πρόοδο και την ευημερία στη συνοχή. Για ένα έθνος που περιφρουρεί την κυριαρχία του με ενότητα», κατέληξε ο πρύτανης του ΑΠΘ.

Η γενική πρόξενος της Γαλλίας και διευθύντρια του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης Σαντρίν Μουσέ επισήμανε στον χαιρετισμό της πως «η Γαλλία στη διάρκεια των αιώνων έχει συμβάλει αποφασιστικά στον τομέα της Χαρτογραφίας παγκοσμίως», ενώ σημείωσε πως για την Ελλάδα «έχουν γίνει πολλές απόπειρες χαρτογράφησης, ήδη από την εποχή του Λουδοβίκου 14ου μέχρι και τον 17ο αιώνα, κυρίως στη χαρτογράφηση του Αιγαίου Πελάγους αλλά και των γαιών της Πελοποννήσου».

Σημείωσε δε ότι την περασμένη Παρασκευή ξεναγήθηκε στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του ΑΠΘ και ενημερώθηκε για τα μοναδικά τεκμήρια της Συλλογής Τρικόγλου από τον ομότιμο καθηγητή Χαρτογραφίας του ΑΠΘ Ευάγγελο Λιβιεράτο και την καθηγήτρια και διευθύντρια του εργαστηρίου Χαρτογραφίας Χρυσούλα Μπούτουρα.

«Η μεγάλη συλλογή του Ιωάννη Τρικόγλου περιλαμβάνει σημαντικούς θησαυρούς και κάποιοι από αυτούς έχουν δημιουργηθεί από Γάλλους ή είναι γραμμένοι στη γαλλική […] Σήμερα βρισκόμαστε εδώ με αφορμή τον περίφημο χάρτη του Πιερ Λαπί, έναν χάρτη που έχει εξαιρετική ιστορική σημασία αφού ήταν ο πρώτος που εκδόθηκε μετά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης του 1821», επισήμανε η κ. Μουσέ και αναφέρθηκε στο έργο του λοχαγού, μηχανικού και χαρτογράφου Λαπί, ο οποίος «έφτιαξε υδρόγειους, άτλαντες, χάρτες κι διάφορα έργα με εξαιρετική ακρίβεια η οποία ήταν εξαιρετικά χρήσιμη τόσο σε διπλωμάτες όσο και σε στρατιωτικούς» και «ως διπλωμάτες, πανεπιστημιακοί, βιβλιοθηκονόμοι γνωρίζουμε πολύ καλά τη σημασία που έχουν οι χάρτες».

«Ο χαρτογράφοι της Επαναστατικής περιόδου»

Στην Επαναστατική περίοδο της Ελλάδας, από το 1821 μέχρι την τελευταία μάχη της Πέτρας στη Βοιωτία το 1829, εκδόθηκαν τρεις πολύφυλλοι (μεγάλοι) χάρτες με ελληνικό ενδιαφέρον: δύο στο Παρίσι το 1822 και το 1826 και ένας στη Βιέννη το 1829· το 1823 ολοκληρώθηκε στη Βιέννη ένας επίσης πολύφυλλος χάρτης με ελληνικό ενδιαφέρον, χειρόγραφος αυτός, που άρχισε να συντάσσεται το 1819, με προβεβλημένη αναφορά στη δύναμη του ελληνικού εμπορικού στόλου των περίπου εξακοσίων μεγάλων και και μικρών καραβιών. Δημιουργοί αυτών των χαρτών ήταν δύο στρατιωτικοί χαρτογράφοι: ο Γάλλος Pierre Lapie (1777-1850) και ο Αυστριακός Franz von Weiss (1791-1858). Αυτοί οι χάρτες, στρατιωτικού τύπου, μπορούν να θεωρηθούν ως οι σημαντικότεροι της Επαναστατικής περιόδου μαζί με τον μικρότερης κλίμακας χάρτη (χάρτη-βιβλίου) του γνωστού λόγιου Barbié du Bocage (1760-1825) που τυπώθηκε το 1821, με βάση τις περιηγήσεις του Pouqueville (1770-1838).

Ο χαρτογράφος Pierre Lapie γεννήθηκε στην πόλη Mézières των Αρδεννών το 1777. Φοίτησε από 13 ετών στην στρατιωτική σχολή Μηχανικού της πόλης του (ιδρύθηκε το 1748), πριν σταλεί δεκαεξάχρονος στο Παρίσι (1793) στο γραφείο τοπογραφίας της επιτροπής δημόσιας υγείας. Μετά το πραξικόπημα του Διευθυντηρίου (Coup d’État de Fructidor) το 1797, ανέλαβε καθήκοντα στη στρατιωτική χαρτογραφική υπηρεσία, το Dépôt de la guerre. Συμμετείχε ως λοχαγός μηχανικός-γεωγράφος στην εκστρατεία του Ναπολέοντα εναντίον των Αυστριακών στην Ιταλία (στη μάχη του Μαρένγκο, 1800) και μετά εναντίον Αυστριακών και Ρώσων (στο Αούστερλιτζ, 1805). Συνέταξε χάρτες των μεγάλων τοπογραφικών εργασιών της Γαλλίας μέχρι το 1814· τότε ανέλαβε τη διεύθυνση του τοπογραφικού γραφείου του βασιλιά. Μετά την κατάργηση αυτού του γραφείου ονομάστηκε αρχηγός μοίρας τοπογραφικών εργασιών για τον νέο «Χάρτη της Γαλλίας» και συνέταξε μεγάλο αριθμό χαρτών απεικονίζοντας περιοχές όλων των ηπείρων.

Η Έκθεση στον ισόγειο χώρο της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ θα διαρκέσει μέχρι τον Νοέμβριο του 2022.