Τι περιελάμβανε το νεολιθικό διαιτολόγιο στην περιοχή των Τρικάλων

«Οι ανθρώπινες δραστηριότητες στην Περιφερειακή Ενότητα Τρικάλων ανιχνεύονται από την Παλαιολιθική ήδη εποχή, χρονολογικά ως 30.000 χρόνια πριν από το παρόν, κατά τη Μέση Παλαιολιθική περίοδο.

Κατά τη Νεολιθική εποχή, που χαρακτηρίζεται από τον νέο τρόπο οργάνωσης της οικονομίας με τη μόνιμη εγκατάσταση, την καλλιέργεια της γης και την άσκηση της κτηνοτροφίας, οι άνθρωποι βασίζονται κυρίως στην παραγωγή της τροφής, αντί της συλλογής καρπών και της θήρας και από τη χρήση νέου τύπου λίθινων εργαλείων». Αυτά τονίζει στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Λεωνίδας Π. Χατζηαγγελάκης, αρχαιολόγος, επί τιμή Έφορος Αρχαιοτήτων ΥΠΠΟ Α στο πλαίσιο σχετικής μελέτης.

Η πεδιάδα της Θεσσαλίας υπήρξε πόλος έλξης για τους πρώτους γεωργούς και κτηνοτρόφους. Αυτό αποδεικνύεται, όπως εξηγεί, από τον μεγάλο αριθμό νεολιθικών θέσεων τις «Μαγούλες» που σχηματίζονται από τη συνεχή και για μεγάλη χρονική περίοδο κατοίκηση, επειδή οι κάτοικοι τους δεν μετακινούνται αλλά επαναχρησιμοποιούν τον ίδιο χώρο.

Το νεολιθικό διαιτολόγιο περιελάμβανε δημητριακά (κριθάρι, σιτάρι, κεχρί και ρόβι), όσπρια (φακή, λαθούρι, μπιζέλι και λινάρι), φρούτα (σύκα νωπά ή αποξηραμένα και σταφύλια), άγριους καρπούς, χόρτα. Σε ανασκαφικές έρευνες σε προϊστορικούς οικισμούς, έχουν βρεθεί απανθρακωμένοι τέτοιοι καρποί. Το μαγείρεμα του φαγητού γινόταν στο σπίτι, επάνω σε εστίες ή σε φούρνους. Τα δημητριακά καταναλώνονταν και ωμά ή τα έψηναν στη φωτιά. Η κτηνοτροφία βασιζόταν κυρίως στα αιγοπρόβατα, καθώς οστά αυτών αποκαλύπτονται σε όλους τους νεολιθικούς οικισμούς, μαζί με οστά βοοειδών, χοίρων και άλλων ζώων, όπως ελαφιού, σκύλου. Τα ζώα εκτρέφονταν για το κρέας, το γάλα, το μαλλί και το δέρμα τους, αλλά και για προϊόντα που δεν εντοπίζονται αρχαιολογικά, όπως την κοπριά που τη χρησιμοποιούσαν ως λίπασμα για τα χωράφια, τα έντερα και τα νεύρα, που τα χρησιμοποιούσαν ως σχοινιά και χορδές.

Η αλιεία προσέφερε ένα συμπλήρωμα διατροφής με πολλά θρεπτικά συστατικά. Τεκμηριώνεται και σε οικισμούς στο εσωτερικό της Θεσσαλίας, που απείχαν πολύ από τη θάλασσα, με την παρουσία εργαλείων, όπως αγκίστρια, καμάκια από οστά ψαριών, λίθινα βαρίδια για τα δίχτυα. Στις πολλές περιπτώσεις, επικουρική ήταν και η συνδρομή του κυνηγιού. Στις καθημερινές δραστηριότητες συγκαταλέγονταν η υφαντική και η καλαθοπλεκτική.

Οι πρώτες ύλες για την κατασκευή των λίθινων λαξευμένων εργαλείων ήταν ο πυριτόλιθος, χρώματος σοκολατί από την Πίνδο. Τα οστέινα εργαλεία, όπως προκύπτει από τα ίδια στοιχεία, κατασκευάζονταν από τα μακριά οστά των ζώων. Κατάλληλα για εργαλεία ήταν και τα κέρατα από βόδια και ελάφια. Η κεραμική εμφανίζεται στον ελλαδικό χώρο σχεδόν με την έναρξη της νεολιθικής περιόδου. H κατασκευή αγγείων, πόσης, βρώσης ή αποθηκευτικού χαρακτήρα ξεκινά ως οικιακή παραγωγή και εξελίσσεται σε προϊόν εξειδικευμένων αγγειοπλαστών. Οι διακοσμημένες κατηγορίες της λεπτής κεραμικής είχαν ευρύτατη διάδοση, ενώ η υποκατηγορία «γκρίζο σε γκρίζο» παράγονταν αποκλειστικά στη ΒΔ Θεσσαλία (π.χ. Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου). Στην Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου μέσα στην ανασκαφική τομή της Νεολιθικής εποχής, αποκαλύφθηκε ένα πήλινο ομοίωμα οικίας με ειδώλια μέσα σ’ αυτή ως προσφορά, προκειμένου να διασφαλισθεί η ευημερία της οικίας και των ενοίκων (Εκτίθεται σήμερα στο Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας).

Στον προϊστορικό οικισμό της Πλατιάς Μαγούλας Ζάρκου, η ανασκαφική έρευνα που διενεργήθηκε από τον Κων-νο Γαλλή, έδειξε πως κατοικήθηκε από το τέλος τουλάχιστον της Αρχαιότερης Νεολιθικής. Στο νεκροταφείο, σε απόσταση 250 μ. βόρεια του οικισμού, βρέθηκαν ταφές καύσεων μέσα σε τεφροδόχα αγγεία που ήταν όρθια ή ανεστραμμένα, κάποιες δε φορές σκεπασμένα με ένα άλλο αγγείο. Από τις παρατηρήσεις του ερευνητή της ανασκαφής της Πλατιάς Μαγούλας Ζάρκου, φαίνεται πως ο προϊστορικός οικισμός βρισκόταν στην παρυφή μιας κοιλάδας με έντονη κλίση προς τα νότια, προς τον Πηνειό, που σήμερα έχει επιχωθεί. Πιθανώς η κοιλάδα αυτή, τονίζει ο κ. Χατζηαγγελάκης, πλημμύριζε κατά διαστήματα δημιουργώντας έτσι έδαφος κατάλληλο για καλλιέργεια. Ίσως και άλλοι οικισμοί να είχαν δημιουργηθεί σε επίκαιρες θέσεις κοντά στον ποταμό, οι οποίοι έχουν καλυφθεί πια από τις προσχώσεις του Πηνειού.

Στην κτηματική περιοχή του Δήμου Φαρκαδώνας, εκτός από την Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου, έχουν καταγραφεί προϊστορικοί οικισμοί – μαγούλες, όπως η Μαγούλα Γριζάνου, η Μαγούλα Τσαϊρια, σε κοινοτική έκταση νότια της Φαρκαδόνας, η Μαγούλα Κουτσάκη, η θέση «Άγιος Βασίλειος», η θέση «Άγιοι Ταξιάρχες», στο Κεραμίδι και αλλού. Κατά τις εργασίες διαπλάτυνσης της Ε. Ο. Λάρισας – Τρικάλων, στο τμήμα Φαρκαδόνας – Μεγαλοχωρίου, αποκαλύφθηκαν αρχαιολογικά ευρήματα, όπως στη θέση «Ασβεσταριά», με πολλά τμήματα οικοδομημάτων με τοίχους κατασκευασμένους από αργούς λίθους, κιβωτιόσχημοι τάφοι και πληθώρα μικρών κινητών ευρημάτων και κεραμικής, που χρονολογούνται στη Μέση και Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Η συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας είναι σημαντική, καθώς στην εν λόγω θέση τοποθετείται η ομηρική «Οιχαλία». Ο Στράβων αναφέρει «…την δε Οιχαλίαν πόλιν Ευρύτου λεγομένην εν τε τοις τόποις τούτοις ιστορούσι και εν Ευβοία και εν Αρκαδία».