Ουρανούπολη Χαλκιδικής: Ανακαλύπτοντας έναν ιστορικό παράδεισο, η πύλη του Αγίου Όρους

Η Ουρανούπολη είναι παραθαλάσσιο χωριό της περιφερειακής ενότητας Χαλκιδικής και η κύρια πύλη εισόδου για το Άγιο Όρος. Βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά της χερσονήσου του Άθω της Χαλκιδικής και αποτελεί τον τελευταίο κατοικημένο οικισμό προ του Άθω.

Το 2011 αριθμούσε πληθυσμό 826 κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με τον τουρισμό και με την αλιεία. Αποτελεί επίσης ομώνυμη τοπική κοινότητα στον δήμο Αριστοτέλη. Η απόστασή της από τη Θεσσαλονίκη είναι 132 χιλιόμετρα και από την έδρα του Δήμου 17. Ο καθεδρικός ναός είναι του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης.

Στην Ουρανούπολη μεταξύ άλλων λειτουργούν ιατρείο, το γραφείο προσκυνητών όπου οι προσκυνητές παραλαμβάνουν το διαμονητήριό τους για να ταξιδέψουν στο Άγιον Όρος, λιμενικό τμήμα, νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο, αστυνομικός σταθμός και ενεργός πολιτιστικός σύλλογος, που διοργανώνει νυχτερινές εκδηλώσεις με πανσέληνο τον Αύγουστο, όπως επίσης και με τα «Ουρανοπολίτικα» τον Ιούλιο. Σε απόσταση 2 χιλιομέτρων βρίσκεται η μονή Ζυγού, ένα από τα πρώτα μοναστήρια που ιδρύθηκαν το 10ο αιώνα και είναι προσπελάσιμο και από γυναίκες, καθώς εδαφικά δεν ανήκει στην επικράτεια του Αγίου Όρους. Λίγο πριν από τα σύνορα του Αγίου Όρους βρίσκεται το Φραγκόκαστρο, ενθύμιο της περιόδου της Φραγκοκρατίας στην περιοχή. Από το λιμάνι της Ουρανουπόλεως καθημερινά πραγματοποιούνται οι θαλάσσιες συγκοινωνίες για το Άγιον Όρος καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Το σημερινό χωριό κτίστηκε στη θέση αρχαίας πόλης. Η τελευταία ιδρύθηκε το 315 π.Χ. από τον Αλέξαρχο, ο οποίος ήταν αδερφός του Κάσσανδρου. Αυτός οικοδόμησε την Ουρανούπολη πάνω στα ερείπια της αρχαίας Σάνης, που είχε καταστραφεί από τον Φίλιππο Β΄. Πρόκειται για την ίδια πόλη (Ακρόθωοι) των αρχαίων γεωγράφων.

Σε νομίσματα που έχουν βρεθεί αναγράφονται οι λέξεις «Ουρανίας Πόλεως» και «Ουρανιδών Πόλεως» με τη μορφή της θεάς Ουρανίας Αφροδίτης. Υπήρξε μετόχι και κτήμα της μονής Βατοπεδίου. Στα νοτιοδυτικά του χωριού βρίσκεται ο πύργος της Ουρανούπολης που χρονολογείται από τον 14ο αιώνα, αναπαλαιώθηκε έπειτα από σεισμό τον 19ο αιώνα και σήμερα ένα από τα παρακείμενα κτήρια στεγάζει τα γραφεία της κοινότητας. Στον πύργο κατοίκησαν πρόσφυγες κυρίως από την Προποντίδα μετά το 1922 αλλά και το ζεύγος Λοκ το 1928. Η Ουρανούπολη έλαβε τη σημερινή της ονομασία γύρω στο 1960, οπότε και ξεκίνησε να αναπτύσσεται τουριστικά.

Βυζαντινός Πύργος Προσφορίου

Ο Πύργος της Ουρανούπολης είναι ιστορικό βυζαντινό κτίσμα στην Ουρανούπολη.

Ο πύργος βρισκόταν μαζί με άλλα κτήρια στο μετόχι Προσφόριον, το οποίο ανήκε στην αγιορειτική μονή Βατοπεδίου. Αναφέρεται για πρώτη φορά σε πηγές του 1344 αλλά εικάζεται ότι είναι παλαιότερος. Τον Μάιο του 1379 ο δεσπότης της Θεσσαλονίκης Ιωάννης Παλαιολόγος απήλλαξε τον πύργο από φορολογικές υποχρεώσεις κατά την παραμονή του εκεί. Το κτίσμα υπέστη σοβαρές ζημιές από το σεισμό του 1585 και ακολούθησαν επισκευές. Τον Αύγουστο του 1858 αναφέρεται ότι ο πύργος ήταν μέσα άδειος και ακατοίκητος (πιθανώς πυρπολημένος από το 1821), αλλά το ίδιο έτος άρχισαν ανακατασκευαστικές εργασίες από τις οποίες προέκυψε η σημερινή μορφή του. Στον Πύργο κατοίκησαν πρόσφυγες κυρίως από την Προποντίδα μετά το 1922 αλλά και το αγγλικής-αυστραλιανής καταγωγής ζεύγος Lock το 1928, το οποίο παρείχε βοήθεια στους πρόσφυγες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και προσέφερε πολύ σημαντικό κοινωνικό έργο στους κατοίκους, ενώ παράλληλα φρόντισε τον Πύργο.

Το συγκρότημα του πύργου ανήκει σήμερα στο Υπουργείο Πολιτισμού και στους χώρους του λειτουργεί μουσείο και οργανώνονται εκθέσεις.

Μεταβυζαντινό Υδραγωγείο Προσφορίου Χαλκιδικής

Υδατογέφυρα του Υδραγωγείου του Προσφορίου, έξω από την Ουρανούπολη της Χαλκιδικής. Η λιθόκτιστη τοξωτή γέφυρα είναι τμήμα ολοκληρωμένου υδροδοτικού συγκροτήματος, το οποίο αποτελεί σπάνιο δείγμα σύνθετου και λειτουργικού τεχνικού έργου, καθώς σε συνολικό μήκος 300 μέτρων περιλαμβάνονται στη σειρά η Υδρομάστευση (πηγή) με τον υδαταγωγό και την υδατογέφυρα (μεταφορά), η βρύση με τη μεγάλη ποτίστρα για τα εκτρεφόμενα ζώα (κατανάλωση) και τη δεξαμενή αποθήκευσης του νερού που περισσεύσει .

Το σύνολο του τεχνικού έργου βρίσκεται μέσα στο τέως βατοπεδινό μετόχι του Προσφορίου του Αγίου Όρους, του οποίου ο παλιός πυρήνας παραχωρήθηκε στη Μονή λίγο πριν το 1018 μ.Χ.

Η παλαιότερη ένδειξη για την αξιοποίηση της πηγής προέρχεται από έγγραφο του 1622/23 (αρχείο Μονής Βατοπεδίου, έτος εγίρας 1032). Η Υδρομάστευση βρίσκεται στην κοίτη του χειμάρρου, ο οποίος αναφέρεται στο εν λόγω έγγραφο ως «πηγαδοχείμαρρος». Κατά την αρχαιολογική έρευνα εντοπίστηκαν κατασκευαστικές φάσεις και σύμφωνα με πληροφορίες που προκύπτουν από το αρχείο της Μονής Βατοπεδίου συντελέστηκαν το 1860 και λίγο μετά τη μεγάλη πλημμύρα του 1945.

Οι εργασίες που εκτελέστηκαν ήταν απολύτως απαραίτητες για τη διατήρηση του μνημείου, επειδή η γέφυρα έφερε έντονες φθορές λόγω εγκατάλειψης, όπως ρωγμές, αποσάθρωση του συνδετικού κονιάματος, απόκλιση από την κατακόρυφο που έφθανε τα 70 εκατοστά. Τρεις μεγάλοι όγκοι λιθοδομής ισορροπούσαν αντιστηριζόμενοι πάνω στη ρηγματωμένη γέφυρα. Με το έργο που ολοκληρώθηκε στερεώθηκε η γέφυρα, αποκαταστάθηκε η χτιστή αύλακα για το νερό και στον περιβάλλοντα χώρο έγιναν κατασκευές για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών του μνημείου, όπως λιθόχτιστο καθιστικό και βρύση και τοποθετήθηκαν πινακίδες κατεύθυνσης και ενημέρωσης με πληροφορίες για το σύνολο του υδροδοτικού συγκροτήματος.

Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το επιχειρησιακό πρόγραμμα «Μακεδονία – Θράκη 2009-2013» του ΕΣΠΑ και οι εργασίες του ολοκληρώθηκαν το Δεκέμβριο του 2012, σύμφωνα με το εγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Το έργο εκτελέστηκε με αυτεπιστασία από τη 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, διήρκεσε 18 μήνες και κόστισε 116.000 €. Η 10η ΕΒΑ έχει ήδη εκπονήσει μελέτη και εργάζεται μαζί με τη Γενική Γραμματεία Πολιτισμού για την ένταξη του έργου σε χρηματοδοτικό πρόγραμμα με σκοπό την αποκατάσταση και ανάδειξη όλων των μνημειακών κατασκευών του Υδραγωγείου.

Μονή Ζυγού (Φραγκόκαστρο) Χαλκιδική

Η Μονή Ζυγού (θέση γνωστή και ως Φραγκόκαστρο) είναι αρχαίο αγιορειτικό μοναστήρι το οποίο ιδρύθηκε στα μέσα του 10ου αι. και καταστράφηκε λίγο πριν από το 1198. Βρίσκεται περίπου 2 χιλιόμετρα ανατολικά της Ουρανούπολης Χαλκιδικής, ακριβώς έξω από τα όρια του Αγίου Όρους.

Φαίνεται ότι η μονή του Ζυγού (η οποία κτίσθηκε σε θέση όπου προϋπήρχαν εγκαταστάσεις από τον 4ο π.Χ. μέχρι και τον 6ον μ.Χ. αι.) υπήρχε ήδη πριν από 991, όμως η πρώτη σαφής μαρτυρία για την ίδρυσή της χρονολογείται το 996. Παρότι καθ’όλη τη διάρκεια του 11ου αιώνα η Μονή ήταν μία από τις σημαντικότερες αθωνικές μονές, το 1199 ήταν ήδη έρημη και παραχωρήθηκε, σαν μετόχι, από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Γ΄ Άγγελο στην επανασυσταθείσα Μονή Χιλανδαρίου.

Γύρω στο 1206 (2 χρόνια δηλαδή μετά τη Δ’ Σταυροφορία και την αρχή της Φραγκοκρατίας), στο κάστρο του Ζυγού εγκαταστάθηκε ένας Φράγκος άρχοντας, ο οποίος ανακατασκεύασε τα τείχη και την μονή σε κάστρο, το οποίο χρησιμοποίησε ως ορμητήριο για να λεηλατεί το Άγιο Όρος, ώσπου, περί το 1211, με παρέμβαση του Πάπα της Ρώμης εκδιώχθηκε από την περιοχή. Γι’ αυτόν το λόγο τα ερείπια της Μονής είναι γνωστά σήμερα ως «Φραγκόκαστρο». Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της, η μονή ήταν αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία.

Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως πολλά ευρήματα, ενώ οι ανασκαφικές και αναστηλωτικές εργασίες βρίσκονται σε εξέλιξη.

Το καθολικό της Μονής, το οποίο ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού, περιλαμβάνει δύο ταφικά παρεκκλήσια. Πρόκειται για κτίσμα του α’ τετάρτου του 11ου αι. και ανεγέρθηκε σε 4 οικοδομικές φάσεις.

Αρσανάς Χρωμνίτσας. Τα σύνορα του Αγίου Όρους

Ακριβώς στα σύνορα του Αγίου Όρους, εκεί που ο παλιός αρσανάς της Ιεράς Μονής Χρωμίτσας χωρίζει την Ιερή Πολιτεία από την υπόλοιπη περιοχή, βρίσκεται η παραλία του Αρσανά, που φημίζεται για τα λευκά της βότσαλα και την καταπληκτική θέα προς τον Άθωνα.

Παραγωγή: “©wind-up team”