Στη σημερινή εποχή της υπερπληροφόρησης, συχνά μοιάζει πιο εύκολο και ανακουφιστικό να αγνοούμε ό,τι μας προκαλεί άγχος ή δυσαρέσκεια.
Αποφεύγουμε να ακούσουμε τη διάγνωση του γιατρού, «σβήνουμε» με ένα κλικ αρνητικά σχόλια ή παραβλέπουμε δηλώσεις που κλονίζουν τις πεποιθήσεις μας. Οι ψυχολόγοι ονομάζουν αυτήν τη στάση «φαινόμενο της στρουθοκαμήλου»– την τάση ενός ατόμου να αγνοεί ή να αποφεύγει συνειδητά δυσάρεστες ή ανησυχητικές πληροφορίες και καταστάσεις, παρόμοια με τη στρουθοκάμηλο που χώνει το κεφάλι της στην άμμο για να νιώσει προστατευμένη από τον κίνδυνο.
Πώς όμως φτάνουμε στο σημείο να κρύβουμε το κεφάλι μας στην άμμο;
Τα παιδιά είναι γνωστά για τη δίψα τους για γνώση, «βομβαρδίζοντας» τους γύρω τους με ατελείωτες ερωτήσεις. Σε ποια ηλικία αρχίζουμε να αποφεύγουμε συνειδητά τις δυσάρεστες πληροφορίες; Αυτό ακριβώς αποφάσισαν να διερευνήσουν ερευνητές του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Σε μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Psychological Science, η ερευνητική ομάδα με επικεφαλής την μεταδιδακτορική ερευνήτρια Ραντίκα Σανθαναγκοπαλάν, διαπίστωσε ότι καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά, τείνουν όλο και περισσότερο να αποφεύγουν τις αρνητικές ή δυσάρεστες πληροφορίες. Συγκεκριμένα, η μελέτη έδειξε πως αν και τα παιδιά 5 και 6 ετών εξακολουθούν να αναζητούν ενεργά πληροφορίες, τα παιδιά 7 έως 10 ετών ήταν πολύ πιο πιθανό να αποφεύγουν στρατηγικά να μάθουν κάτι που θα τους προκαλούσε αρνητικό συναίσθημα.
«Για να κατανοήσετε την προέλευση των συμπεριφορών λήψης αποφάσεων και πώς αυτές αλλάζουν με τον χρόνο, η μόνη ομάδα που μπορεί να σας δώσει πληροφορίες για αυτό είναι τα παιδιά», είπε η Σανθαναγκοπαλάν.
Γιατί η άγνοια είναι ευτυχία
Ως διδακτορική φοιτήτρια στη διοίκηση επιχειρήσεων και στην ψυχολογία, η Σανθαναγκοπαλάν βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα ενδιαφέρον παράδοξο. Στα μαθήματα διοίκησης, διαπίστωσε πως οι ενήλικες- είτε αγνοώντας την πτώση του χρηματιστηρίου είτε αποφεύγοντας μια ιατρική εξέταση- συχνά επιλέγουν να μη γνωρίζουν, ακόμα κι όταν αυτό τους βλάπτει. Στα μαθήματα αναπτυξιακής ψυχολογίας, όμως, παρατήρησε το ακριβώς αντίθετο: τα παιδιά έδειχναν έντονη περιέργεια και διάθεση για μάθηση.
«Πώς γίνεται λοιπόν αυτά τα ακούραστα, περίεργα παιδιά να αποφεύγουν τις δυσάρεστες πληροφορίες όταν γίνονται ενήλικες;» αναρωτήθηκε.
Για να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα συνεργάστηκε με την Τζέιν Ράιζεν, καθηγήτρια στη Σχολή Επιχειρήσεων και την Κάθριν Κίνζλερ, καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας του πανεπιστημίου του Σικάγο.
Στο πρώτο τους πείραμα, οι ερευνήτριες εξέτασαν πέντε λόγους για τους οποίους μπορεί να προτιμούμε συνειδητά την άγνοια:
- Για να αποφύγουμε αρνητικά συναισθήματα, όπως άγχος ή απογοήτευση
- Για να αποφύγουμε αρνητικές πληροφορίες σχετικά με το πόσο ελκυστικοί ή ικανοί είμαστε
- Για να αποφύγουμε τις προκλήσεις που κλονίζουν τις πεποιθήσεις μας
- Για να προστατεύσουμε τις προτιμήσεις μας
- Για να δράσουμε προς ίδιον όφελος (ενώ προσπαθούμε να μην φαινόμαστε ιδιοτελείς)
Οι ερευνητές δημιούργησαν πέντε σενάρια προκειμένου να δουν αν τα παιδιά θα απέφευγαν να μάθουν αρνητικές πληροφορίες. Σε ένα από τα πεντε σενάρια, τα παιδιά φαντάζονταν το αγαπημένο και το λιγότερο αγαπημένο τους γλυκό. Στη συνέχεια, οι ερευνήτριες τα ρωτούσαν αν θα ήθελαν να δουν ένα βίντεο το οποίο εξηγούσε γιατί το αγαπημένο τους γλυκό κάνει κακό στα δόντια.
«Διαπιστώσαμε ότι ενώ τα μικρότερα παιδιά ήθελαν πραγματικά να μάθουν, τα μεγαλύτερα άρχισαν να εμφανίζουν τάσεις αποφυγής. Για παράδειγμα, δεν ήθελαν να ξέρουν γιατί το αγαπημένο τους γλυκό κάνει κακό στα δόντια, ενώ δεν είχαν πρόβλημα να μάθουν γιατί το λιγότερο αγαπημένο τους γλυκό κάνει κακό» εξήγησε η Σανθαναγκοπαλάν.
Το εύρημα ίσχυε για όλα τα κίνητρα, με μοναδική εξαίρεση την αξιολόγηση της ικανότητας. Τα παιδιά όλων των ηλικιών δεν δίσταζαν να μάθουν αν είχαν αποτύχει σε ένα τεστ. Η Σανθαναγκοπαλάν υποθέτει ότι αυτό μπορεί να σχετίζεται με τη νοοτροπία ανάπτυξης που ενισχύεται στο σχολείο.
«Είναι πιθανό ότι επειδή στο σχολείο μαθαίνουν πως η ικανότητα βελτιώνεται με την προσπάθεια, είναι πιο διατεθειμένα να αναζητούν την πληροφορία, ξέροντας ότι μπορούν ενδεχομένως να αλλάξουν το αποτέλεσμα», εξήγησε η ερευνήτρια.
Το «ηθικό παραθυράκι»
Η ομάδα ήθελε επίσης να διερευνήσει πότε τα παιδιά αρχίζουν να αξιοποιούν το λεγόμενο «ηθικό παραθυράκι», δηλαδή να εκμεταλλεύονται την ασάφεια προς δικό τους όφελος.
«Θέλουμε να ενεργούμε προς όφελός μας, αλλά μας νοιάζει επίσης πολύ να φαινόμαστε δίκαιοι. Το ηθικό παραθυράκι μας επιτρέπει να πετυχαίνουμε και τους δύο στόχους» εξήγησε η Σανθαναγκοπαλάν.
Σε ένα πείραμα, οι ερευνήτριες έδειξαν στα παιδιά δύο κουβαδάκια που περιείχαν αυτοκόλλητα, τα οποία έπρεπε να μοιραστούν με τον συμπαίκτη τους. Ήξεραν ότι το κουβαδάκι Α περιείχε περισσότερα αυτοκόλλητα για τα ίδια από το κουβαδάκι Β, αλλά δεν ήξεραν πόσα ακριβώς αντιστοιχούσαν στον συμπαίκτη τους. Ρωτήθηκαν αν ήθελαν να μάθουν τον αριθμό πριν επιλέξουν. Η ερευνητική ομάδα διαπίστωσε πως τα μεγαλύτερα παιδιά απέφευγαν να μάθουν πόσα αυτοκόλλητα θα έπαιρνε ο συμπαίκτης τους, ώστε να κάνουν την επιλογή τους χωρίς να νιώθουν ενοχές.
«Αυτό που κάνει το ηθικό παραθυράκι είναι να τους επιτρέπει να διαλέξουν αυτό που τους ωφελεί, ενώ διατηρούν την ψευδαίσθηση της δικαιοσύνης. Αυτή η ‘κουρτίνα άγνοιας’ τους δίνει χώρο να ενεργήσουν ιδιοτελώς» εξήγησε η ερευνήτρια.
Πώς να αποφύγουμε την… αποφυγή
Υπάρχουν καλοί λόγοι για να αποφεύγουμε τις δυσάρεστες πληροφορίες, παραδέχεται η Σανθαναγκοπαλάν. Η πληροφορία μπορεί να κατακλύσει, να απειλήσει και να παραλύσει. Όμως, η υπερβολική αποφυγή μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες, όπως η όξυνση της πολιτικής πόλωσης ή η ακαμψία των ιδεολογιών.
Για να αποφύγουμε αυτήν την παγίδα, προτείνει να αναρωτηθούμε γιατί αποφεύγουμε κάτι—ίσως επιλέγουμε τη βραχυπρόθεσμη ανακούφιση αντί του μακροπρόθεσμου οφέλους. Αν δούμε τη δυσάρεστη πληροφορία ως χρήσιμη και πολύτιμη, αυτό μπορεί να μας βοηθήσει. Η έρευνα δείχνει ότι αν παρέμβουμε ενώ τα παιδιά είναι ακόμη μικρά, μπορούμε να τα προστατεύσουμε από την παγίδα της αποφυγής, με πολλαπλασιαστικά οφέλη.
Το ίδιο μπορεί να ισχύει και με την ανοχή στην αβεβαιότητα.
«Οι άνθρωποι έχουν την τάση να θέλουν να ξεδιαλύνουν την αβεβαιότητα, αλλά όταν η λύση είναι απειλητική, στρέφονται στην αποφυγή. Νομίζω ότι αξίζει να μάθουμε να αντέχουμε και ακόμα και να αγκαλιάζουμε ένα επίπεδο αβεβαιότητας. Αυτό ίσως μας βοηθήσει να μην πέσουμε θύματα της αποφυγής πληροφορίας» κατέληξε η ερευνήτρια.
πηγή ertnews.gr
