Η Παγκόσμια Ημέρα των Ηλικιωμένων, γνωστή και ως Παγκόσμια Ημέρα για την τρίτη Ηλικία, εορτάζεται κάθε χρόνο την 1η Οκτωβρίου.
Υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1990 ως φόρος τιμής στους ηλικιωμένους αλλά και για να αναδείξει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν.
Ο φετινός εορτασμός επικεντρώνεται στην αναγνώριση και υποστήριξη του μετασχηματικού ρόλου που διαδραματίζουν στην προώθηση της δράσης, τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, αξιοποιώντας την εμπειρία τους στην ισότητα στην υγεία, στην οικονομική ευημερία, στην ανθεκτικότητα της κοινότητας και στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Προστασία των δικαιωμάτων των ηλικιωμένων
Μάλιστα, τον Απρίλιο του 2025, 81 κράτη μέλη του Συμβουλίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υιοθέτησαν ψήφισμα για τη δημιουργία ανοιχτής διακυβερνητικής ομάδας εργασίας για την επεξεργασία ενός νομικά δεσμευτικού μέσου για την προώθηση και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ηλικιωμένων.
Ένα από τα ζητήματα που η τρίτη ηλικία αντιμετωπίζει, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, σχετίζεται με τη στεγαστική κρίση, η οποία δεν πλήττει μόνο τους νέους και τα νεαρά ζευγάρια, που με χαμηλό εισόδημα έχουν να αντιμετωπίσουν ακριβά ενοίκια ή έλλειψη διαθέσιμων κατοικιών για μια αξιοπρεπή διαβίωση.
Όλγα Δούρου: Επιτακτική ανάγκη η κοινωνική κατοικία που να συμπεριλαμβάνει και την τρίτη ηλικία
Μιλώντας στο ΑΠΕ – ΜΠΕ η κυρία Όλγα Δούρου, ερευνήτρια Ενεργής Γήρανσης και αντιδήμαρχος του Δήμου Αθηναίων Διαγενεακής Αλληλεγγύης, αναφέρεται στην αύξηση της αστεγίας στους ηλικιωμένους και αναδεικνύει ως επιτακτική ανάγκη τη δημιουργία κοινωνικής κατοικίας που να συμπεριλαμβάνει αυτήν την ηλικιακή ομάδα .
«Η αύξηση της αστεγίας για τους ηλικιωμένους έχει αυξηθεί κατακόρυφα ειδικά μετά την πανδημία», σημειώνει η κυρία Δούρου, προσθέτοντας πως «στο πολυδύναμο κέντρο αστέγων φιλοξενείται ένα μεγάλο ποσοστό χαμηλοσυνταξιούχων, οι οποίοι και λόγω της σταθερά κακής οικονομικής τους κατάστασης δεν προβλέπεται να φύγουν από το κέντρο».
Μια νέα «τάξη» ηλικιωμένων
Δεδομένης και της εξέλιξης στο δημογραφικό και στο ερώτημα αν τα επόμενα χρόνια οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας θα αντιμετωπίσουν σοβαρότερο πρόβλημα ως προς τη στέγασή τους, η κυρία Δούρου υπογραμμίζει ότι «η δημιουργία κοινωνικής κατοικίας που να συμπεριλαμβάνει αυτήν την ηλικιακή ομάδα είναι επιτακτική ανάγκη».
Όπως εξηγεί οι λόγοι είναι πολλοί: «Από την μία οι συντάξεις σε ένα μεγάλο ποσοστό δεν συνάδουν με τα εισοδήματα που χρειάζονται για την κάλυψη των βασικών αναγκών, από την άλλη οι δεσμοί της κοινότητας και της οικογένειας έχουν χαλαρώσει».
«Ταυτόχρονα», συμπληρώνει, «η υπογεννητικότητα και η φυγή των νέων στο εξωτερικό προβλέπεται να δημιουργήσει μια νέα τάξη ηλικιωμένων που μαστίζονται από την μοναχικότητα και δεν λαμβάνουν βασική καθημερινή φροντίδα, οικονομική, συναισθηματική αλλά και πρακτική. Όλα αυτά θα δημιουργήσουν νέες ανάγκες εξωϊδρυματικής φροντίδας αλλά και στέγασης».
Κοινωνική κατοικία με διαγενεακά χαρακτηριστικά
Κατά την ερευνήτρια Ενεργής Γήρανσης, η κεντρική κυβέρνηση πρέπει να λάβει άμεσα μέτρα σχεδιασμού πολιτικών σε κεντρικό επίπεδο.
«Η κοινωνική κατοικία πρέπει να θεσμοθετηθεί με τέτοιον τρόπο που να είναι εφικτό οι δήμοι να την υλοποιήσουν», σημειώνει. Και προσθέτει: «Το σημαντικό δεν είναι μόνο να δημιουργηθεί κοινωνική κατοικία για ηλικιωμένους αλλά να έχει και διαγενεακά χαρακτηριστικά ώστε να αποφύγουμε τις γερασμένες κοινότητες που ενδέχεται να οδηγήσουν στην κοινωνική απομόνωση».
Περαιτέρω θα σημειώσει, «το μεγάλο πρόβλημα που υπάρχει στην δημιουργία κοινωνικής κατοικίας ειδικά για ηλικιωμένους είναι πως εκτός τού ότι δεν υπάρχουν επαρκή κονδύλια για να μπορέσουν οι δήμοι να τις δημιουργήσουν, το νομοθετικό πλαίσιο για να χαρακτηριστεί μια κατοικία προσβάσιμη και να δοθεί για αυτόν τον σκοπό, είναι εξαιρετικά περίπλοκο και αποτρεπτικό πολλές φορές ειδικά όταν μιλάμε για ενοικίαση κτηρίων. Οι αλλαγές που πρέπει να γίνουν από μεριάς ιδιοκτητών είναι πολλές και αυτό καθυστερεί πολύ την όποια έναρξη της διαδικασίας».
Το παράδειγμα της Λισαβόνας
Αναφορικά με το τι γίνεται σε αυτό το θέμα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες η κυρία Δούρου χαρακτηρίζει τη Λισαβόνα ως «μία πόλη πρότυπο για την δημιουργία κοινωνικής κατοικίας».
«Το μεγάλο της πλεονέκτημα σε σχέση με εμάς είναι πως πρόκειται για έναν μητροπολιτικό δήμο, κάτι που σημαίνει πως είναι πραγματικά αυτοδιοίκητη», διευκρινίζει και σημειώνει ότι «αυτό επέτρεψε στον δήμαρχο της Λισαβόνας να δημιουργήσει χιλιάδες κατοικίες για μικρούς και μεγάλους, οι οποίες σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό είναι και βιοκλιματικές».
Η έκπληξη του Άμστερνταμ
Αναφέρει επίσης και το παράδειγμα του Άμστερνταμ όπου ξεκίνησε και ένα εξαιρετικό έργο το «Χωριό για άτομα με άνοια».
«Το χωριό αυτό που πλέον το συναντάμε και σε άλλες χώρες επιτρέπει σε ηλικιωμένους με υψηλό βαθμό άνοιας να διαμένουν μόνοι τους σε ένα χωριό όπου όλοι οι υπάλληλοι είναι ειδικά εκπαιδευμένοι. Μπορούν να ψωνίσουν, να πιουν καφέ, να κοινωνικοποιηθούν…» εξηγεί η κυρία Δούρου.
«Το πραγματικά ενδιαφέρον είναι», συμπληρώνει, «πως η κυβέρνηση είναι μέτοχος και λειτουργεί συνδυαστικά με τον ιδιωτικό τομέα. Έτσι παρόλο που υπάρχει υψηλό κόστος για τη διαμονή σε αυτό, σε ένα μεγάλο ποσοστό καλύπτεται από τα «ταμεία» και έτσι η διαμονή σε αυτό δεν είναι απαγορευτική για τα μικρομεσαία οικονομικά στρώματα».
Συγκατοίκηση, η εναλλακτική κοινωνική κατοικία
Η συγκατοίκηση (co-housing) ενεργών ηλικιωμένων 60+, αλλά και νέων, εντάσσεται στο πλαίσιο και της κοινωνικής κατοικίας και της αντιμετώπισης της ενεργούς γήρανσης.
Είναι μία πρωτοβουλία που αναπτύσσεται στην Σκανδιναβία, στην Γερμανία, την Ελβετία, την Ολλανδία, αλλά και στις ΗΠΑ με 7.000 ανάλογες δομές.
Αντίστοιχες δράσεις έχουν αρχίσει και στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία κοινότητας συγκατοίκησης ΝΑΜΑ η οποία ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2023 με σκοπό τη δημιουργία ανεξάρτητων και αυτοοργανωμένων κοινοτήτων συγκατοίκησης. Η σχετική ομάδα στο Facebook αριθμεί 10.000 μέλη.
Στην Ευρώπη οι κοινότητες συγκατοίκησης χρησιμοποιούνται από τους διαμένοντες για μόνιμη κατοικία (co-housing) σε αυτόνομους χώρους με κοινόχρηστους χώρους (π.χ. κουζίνα, σαλόνια, κήπους), και με δυνατότητα παροχής πληθώρας υπηρεσιών, με συμφέρουσες τιμές ανάλογα με την επιλογή του χώρου και των παρεχόμενων υπηρεσιών. Η εναλλακτική ιδιοκτησία κατοικίας προσφέρει ασφάλεια, κοινωνικότητα, φροντίδα, μειώνοντας το κόστος κατοικίας, ενώ καθιστά την κατοικία βασικό κοινωνικό δικαίωμα.
Δημογραφικό κι οι αποκαλυπτικοί αριθμοί
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 60 ετών και άνω έχει υπερδιπλασιαστεί, από περίπου 541 εκατομμύρια το 1995 σε 1,2 δισ. το 2025, και προβλέπεται να φτάσει τα 2,1 δισεκατομμύρια έως το 2050.
Αυτή η μεταμόρφωση είναι πιο έντονη στις αναπτυσσόμενες χώρες, οι οποίες θα αντιπροσωπεύουν την πλειονότητα των ηλικιωμένων μέσα στα επόμενα 30 χρόνια. Το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής έφτασε τα 73,5 έτη το 2025, σημειώνοντας αύξηση 8,6 ετών από το 1995.
Ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 80 ετών και άνω αυξάνεται ακόμη ταχύτερα και προβλέπεται να ξεπεράσει τον αριθμό των βρεφών μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2030.
Αυτές οι δημογραφικές μεταβολές καταδεικνύουν ότι τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό και αυξανόμενο τμήμα της κοινωνίας, του οποίου η ισότιμη αναγνώριση και ενσωμάτωση στον πολιτικό και νομοθετικό σχεδιασμό είναι απαραίτητη.
πηγή ΑΠΕ-ΜΠΕ
