Σχολή Ισλαχανέ, Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων Χαμιδιέ, Επαγγελματική Σχολή των Ορφανών, Πολυτεχνική Σχολή Μιδάτ Πασά, Μηχανουργείο Αξιλιθιώτη. Βρίσκεται στις παρυφές της Άνω Πόλης από το 1874 (ή 1876 σύμφωνα με άλλες ιστορικές πηγές), στο ανατολικό άκρο της οδού Αγίου Δημητρίου, μεταξύ των οδών Αποστόλου Παύλου και Ελένης Ζωγράφου.
Το γνωστό σήμερα ως Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ, με τις ποικίλες χρήσεις και ονομασίες του στο πέρασμα των χρόνων, από τα τέλη του 19ου αιώνα έως σήμερα, μαρτυρά μεγάλο κομμάτι της ιστορίας της Θεσσαλονίκης. Ανθεκτικό στον χρόνο ως κτίριο, αλλά και ως λειτουργία, το Ισλαχανέ μεταμορφώθηκε αρκετές φορές, ωστόσο πυρήνας της ύπαρξής του παραμένει, με διαφορετικούς τρόπους, η προσφορά στην κοινότητα. Παρόλο που δεν είναι από τα πλέον γνωστά μνημεία της πόλης, η ιστορία του αναδεικνύει την ανθεκτικότητα της Θεσσαλονίκης απέναντι σε αλλαγές καθεστώτων, πληθυσμών και χρήσεων.
Η ανθεκτικότητά του είναι ο λόγος που το Ισλαχανέ επιλέχθηκε να «πρωταγωνιστήσει» στην εκδήλωση που πραγματοποίησαν, το απόγευμα της Δευτέρας, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας/Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας (ΤΕΕ/ΤΚΜ) και ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης (ΣΑΘ), με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Αρχιτεκτονικής, που εορτάζεται κάθε χρόνο την πρώτη Δευτέρα του Οκτωβρίου και φέτος έχει κεντρικό θέμα τη σημασία του σχεδιασμού με ανθεκτικότητα (Design for Strength).
Η νέα τάση στην αρχιτεκτονική φέρνει στο προσκήνιο την επανάχρηση παλιών κτιρίων και το Ισλαχανέ αφενός αποτελεί παράδειγμα επανάχρησης, αφετέρου ξεχωρίζει τόσο για την ιστορία και την αρχιτεκτονική του – παράδειγμα της οθωμανικής αρχιτεκτονικής με νεοκλασικά στοιχεία- όσο και για την υποδειγματική αποκατάστασή του.
Το όνομά του, ετυμολογικά προέρχεται από το islā που σήμαινε τακτοποίηση/αποκατάσταση και hane που σήμαινε σπίτι. Εκείνη η αποκατάσταση, από την οποία πήρε το όνομά του, είχε να κάνει με την εκπαίδευση των ορφανών της πόλης, καθώς πρωτολειτούργησε σαν ένα πρωτοποριακό ίδρυμα, ένα ορφανοτροφείο και παράλληλα επαγγελματική σχολή για νεαρά αγόρια ανεξαρτήτου θρησκείας. Ζούσαν και μαθήτευσαν εκεί μουσουλμάνοι και χριστιανοί και Εβραίοι, μικρά αγόρια που έπρεπε να πάρουν εφόδια για να βγουν και να προσφέρουν στην κοινότητα. Λειτούργησε, δηλαδή, σαν παράδειγμα πολιτιστικής συμβίωσης.
Οι μαθητές διδάσκονταν τέχνες, όπως η ξυλουργική, η υφαντουργία, η σιδηρουργία, η ραπτική και η υποδηματοποιία. Με την απελευθέρωση της πόλης, το κτίριο περιήλθε στο Δημόσιο, στέγασε προσφυγικές ελληνικές οικογένειες, λειτούργησε ως Γυμνάσιο, ενώ από το 1920 έως το 1989 νοικιαζόταν σε ιδιώτες προκειμένου να στεγαστούν βιοτεχνικές χρήσεις, ανάλογες με τα αρχικά εργαστήρια που υπήρχαν στη Σχολή. Τα περισσότερα χρόνια ήταν γνωστό σαν Μηχανουργείο Αξυλιθιώτη.
«Το Ισλαχανέ είναι ένας συμβολικός τόπος για εμάς, γιατί εδώ διδάσκονταν τεχνικά επαγγέλματα. Πρέπει να ξαναδώσουμε σε αυτόν τον τομέα τη θέση που του αρμόζει. Εμείς οι αρχιτέκτονες χωρίς τους τεχνίτες, οι οποίοι θα εφαρμόσουν όσα εμείς σχεδιάζουμε, είμαστε γίγαντες πάνω σε πήλινα πόδια», είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δημήτρης Αμπόνης, πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης.
Το 1992, το κτίριο χαρακτηρίστηκε ως «ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρήζει κρατικής προστασίας». Εντάχθηκε, σε δύο διαφορετικές φάσεις, σε προγράμματα χρηματοδότησης (Πρόγραμμα Πολιτισμός 2004-2009, ΕΣΠΑ 2007-2013) και η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων & Τεχνικών Έργων Κεντρικής Μακεδονίας έφερε σε πέρας την πλήρη αποκατάσταση του κτιρίου και τη μετατροπή του σε Πολυχώρο Πολιτισμού.
Από το 2017, ο Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ έχει φιλοξενήσει εκατοντάδες -πολιτιστικές κυρίως- εκδηλώσεις, ενώ η μόνιμη έκθεση του χώρου αφηγείται την ιστορία του με υλικά τεκμήρια, φωτογραφίες και σχέδια, αλλά με ανθρωποκεντρική προσέγγιση.
«Πρόκειται για ένα κτίριο που άντεξε στον χρόνο και έχει ενταχθεί με μεγάλη επιτυχία στον σύγχρονο αστικό ιστό», σημείωσε η πρόεδρος της Μόνιμης Επιτροπής Αρχιτεκτονικών Θεμάτων του ΤΕΕ/ΤΚΜ Ναταλία Παντελίδου, προσθέτοντας ότι η τάση σήμερα στην Αρχιτεκτονική είναι αυτή της επανάχρησης. «Να δώσουμε νέα πνοή στα κτίρια. Το αντίθετο δεν είναι οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμο», τόνισε. «Αυτό είναι το μοναδικό κτίριο που έμεινε στη γειτονιά. Αν είχαν διατηρηθεί και τα υπόλοιπα και είχαν αποκατασταθεί, αυτή θα ήταν η πιο όμορφη γειτονιά της Θεσσαλονίκης», σημείωσε η Σοφία Χριστοφορίδου, επίτιμη προϊσταμένη ΥΠΠΟ/ΥΝΜΤΕΚΜ.
πηγή ΑΠΕ ΜΠΕ
φωτο: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
