Στην ταινία Το Προξενιό της Άννας (1972) ο σκηνοθέτης Παντελής Βούλγαρης για πρώτη φορά τοποθετεί σε πρώτο πλάνο τον χαρακτήρα της υπηρέτριας που ήταν πάντα στον Παλιό Ελληνικό Κινηματογράφο συμπληρωματικός.

Στην ταινία του Πέτρινα Χρόνια (1985) η πρωταγωνίστρια είναι μία γυναίκα που καταπιέζεται για την ιδεολογία της από τον κρατικό μηχανισμό. Στο έργο του Νύφες (2004) που διαδραματίζεται το 1922 οι γυναίκες εκτελούν μία αποστολή προς όφελος των οικογενειών τους.
Ο τρόπος με τον οποίο αναπαριστά το γυναικείο φύλο ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς εκπροσώπους του Νέου Ελληνικού Σινεμά εξετάζεται στο βιβλίο «Έμφυλα πρότυπα στον κινηματογράφο του Παντελή Βούλγαρη» (Εκδόσεις Αιγόκερως) του Γιάννη Γκροσδάνη.

«Ο κινηματογράφος είναι ένα εξαιρετικό μέσο για να αποτυπώσουμε την πραγματικότητα, να αντιληφθούμε ως θεατές πώς ακριβώς είναι, να κατανοήσουμε τι συνέβαινε, τι θα μπορούσε να γίνει καλύτερα» δήλωσε στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ο Γιάννης Γκροσδάνης, συγγραφέας, δημοσιογράφος και κριτικός κινηματογράφου, εξηγώντας ότι έκανε την έρευνα για τη μεταπτυχιακή του εργασία.
«Το αρχικό σώμα της μελέτης αφορούσε τις ταινίες ‘Το Προξενιό της Άννας’, ‘Πέτρινα Χρόνια’, ‘Νύφες’ και ‘Μικρά Αγγλία’ και αργότερα για την έκδοσή της προστέθηκαν η ταινία ‘Ήσυχες Μέρες του Αυγούστου’ και συνεντεύξεις με όλες τις πρωταγωνίστριες των ταινιών» επισήμανε ο συγγραφέας.

«Ο Παντελής Βούλγαρης είναι ένας πολύ ιδιαίτερος σκηνοθέτης, που αγαπάει και προσέχει τους χαρακτήρες με τους οποίους καταπιάνεται, είναι ουμανιστής. Το κάνει και με τους γυναικείους και τους ανδρικούς χαρακτήρες» τόνισε ο συγγραφέας σημειώνοντας ότι στο βιβλίο του εξετάζει τους γυναικείους ρόλους στο έργο του δημιουργού.
«Εχει πολύ ενδιαφέρον το πώς αναπαριστά τις γυναίκες ιστορικά, γιατί είναι ένα υλικό το οποίο καλύπτει την περίοδο από τη δεκαετία του 1920, τον Μεσοπόλεμο έως τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Ουσιαστικά μιλάμε για μία μελέτη από τον ίδιο τον σκηνοθέτη για το ποια είναι η θέση της γυναίκας μέσα στον 20ο αιώνα στην ελληνική πραγματικότητα» εξήγησε.
Το συμπέρασμα, σύμφωνα με τον συγγραφέα, είναι ότι ο Παντελής Βούλγαρης απεικονίζει την πραγματικότητα σε σχέση με το πώς αποτυπώνεται η γυναίκα στην ελληνική κοινωνία μέσα στον 20ο αιώνα διαχρονικά.

«Στην ταινία ‘Προξενιό της Άννας’ είναι καταπληκτικό το σχόλιο που κάνει σε σχέση με τα εργασιακά, τα ταξικά και τα οικογενειακά στοιχεία. Η πρωταγωνίστρια εργάζεται ως υπηρέτρια σε ένα μεσοαστικό σπίτι της δεκαετίας του 1970. Υπάρχει μία οικογενειακή σχέση γιατί τα κορίτσια αυτά όταν πήγαιναν σε αστικά κέντρα από την επαρχία «υιοθετούνταν» από την οικογένεια, υλοποιούσαν το όνειρό τους να βρεθούν σε μεγάλη πόλη, να αποκατασταθούν με κάποιον τρόπο, αλλά δημιουργούνταν άλλα προβλήματα, υπήρχε φοβερός έλεγχος, πίεση, τεράστιος φόρτος εργασίας, καθόλου ελεύθερος χρόνος» υπογράμμισε ο συγγραφέας.
Παρατήρησε ακόμη ότι η ταινία είναι πολύ ενδιαφέρουσα γιατί σε σχέση με αυτό που συνέβαινε στον Παλιό Ελληνικό Κινηματογράφο αποτυπώνει μία πραγματικότητα για πρώτη φορά. «Στις ταινίες του Παλιού Ελληνικού Κινηματογράφου οι υπηρέτριες ήταν γραφικοί, κωμικοί χαρακτήρες, αγράμματα κορίτσια, παρουσιάζονταν με μία ελαφρότητα, ουσιαστικά είχαν έναν πολύ συμπληρωματικό χαρακτήρα. Στη συγκεκριμένη τις βλέπουμε για πρώτη φορά σε πρώτο πλάνο και αποτυπώνονται όλες οι κοινωνικές πραγματικότητες που τις αφορούσαν» πρόσθεσε.

«Στην ταινία ‘Πέτρινα Χρόνια’ βλέπουμε πώς μία γυναίκα καταπιέζεται από έναν ολόκληρο μηχανισμό. Είναι μία γυναίκα που έχει μία συγκεκριμένη ιδεολογία και ελέγχεται, καταπιέζεται, φυλακίζεται από έναν κρατικό μηχανισμό, ο οποίος την ελέγχει και την κρίνει γι’ αυτό και στη συντριπτική του πλειοψηφία αποτελείται από άνδρες. Υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία αποτυπώνονται και στην ιστορική πραγματικότητα» ανέφερε.
Στις άλλες ταινίες του Παντελή Βούλγαρη ο συγγραφέας εντόπισε πιο ειδικά στοιχεία που έχουν να κάνουν με την οικογένεια.
«Τα κορίτσια στις ‘Νύφες’ φεύγουν από τις οικογένειeς και πηγαίνουν σε ένα άλλο σημείο του χάρτη, σε μία άλλη ήπειρο εκτελώντας μία αποστολή, να παντρευτούν, να αποκατασταθούν και να στηρίξουν και τις οικογένειες που έχουν μείνει πίσω. Βλέπουμε ότι υπάρχει ένας ενδοοικογενειακός μηχανισμός που λειτουργεί προς όφελος της οικογένειας, του κοινού καλού της οικογένειας, αλλά όχι προς όφελος των ίδιων των κοριτσιών. Στην ταινία παρουσιάζονται περιπτώσεις γυναικών που ακολουθούν το πεπρωμένο και άλλων που αντιδρούν και αντιστέκονται» τόνισε ο συγγραφέας προσθέτοντας ότι και στη ‘Μικρά Αγγλία’ η οικογένεια επηρεάζει την πορεία των κοριτσιών και αποφασίζει ποιον θα παντρευτούν.

«Η ταινία ‘Ήσυχες Μέρες του Αυγούστου’ που γυρίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 δείχνει μία πραγματικότητα που έχει προεκτάσεις μέχρι σήμερα. Παρουσιάζει γυναίκες που κουβαλάνε τα προσωπικά τους τραύματα, από το οικογενειακό, το επαγγελματικό περιβάλλον αλλά έχουν τη δύναμη ενδεχομένως να δημιουργήσουν διεξόδους, να ξεφύγουν ή να συμφιλιωθούν με αυτό που έχει συμβεί και να προχωρήσουν παρακάτω. Αυτό δεν γίνεται χωρίς συνέπειες ωστόσο τις αποδέχονται» ανέφερε ο Γιάννης Γκροσδάνης.

Ο Παντελής Βούλγαρης είναι εξαιρετικός παρατηρητής της γενικότερης ιστορικής πραγματικότητας της χώρας μας και τη σχολιάζει με έναν πολύ ωραίο, εσωτερικό τρόπο σε κάποιες περιπτώσεις, ίσως λίγο πιο ανοιχτά σε κάποιες άλλες, σημείωσε.
«’Το Προξενιό της Άννας’ θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ενδεχομένως και ένα σχόλιο για την πραγματικότητα που ζούσε η χώρα στα χρόνια της χούντας, μια καταπίεση, ένας διαρκής έλεγχος από ένα καθεστώς και μία προσπάθεια να υπάρξει μία ανεξαρτησία, μία χειραφέτηση, μία τολμηρή κίνηση ώστε να υπάρξει διαφυγή από αυτή την κατάσταση» είπε και τόνισε ακόμη ότι «στη ‘Μικρά Αγγλία’ ο σκηνοθέτης εξετάζει μία νησιωτική κοινωνία και τον τρόπο με τον οποίο ζει, δρα, συμπεριφέρεται στο εσωτερικό της. Οι άνδρες φεύγουν για να δουλέψουν στα καράβια, οι γυναίκες μένουν πίσω για να προστατεύσουν το σπίτι και την οικογένεια και να αναπληρώνουν την απουσία των συζύγων τους».
«Πρόκειται για πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία που μας δείχνουν και τη συνολική κοινωνική πραγματικότητα που επικρατούσε στον ελληνικό χώρο διαχρονικά» εκτίμησε ο Γιάννης Γκροσδάνης.
Στο βιβλίο περιλαμβάνονται συνεντεύξεις με τις πρωταγωνίστριες του Παντελή Βούλγαρη, Άννα Βαγενά, Θέμιδα Μπαζάκα, Πηνελόπη Τσιλίκα, Σοφία Κόκκαλη, Βικτώρια Χαραλαμπίδου και Εύη Σαουλίδου.
«Είναι υλικό το οποίο αφορά τη συνεργασία των ηθοποιών με τον σκηνοθέτη, το πώς δούλεψαν τους ρόλους τους και πώς αισθάνονται που αυτοί αποτελούν προέκταση της καθημερινής πραγματικότητας» είπε ο συγγραφέας τονίζοντας ότι από τις συνεντεύξεις προκύπτει ότι ο Παντελή Βούλγαρης τις έδινε περιθώρια δημιουργίας, ανάπτυξης και πρωτοβουλίας, τις οδηγούσε στο να χτίζουν τους ρόλους δημιουργώντας μία πολύ συνεργατική σχέση μαζί τους.
Ο συγγραφέας τελειώνοντας την έρευνα ήρθε σε επαφή με τον σκηνοθέτη και τη σύζυγο του συγγραφέα και σεναριογράφο Ιωάννα Καρυστιάνη, που τον στήριξαν πάρα πολύ στην πορεία προς την έκδοση του βιβλίου.
«Το μεταπτυχιακό ήταν στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου στο Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης και αφορούσε τις νέες μορφές μάθησης και εκπαίδευσης με επιβλέπουσα την ομότιμη πλέον καθηγήτρια Μαρία Γκασούκα η οποία με βοήθησε πάρα πολύ στο πώς να προσεγγίσω το θέμα του φύλου, ένα πολύ ευαίσθητο θέμα και αρκετά επίκαιρο» είπε ο συγγραφέας, εκτιμώντας ότι η θέση της γυναίκας έχει διαφοροποιηθεί σε κάποιους τομείς και σε άλλους όχι και ότι γίνεται μία προσπάθεια προς το καλύτερο. «Το να παρατηρούμε τι συνέβαινε διαχρονικά μας βοηθάει να προσέξουμε την τωρινή πραγματικότητα και ενδεχομένως να προσπαθήσουμε να συμβάλουμε όλοι στο να διορθωθεί» σημείωσε.
Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου «Έμφυλα πρότυπα στον κινηματογράφο του Παντελή Βούλγαρη» (Εκδόσεις Αιγόκερως) διοργανώνεται σήμερα στο πλαίσιο των παράλληλων εκδηλώσεων του 66ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ανοιχτή συζήτηση στο Green Room Café (Κινηματογράφος Ολύμπιον) στις 18.00μμ.
Στη συζήτηση συμμετέχουν ο συγγραφέας και οι Ορέστης Ανδρεαδάκης, καλλιτεχνικός διευθυντής Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Εύη Καρκίτη, δημοσιογράφος και συγγραφέας, Αγγελική Μυλωνάκη, Ιστορικός κινηματογράφου και αναπλ. προϊσταμένη Film Office Κεντρικής Μακεδονίας και Γιώργος Τσεμπερόπουλος, σκηνοθέτης.