Μια γλώσσα ζωντανή, αλλά εύθραυστη. Μια γλώσσα που αγκαλιάζει την ταυτότητα και τις παραδόσεις των Ρομά, αλλά κινδυνεύει να σιγήσει.
Η ρομανί γλώσσα είναι μία προφορική γλώσσα που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά. Λόγω της προφορικότητάς της ωστόσο, η διατήρησή της αποτελεί μία πρόκληση, όπως σημειώνει στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, η δικηγόρος Ρομά Αλεξάνδρα Καραγιάννη, μιλώντας για τη γλωσσική κληρονομιά του λαού της, με αφορμή την 5η Νοεμβρίου, παγκόσμια ημέρα της ρομανί γλώσσας για την ευαισθητοποίηση και την προώθηση της διατήρησής της.
Όπως η ίδια εξηγεί, κάθε νέα γενιά των Ρομά μιλάει τη γλώσσα όλο και λιγότερο. «Λέξεις χάνονται με το πέρασμα των χρόνων, όπως συμβαίνει και με κάθε άλλη προφορική γλώσσα, και αντικαθίστανται από ελληνικές. Η ρομανί, δεν είναι μία ενιαία γλώσσα, αλλά περιλαμβάνει διάφορα ιδιώματα καθώς οι κοινότητες των Ρομά δεν αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο, αλλά ένα μωσαϊκό με διαφορετικά χαρακτηριστικά, διαφορετικό βαθμό ένταξης και διαφορετική ιστορική προέλευση» τονίζει και σημειώνει πως, «παρ’ όλα αυτά, η ρομανί είναι μία παγκόσμια γλώσσα, καθώς τη μιλούν οι Ρομά σε όλη την Ευρώπη και πέρα από αυτήν».
Αναγνώριση χωρίς επαρκή προστασία
Για την Αλεξάνδρα Καραγιάννη, που έχει σπουδάσει νομική, η γλώσσα αυτή δεν είναι απλώς ένα μέσο επικοινωνίας, αλλά «ισχυρό πολιτισμικό στοιχείο και έκφραση της ατομικής και συλλογικής ταυτότητας των Ρομά. Η ρομανί γλώσσα αναγνωρίστηκε επίσημα ως η γλώσσα των Ρομά στο πρώτο παγκόσμιο συνέδριο στο Λονδίνο το 1971. Έκτοτε, διεθνείς οργανισμοί, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης και η UNESCO, έχουν αναλάβει πρωτοβουλίες για την προώθησή της. Πριν από μόλις δέκα χρόνια, το 2015, η UNESCO ανακήρυξε την παγκόσμια ημέρα της ρομανί γλώσσας για την ευαισθητοποίηση και την προώθηση της διατήρησής της», σημειώνει.
Παρόλα αυτά, επισημαίνει ότι «ο Ευρωπαϊκός Χάρτης για τις περιφερειακές και μειονοτικές γλώσσες έχει υπογραφεί από 16 κράτη μέλη, ανάμεσα στα οποία δεν βρίσκεται η Ελλάδα. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την έλλειψη εκπαιδευτικών πόρων που θα μπορούσαν να προσφέρουν στους Ρομά, παραμύθια, παιδικά τραγούδια, βιβλία ή κινούμενα σχέδια στη ρομανί, καθιστά τη μετάδοση της γλώσσας στις νεότερες γενιές ακόμη πιο δύσκολη.
«Οι παραδοσιακοί τρόποι εξάσκησης της γλώσσας είναι εξαιρετικά περιορισμένοι», λέει η κ. Καραγιάννη μητέρα τεσσάρων παιδιών και τονίζει πως «χωρίς γραπτή παράδοση και χωρίς στήριξη από το εκπαιδευτικό σύστημα, η γλώσσα μας κινδυνεύει να σβήσει».
Τα στερεότυπα και η αόρατη πολιτισμική πλευρά
Για την Αλεξάνδρα Καραγιάννη, ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στη διατήρηση της ρομανί γλώσσας και της ταυτότητας των Ρομά είναι ο τρόπος με τον οποίο η κοινωνία τους αντιλαμβάνεται. «Ιδίως στην Ελλάδα, όταν μιλάμε για Ρομά, έχουμε στο μυαλό μας το κοινωνικό πρόβλημα, φτώχεια, περιθωριοποίηση, καταυλισμό, παραβατικότητα. Όμως, οι Ρομά δεν είναι μόνο αυτό. Υπάρχει και μία άλλη πλευρά των Ρομά που στον δημόσιο λόγο παραμένει αόρατη, αυτή της πολιτισμικής μας ταυτότητας, που περιλαμβάνει τη γλώσσα, την ιστορία, τις τέχνες, και τη συμβολή μας στη διαμόρφωση του ελληνικού πολιτισμού» υπογραμμίζει.
Θυμίζει, μάλιστα, ότι οι Ρομά «διαφύλαξαν το δημοτικό τραγούδι, πολέμησαν ως Έλληνες σε όλους τους πολέμους και συνέβαλαν ουσιαστικά στη λαϊκή και μουσική παράδοση της χώρας» τονίζοντας ότι πρέπει να αναγνωριστεί η αόρατη μέχρι σήμερα πολιτισμική πλευρά των Ρομά.
Η εκπαίδευση ως κλειδί ένταξης
Η κ. Καραγιάννη αναγνωρίζει πως τα παιδιά Ρομά εξακολουθούν να έχουν περιορισμένες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, λέγοντας πως, «το σύστημα εκπαίδευσης στην Ελλάδα δεν είναι συμπεριληπτικό. Δεν λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των παιδιών Ρομά και δεν δημιουργεί ένα φιλικό κλίμα για αυτά τα παιδιά. Η έλλειψη αναφορών στην ιστορία και τον πολιτισμό των Ρομά στα σχολικά βιβλία, κάνει τα παιδιά, να νιώθουν ξένα και διαφορετικά. Παράλληλα, ο κοινωνικός αποκλεισμός και οι διακρίσεις οδηγούν πολλά παιδιά να εγκαταλείπουν το σχολείο. Έχω συναντήσει πολλά παιδιά που μου είπαν ότι δεν έχει νόημα να τελειώσουν το λύκειο, γιατί μετά δεν θα τους πάρει κανείς στη δουλειά επειδή είναι Ρομά», υπογραμμίζει.
«Έχω συναντήσει νέους και νέες που τελειώνουν το πανεπιστήμιο και στη συνέχεια κρύβουν την ταυτότητά τους, για να μην δεχθούν διακρίσεις στο χώρο εργασίας. Είναι βέβαιο λοιπόν, ότι αν είσαι Ρομά πρέπει να καταβάλεις διπλή προσπάθεια για οτιδήποτε στη ζωή σου, ακόμα και για να εκπαιδευτείς. Εγώ είχα οπωσδήποτε περισσότερες ευκαιρίες να ενταχθώ στην εκπαιδευτική διαδικασία και να σπουδάσω γιατί δεν μεγάλωσα σε καταυλισμό και στη δική μου περίπτωση όμως, δεν έλειψαν οι δυσκολίες. Σε όλο το δημοτικό ένιωθα μόνη, ξένη και διαφορετική γι’ αυτό και οι επιδόσεις μου δεν ήταν καθόλου καλές», εκμυστηρεύεται προβληματισμένη.
«Η διαφορετικότητά μου δεν είναι εμπόδιο, τα στερεότυπα είναι»
Παρά τις δυσκολίες, η Αλεξάνδρα Καραγιάννη κατάφερε να προχωρήσει. «Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ξεπέρασα τα εμπόδια και τους περιορισμούς. Ο κλασικός χορός και ο πρωταθλητισμός με βοήθησαν να αποκτήσω νοοτροπία μαχήτριας, να βάζω στόχους και να μην εγκαταλείπω. Γι’ αυτό πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικό να δοθεί μία έμφαση στη συμμετοχή των νέων και των παιδιών από μειονεκτούσες κοινότητες στον αθλητισμό».
Ως μητέρα τεσσάρων παιδιών και ενεργή επαγγελματίας, η κ. Καραγιάννη συνεχίζει να μάχεται ενάντια στις διακρίσεις, όχι μόνο ως Ρομά, αλλά και ως γυναίκα. «Αν είσαι Ρομά, πρέπει να καταβάλεις διπλή προσπάθεια για οτιδήποτε στη ζωή σου», αναφέρει, «τώρα πια ως δικηγόρος, ως μητέρα τεσσάρων παιδιών, ως γυναίκα με πολλαπλούς ρόλους και ταυτότητες εξακολουθώ να αντιμετωπίζω περιορισμούς και διακρίσεις που είναι κοινές για τις μητέρες, τις εργαζόμενες, τις γυναίκες, τις γυναίκες Ρομά. Προσπαθώ όμως, να απαντάω και να αντιδρώ σε αυτά. Το πιο σύνηθες βέβαια είναι να δέχομαι αρνητική συμπεριφορά που δεν αφορά απευθείας στο πρόσωπό μου, αλλά λόγω της ενασχόλησής μου με τις κοινότητες Ρομά ή ως υπερασπίστρια ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Παρότι τα παιδιά της δεν μιλούν τη ρομανί γλώσσα, εκείνη τα μεγαλώνει με τη συνείδηση της πολιτισμικής τους κληρονομιάς και της αξίας της δικαιοσύνης. «Τα παιδιά μου δε μιλούν τη γλώσσα μας, πράγμα που με στεναχωρεί, αλλά επειδή στο σπίτι δεν μιλάμε τη ρομανί και ο πατέρας τους δεν είναι Ρομ, ήταν πολύ δύσκολο να μάθουν τη γλώσσα ως μητρική τους, καθώς δεν είχα όλα τα εργαλεία που θα έκαναν την εκμάθηση της γλώσσας πιο εύκολη, όπως παιδικά παραμύθια, κινούμενα σχέδια, βιβλία, παιδικά τραγουδάκια ή καθημερινή και διαρκής χρήση της γλώσσας με άλλους ενήλικες στο σπίτι» εξηγεί και συμπληρώνει πως, «τα δύο μεγαλύτερα παιδιά μου όμως με ακούνε να μιλάω ρομανί με τους γονείς μου ή με φίλους και έχουν εκφράσει την επιθυμία να μάθουν να μιλάνε και αυτά. Τα παιδιά μου γνωρίζουν ότι είμαι δικηγόρος και τι σημαίνει αυτό. Αντιλαμβάνονται τη δουλειά μου ως προάσπιση των δικαιωμάτων των ανθρώπων, όλων των ανθρώπων και δεν συνδέουν τα καθήκοντα μου ως δικηγόρου με τους Ρομά. Ξέρουν όμως, ότι ένα μεγάλο κομμάτι της δράσης μου, συνδικαλιστικής, ακτιβιστικής δικαιωματικής, αφορά την κοινότητά μας και ότι η μαμά έχει έναν ιδιαίτερο και αναγνωρισμένο ρόλο και στη δουλειά της και στην δράση της με τον τρόπο που μπορούν να το αντιληφθούν τα παιδιά της ηλικίας τους. Μεγαλώνουν με την ιδέα ότι όλοι πρέπει να προσπαθούμε για μια πιο δίκαιη κοινωνία προσφέροντας ο καθένας ο,τι μπορεί», επισημαίνει.
«Οι Ρομά έχουν μία πολύ θετική πλευρά που παραμένει αόρατη στην κοινωνία. Έχουν μία υπέροχη γλώσσα, ιστορία, πολιτισμικές παραδόσεις, παράδοση στις τέχνες και τόσα άλλα στοιχεία που κάποια στιγμή θα πρέπει να αρχίσουν να προβάλλονται, ώστε να αλλάξει το αφήγημα που συντηρεί τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις που κυριαρχούν εις βάρος μας. Εγώ γνωρίζω αυτήν την πλευρά μας και είμαι περήφανη γι’ αυτήν. Η διαφορετικότητά μου δεν είναι εμπόδιο στην εξέλιξη μου ως ανθρώπου και στην επιτυχία μου σε όλους τους τομείς της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής της χώρας μου, τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις και οι διακρίσεις είναι το εμπόδιο», επισημαίνει.
πηγή ΑΠΕ ΜΠΕ
Τις φωτογραφίες παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Αλεξάνδρα Καραγιάννη
