Αίγυπτος: Καβάφης, ο παγκόσμιος Αλεξανδρινός

«Ο Καβάφης με βοηθά να ανακαλύψω την πόλη μου. Περπατώντας στα βήματά του είναι σαν να βλέπουμε το παρελθόν της Αλεξάνδρειας μέσα από μια παλιά βιντεοκάμερα». Για το νεαρό Αιγύπτιο φοιτητή λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Αλεξάνδρειας ισχύει το καβαφικό «η πόλις θα σε ακολουθεί». Όπως και για όλους όσοι συμμετείχαν στα «Καβάφεια 2019» που ολοκληρώθηκαν στις 3 Οκτωβρίου με τη λήξη του Διεθνούς Συμποσίου «Καβάφης: Πόλη, πολιτική, πολιτισμός», στην εντυπωσιακή Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.

Κορυφαία διοργάνωση του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού (ΕΙΠ) με εμψυχωτές τους ανθρώπους του στην Αθήνα και την Αλεξάνδρεια, τα Καβάφεια δεν είναι μόνο μια διεθνής λογοτεχνική συνάντηση. Είναι επίσης «από τα πιο σημαντικά πολιτιστικά γεγονότα που στηρίζει η Αίγυπτος» σύμφωνα με τη δήλωση του υφυπουργού Πολιτισμού για θέματα πολιτιστικών σχέσεων της Αιγύπτου Αμίρ Ναμπίχ, στην έναρξη των εκδηλώσεων στην όπερα του Καΐρου (1/10).

Αφού περάσαμε από ελέγχους σε αυτόματα μηχανήματα ανίχνευσης μετάλλων, εγκαταστημένα όχι μόνο στην είσοδο των ξενοδοχείων ή στην Όπερα, αλλά και στην αγορά του Αλ Χαλίλι, σε δημόσιους κήπους, στις πυραμίδες της Γκίζας, σε κάθε είσοδο της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας με έντονη, από τον φόβο της τρομοκρατίας, την παρουσία αστυνομικών και στρατιωτών σε τεθωρακισμένα διάσπαρτα στην πόλη, επιδοθήκαμε σε αναζήτηση του χρόνου και της ιστορικότητας της Αλεξάνδρειας στα κτίρια της πολυπληθούς ελληνικής παροικίας στην κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια τον 19ο αιώνα έως και την δεκαετία του 50 , πριν τη μαζική έξοδο τους από την χώρα.

Την βλέπουμε στα ερειπωμένα σοκάκια, τις εγκαταλειμμένες βίλες και τους κήπους των προνομιούχων Αιγυπτιωτών Ελλήνων στο Καρτιέ Γκρεκ, σε δημόσια κτίρια, στο Αβερώφειο Γυμνάσιο της κοινότητας, στα ελληνικά κοιμητήρια. Στο σπίτι του Καβάφη στην πρώην οδό Λέψιους, μετέπειτα Σαρμ ελ Σέιχ και τώρα πια οδό Καβάφη, αρ.4. «Θα μπορούσα να ζω σε καλύτερο μέρος;» έλεγε ο Καβάφης. «Κάτω, το πορνείο φροντίζει για τη σάρκα. Εκεί, είναι η εκκλησία που δίδει άφεση αμαρτιών. Και απέναντι είναι το νοσοκομείο, όπου πεθαίνουμε».

Την Αλεξάνδρεια ποτέ δεν την αποχαιρετάς. Πάντα επιστρέφεις.

«Είναι μυθική αλλά και η μόνη “πραγματική” πόλη με φυσική παρουσία αντίθετα με άλλες, υπαρκτές μόνο σε κείμενα, όπως η Ατλαντίδα. Ο Ναπολέων σοκαρίστηκε γιατί δεν βρήκε τίποτε από τα αρχαία μνημεία, όμως την κατέκτησε για τον μύθο του Μ. Αλέξανδρου. Μόνο ο Καβάφης ήξερε να συνδέει το χαμένο παρελθόν με το παρόν. Δεν τον ενδιέφερε η χρυσή εποχή της αρχαιότητας, αλλά η Αλεξάνδρεια μετά την πτώση της», είπε χαρακτηριστικά ο κοινωνιολόγος του Αμερικανικού Πανεπιστημίου Καΐρου Άμρο Άλι, στην ομιλία του με τίτλο «Θραύσματα της Αλεξάνδρειας του Καβάφη».

Η Σάχαρ Χαμούντα, καθηγήτρια Αγγλικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Αλεξάνδρειας έχει εντάξει τα τελευταία χρόνια την ποίηση του Καβάφη σε σεμινάριο συγκριτικής λογοτεχνίας, το οποίο-όπως λέει-έχει αναδειχθεί σε ένα από τα πιο αγαπημένα μαθήματα των φοιτητών της: «ο Καβάφης, μάς επανεισάγει στην πόλη. Στα ποιήματά του επιλέγει στιγμές από τη ζωή για να καταδείξει την ανθρώπινη κατάσταση, την ανθρώπινη ή την τραγική διάσταση της ζωής».

Ο Έλληνας πρεσβευτής στην Αίγυπτο Νικόλαος Γαριλίδης, αιγυπτιώτικης καταγωγής γεννημένος στο Πορτ Σάιντ και μεγαλωμένος στο Κάιρο, στην εισήγησή του στο συμπόσιο εξέτασε τη «Σκωπτική και μυθοπλαστική διάθεση του Κ.Π.Καβάφη στο ποίημα Φιλέλλην».

Ο Μπρους Ρόμπινς, καθηγητής ανθρωπιστικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Ν.Υόρκης ανέπτυξε την ομιλία του «Χωρίς Βαρβάρους πια», μια διαφορετική προσέγγιση του διάσημου καβαφικού ποιήματος «Περιμένοντας τους βαρβάρους».

Η Αλεξανδρινή συγγραφέας και καθηγήτρια συγκριτικής λογοτεχνίας Μέι Χαουάς έθεσε το ερώτημα «Γιατί θυμόμαστε τον Καβάφη;» σε μια πόλη που τόσο έχει αλλάξει, και του οποίου το όνομα είναι στο περιθώριο για τους περισσότερους Αιγύπτιους. «Αν συντηρούμε τη μνήμη του σε γεγονότα όπως π.χ. σε αυτό το συμπόσιο» είπε η ίδια «τότε αυξάνονται οι πιθανότητες να συνειδητοποιήσουμε τον πλουραλισμό της πόλης, που είναι πραγματικός αντί μιας νοσταλγίας για το παρελθόν».

Ο ποιητής, δοκιμιογράφος Αναστάσης Βιστωνίτης μίλησε για τον Καβάφη ως «ποιητή της Αγοράς και του Μουσείου», τονίζοντας ότι ο μεγάλος Αλεξανδρινός «ήταν πολιτικός ποιητής με την αρχαιοελληνική έννοια, στην οποία προσέδωσε μοντέρνο περιεχόμενο. Η Αγορά των ιδεών και το Μουσείο- βασικά γνωρίσματα της Αλεξάνδρειας κατά την περίοδο της ακμής της, αλλά και αργότερα που εξακολουθούσε να παραμένει παγκόσμια μητρόπολη- λειτουργούσαν ως δεξαμενή και προέκταση των βιωμάτων του».

Ο ποιητής, συγγραφέας, αρθρογράφος Παντελής Μπουκάλας εξέτασε την πολιτική τάση του Καβάφη, όπως αυτή αναδεικνύεται στα κείμενα και πεζά του. Μιλώντας για την «πολιτική χρήση της καβαφικής ποίησης» αντέκρουσε με επιχειρήματα «τους κακόβουλους μύθους ή θρύλους που “σέρνονται” εδώ και χρόνια για δήθεν σχέσεις του Καβάφη με φασιστικούς κύκλους της Ελλάδας» αναφερόμενος στο βιβλίο του Σαράντη Καργάκου «Κ.Π.Καβάφης Η αιώνια σφίγγα». «Κιέτσι όπως εξακολουθεί να πανηγυρίζει στο διαδίκτυο η περιγραφή του βιβλίου στο οπισθόφυλλο», συνέχισε ο ομιλητής «μπορεί ο απλός αναγνώστης να πιστέψει ότι ο Καβάφης δεν ήταν μόνον εθνικιστής, όπως κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν- αν και ο όρος εθνικοφροσύνη ουδεμία σχέση είχε τα χρόνια του Καβάφη με τη σημασία που του αποδόθηκε μετά τον ελληνικό εμφύλιο του 49- αλλά φασίστας».

Ο Δημήτρης Παπανικολάου, αναπληρωτής καθηγητής νεοελληνικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ξεκινώντας από το ποίημα «Εγκατάλειψις» (ανήκει στα ατελή καβαφικά ποιήματα)επικεντρώθηκε στις πολιτικές επιπτώσεις των ερωτικών προσανατολισμών που ανάγλυφα αποτυπώνει σε ποιήματά του ο Καβάφης. Τίτλος της εισήγησης «Ανθρωπότυποι και χρονάνθρωποι. Ο Καβάφης και η ηθική της πολιτειότητας».

Η Κατερίνα Ηλιοπούλου μίλησε για τον «Καβάφη και τις γενιές του μέλλοντος» μέσα από την εμπειρία της σε καλλιτεχνικά εργαστήρια για παιδιά.

Η καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου Μαρία Κακαβούλια αναφέρθηκε στις «Γυναίκες στα ποιήματα του Καβάφη: Στερεότυπα και ανατροπές», αναπτύσσοντας τις λιγοστές και διάσπαρτες στο καβαφικό έργο γυναικείες μορφές: «βασιλικές μητέρες, μοιρολογούσες μάνες, εταίρες, οδαλίσκες, κομψευόμενες κοσμικές γυναίκες, συνήθως αφορούν το πλαίσιο ανάδειξης άλλων θεμάτων».

Ο πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων Γιώργος Χουλιάρας, χαιρετίζοντας το Συμπόσιο εκ μέρους της επιτροπής προγράμματος, μίλησε για «τον παγκόσμιας απήχησης Καβάφη, του οποίου το έργο συγκινεί νέους αναγνώστες και αποτελεί ανεξάντλητη πηγή έρευνας».

Με ενδιαφέρον παρακολουθήσαμε ακόμα τις εισηγήσεις του ποιητή Παναγιώτη Ιωαννίδη, της καθηγήτριας στο πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ Μαρίας Μπολέτση, της Ιορδανής καθηγήτριας Ντοαά Σαλάμα, της ποιήτριας και καθηγήτριας αρχιτεκτονικής Φοίβης Γιαννίση, των ποιητών Αλαά Χάλεντ και Ιμάντ Αμπού Σάλεχ.

Το επιστέγασμα των φετινών Καβαφείων ήταν η έκθεση φωτογραφίας της Μαρίας Στέφωση «Κρυφή μνήμη -Το Αβερώφειο Γυμνάσιο της Αλεξάνδρειας». Μια έκθεση από επεξεργασμένες φωτογραφίες αρχείου και από οικογενειακά άλμπουμ μαθητών, που διαρθρώνεται σε τρεις ιστορικούς χρόνους: παιδικά πρόσωπα από τα χρόνια άνθισης του σχολείου με βλέμματα αισιοδοξίας, -η χρυσή εποχή της αιγυπτιώτικης κοινότητας αρχές του 20ου αιώνα έως το ξέσπασμα του Β’ παγκόσμιου πολέμου. Συνεχίζει με φωτογραφίες μαθητών στις κλειστές, περιττές πια λόγω έλλειψης μαθητών, σχολικές αίθουσες των δύο τελευταίων ορόφων του Αβερώφειου, το οποίο στις μέρες μας λειτουργεί με ελάχιστους μαθητές. Και τέλος, ο χρόνος είναι για τον θεατή «που το βλέμμα του κρατά τη γνώση και τη χρονική απόσταση της ιστορίας».

Στα εγκαίνια της έκθεσης παραβρέθηκε ο υφυπουργός Εξωτερικών για θέματα απόδημου Ελληνισμού, Αντώνιος Διαματάρης, ο οποίος ήταν παρών και στην τελετή υπογραφής του πρωτόκολλου συνεργασίας ανάμεσα στο Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού και την Βιβλιοθήκη Αλεξάνδρειας.

Πηγή ΑΠΕ