Όταν γίνεται λόγος για το τραύμα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι αυτό είναι κάτι αόριστο καθώς δυσκολεύονται να κατανοήσουν τη σημασία του.
Συνήθως μιλάμε για τα παιδικά τραύματα, αλλά και για το μετατραυματικό στρες που βιώνουμε μετά από εξαιρετικά δύσκολες καταστάσεις είτε προσωπικές, όπως η κακοποίηση στην παιδική ηλικία, είτε συλλογικές, όπως για παράδειγμα ένας σεισμός ή ένας πόλεμος.
Το τραύμα μπορεί να είναι κάτι απροσδιόριστο στο μυαλό των περισσότερων από εμάς, και συχνά αόρατο. Πολλοί δυσκολευόμαστε να το αναγνωρίσουμε ακόμα και όταν το κουβαλάμε για χρόνια και μας κάνει δυσλειτουργικούς στην καθημερινότητα μας.
«Δεν έχουμε όλοι τη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε το τραύμα μας, τουλάχιστον όχι συνειδητά. Το ψυχικό τραύμα, από τη φύση του, είναι μια εμπειρία που υπερβαίνει την ικανότητα του εγκεφάλου να την επεξεργαστεί. Εκείνη τη στιγμή, το σύστημα δεν μπορεί να “σκεφτεί” ή να “κατανοήσει”, μπορεί μόνο να επιβιώσει. Έτσι, το γεγονός δεν εγγράφεται ως αφήγηση, αλλά ως αίσθηση στο σώμα, στην αναπνοή, στους μύες, στα αντανακλαστικά.
Με αυτόν τον τρόπο, η τραυματική εμπειρία “παγώνει” μέσα μας, αποθηκευμένη σε σωματικά και συναισθηματικά μοτίβα που ενεργοποιούνται αργότερα στη ζωή, συνήθως σε στιγμές στρες, απώλειας ή οικειότητας» εξηγεί μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Δέσποινα Πλουσίου, ψυχολόγος -ψυχοθεραπεύτρια.
Γιατί πρέπει να αντιμετωπίσουμε το τραύμα μας
Όταν, λοιπόν, βιώνουμε άγχος, πανικό, θυμό, επιθετικότητα ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, στην πραγματικότητα δεν αντιδρούμε στο παρόν, αλλά σε παλιές εγγραφές φόβου, απόρριψης και εγκατάλειψης.
Η θεραπεία του τραύματος αρχίζει, επισημαίνουν οι ειδικοί, όταν δούμε τις αντιδράσεις μας όχι ως «ελαττώματα», αλλά ως μηνύματα ενός παλαιότερου εαυτού που ζητά κατανόηση.
«Ένας άνθρωπος που δεν έχει επουλώσει τις πληγές του συχνά δυσκολεύεται να συνδεθεί, να εμπιστευτεί, να αντέξει τη συναισθηματική εγγύτητα. Μπορεί να γίνεται υπερπροστατευτικός, ελεγκτικός ή αποστασιοποιημένος – όχι από κακία, αλλά από φόβο. Κι έτσι, χωρίς να το θέλει, αναπαράγει το ίδιο κλίμα ανασφάλειας που βίωσε.
Το βλέπουμε καθαρά στις οικογένειες. Ο θυμός, η σιωπή, η ψυχρότητα μεταβιβάζονται ασυνείδητα από γενιά σε γενιά» συνεχίζει η κυρία Πλουσίου, προσθέτοντας πως η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές είναι οι πιο συχνές εκδηλώσεις τραύματος, αλλά όχι οι μόνες.
«Στην πραγματικότητα, σχεδόν κάθε ψυχική διαταραχή, από τη διαταραχή μετατραυματικού στρες μέχρι τις διαταραχές προσωπικότητας, τους εθισμούς, τις διατροφικές διαταραχές και πολλά ψυχοσωματικά νοσήματα, εμπεριέχουν έναν πυρήνα ανεπεξέργαστου τραύματος.
Το κοινό στοιχείο είναι η απορρύθμιση του νευρικού συστήματος και έτσι το σώμα παραμένει εγκλωβισμένο σε καταστάσεις υπερδιέγερσης ή αποσύνδεσης», προσθέτει.
Για να «θεραπευθεί» το τραύμα προϋποθέτει σχέση, ασφάλεια και χρόνο
Σήμερα η ψυχοθεραπεία, σε συνδυασμό με τη νευροεπιστήμη, κάνουν πλέον ξεκάθαρο το γεγονός πως η επούλωση ενός τραύματος δεν έρχεται μόνο από τη νοητική κατανόηση, αλλά από τη σωματική επανεκπαίδευση. Δηλαδή την αποκατάσταση της αίσθησης ασφάλειας στο σώμα και στο περιβάλλον.
Όταν η ψυχή πληγώνεται, το σώμα υποφέρει, αναφέρουν οι επιστήμονες, οπότε είναι φυσικό επακόλουθο να αναζητούμε ανακούφιση μέσα από ουσίες, υπερφαγία, υπερβολική εργασία ή ακόμη και υπερβολικό «έλεγχο».
Όμως όπως επισημαίνει η κυρία Πλουσίου «όλες αυτές οι στρατηγικές είναι τρόποι αποφυγής του συναισθήματος, όχι επεξεργασίας του. Το ψυχικό τραύμα θεραπεύεται μόνο μέσα από την παρουσία. Όταν δηλαδή κάποιος μπορεί να παραμείνει με τον πόνο του χωρίς να χαθεί μέσα του, όταν το σώμα αρχίζει να μαθαίνει πως ο φόβος μπορεί να βιωθεί χωρίς να απειλεί τη ζωή στο παρόν. Αυτό απαιτεί ασφάλεια, σχέση και χρόνο. Τρεις λέξεις που είναι η ουσία κάθε θεραπευτικής διαδικασίας».
Κορυφαίοι επιστήμονες διεθνώς, που συμμετείχαν στο Syros Healing Waves International Festival που έγινε πριν απο λίγες ημέρες στη Σύρο, επισήμαναν πως τα τραύματα του παρελθόντος δεν εξαφανίζονται με τον χρόνο. Αναπαράγονται μέσα από τις σχέσεις μας, τις επιλογές μας, τον τρόπο που σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας. Μόνο όταν αρχίσουμε να τα αναγνωρίζουμε, να τα ονομάζουμε και να τα τιμούμε, μπορούμε να τα μετασχηματίσουμε. Η θεραπεία δεν είναι να «ξεπεράσουμε» το τραύμα, αλλά να το κατανοήσουμε με συμπόνια και να το ενσωματώσουμε, δίνοντάς του νόημα και φωνή.
Ο κορυφαίος ψυχίατρος Dr. Bessel van der Kolk, παγκοσμίως αναγνωρισμένος για το έργο του «The Body Keeps the Score», τόνισε μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, πως οι τραυματικές εμπειρίες διαμορφώνουν τον εγκέφαλο, το σώμα και τις σχέσεις.
Παρουσιάζοντας στο συνέδριο καινοτόμες θεραπευτικές προσεγγίσεις που αποκαθιστούν τη σύνδεση ανάμεσα στο σώμα και την ψυχή, ανέλυσε πώς οι ψυχεδελικές ουσίες μπορούν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση του ψυχικού τραύματος. Βασισμένος σε νέα ερευνητικά δεδομένα από διεθνή κέντρα, όπως το Johns Hopkins University και το MAPS Institute, ο Dr. van der Kolk υπογράμμισε: «Οι ψυχεδελικές ουσίες, όπως το MDMA και η ψιλοκυβίνη, δεν αποτελούν “μαγικές λύσεις”, αλλά δυναμικούς επιταχυντές τής θεραπευτικής διαδικασίας μόνο όταν χρησιμοποιούνται εντός αυστηρά δομημένου και ασφαλούς θεραπευτικού πλαισίου». Η ουσιαστική αλλαγή, όπως εξήγησε, προκύπτει όχι από τη φαρμακολογική δράση καθαυτή, αλλά από τη νευροβιολογική επανασύνδεση και τη συναισθηματική επεξεργασία που διευκολύνονται από την παρουσία ενός εκπαιδευμένου θεραπευτή και τη δημιουργία ενός πλαισίου εμπιστοσύνης, σταθερότητας και αποδοχής.
Από το τραύμα στην απόλαυση
Παράλληλα, ανέπτυξε με επιστημονική σαφήνεια τη θέση ότι η απόλαυση και η αισθητηριακή χαρά αποτελούν θεμελιώδεις νευροβιολογικούς μηχανισμούς επούλωσης και όχι επιφανειακές ή «δευτερεύουσες» εμπειρίες. «Η ικανότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου να βιώνει ευχαρίστηση, ρυθμό, μουσική, κίνηση και σύνδεση ενεργοποιεί κρίσιμες περιοχές όπως ο προμετωπιαίος φλοιός, ο πυρήνας accumbens και το πνευμονογαστρικό νεύρο, οι οποίες σχετίζονται με την αίσθηση ασφάλειας, τη ρύθμιση του στρες και την ενίσχυση της συναισθηματικής ανθεκτικότητας».
Όπως τόνιαε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η απόλαυση είναι μια βαθιά βιολογική λειτουργία που επαναφέρει τον οργανισμό από την κατάσταση «μάχης ή φυγής» (fight-or-flight) σε ένα ρυθμισμένο, ασφαλές νευροφυσιολογικό πεδίο, όπου μπορούν να αναδυθούν η δημιουργικότητα, η μάθηση και η θεραπεία.
Ο Dr. van der Kolk κάλεσε το κοινό -ανάμεσά τους πολλοί Έλληνες ψυχολόγοι και ψυχοθεραπευτες- να επανεξετάσει τη θεραπεία όχι μόνο ως αποκατάσταση από το τραύμα, αλλά ως επανασύνδεση με την ικανότητα για χαρά, ευχαρίστηση και παιχνίδι, τις πιο αυθεντικές εκφράσεις της ζωτικής ενέργειας που στηρίζει την ψυχική ανθεκτικότητα και την προσωπική άνθηση.
Οι επιστήμονες επισήμαναν πως υπάρχουν πολλοί δρόμοι προς την ψυχική επούλωση. Κάθε άνθρωπος χρειάζεται διαφορετική προσέγγιση, ανάλογα με το πότε και το πώς δομήθηκε το τραύμα του. Η ανάδυση του τραύματος στην επιφάνεια δεν είναι πάντοτε αναγκαία και, σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να είναι ακόμη και επικίνδυνη αν δεν υπάρχει επαρκής εσωτερική σταθερότητα, εξηγούν οι ειδικοί. «Η ψυχή δεν θεραπεύεται μέσα από τη βίαιη ανάμνηση, αλλά μέσα από την αργή επανασύνδεση με τα συναισθήματα που κάποτε ήταν αφόρητα. Για κάποιους ανθρώπους η επεξεργασία του παρελθόντος φέρνει λυτρωτική κατανόηση, για άλλους η ψυχική επούλωση βιώνεται μέσα από την εμπειρία νέας ασφάλειας, χωρίς να χρειαστεί να “ξαναζήσουν” το τραύμα», αναφέρει η Δ.Πλουσίου η οποία οργάνωσε το Syros Healing Waves International Festival.
Πιο αποτελεσματικές οι θεραπείες που στοχεύουν παράληλα σε σώμα και συναίσθημα
Οι ειδικοί που ασχολούνται σήμερα με το τραύμα λένε ότι οι πιο αποτελεσματικές θεραπείες είναι αυτές που ενσωματώνουν ταυτόχρονα το σώμα και το συναίσθημα. Η λεκτική θεραπεία από μόνη της δεν αρκεί, τονίζουν, καθώς το τραύμα δεν «κατοικεί» στις λέξεις αλλά στα κύτταρα, στους ιστούς, στο νευρικό σύστημα. Όπως εξηγεί η κυρία Πλουσίου:
«Μέσα από την σταθερή και ρυθμισμένη παρουσία του θεραπευτή, ο οποίος μπορεί να “κρατήσει” το θεραπευτικό πλαίσιο και να περιβάλει με ενσυναίσθηση το τραυματικό βίωμα, ο άνθρωπος νιώθει για πρώτη φορά ότι μπορεί να εκτεθεί χωρίς να καταρρεύσει, να νιώσει χωρίς να κινδυνεύσει.
Αυτό το βίωμα γίνεται η απαρχή μιας βαθύτερης επανασύνδεσης με τον εαυτό. Ο θεραπευόμενος αρχίζει να εμπιστεύεται ξανά το σώμα του, τα συναισθήματά του και τελικά τη ζωή.
Και μέσα από αυτή τη διαδικασία, η εσωτερική του ελευθερία δεν είναι πια θεωρητική. Γίνεται υπαρκτή εμπειρία».
Ο ψυχοθεραπευτής Benjamin Fry, μία από τις πιο αναγνωρίσιμες σύγχρονες φωνές στο πεδίο του τραύματος και των σχέσεων, καθήλωσε το ακροατήριο με την ομιλία του «Ζευγάρια, Εγγύτητα και Απόλαυση», ανοίγοντας έναν τολμηρό και βαθιά ανθρώπινο διάλογο για την οικειότητα, τη σεξουαλικότητα και την ανάγκη για αυθεντική σύνδεση στη σύγχρονη εποχή.
Η θεραπεύτρια, μουσικός και performer Licia Sky συντόνισε βιωματικές και σωματικές πρακτικές, συνδυάζοντας κίνηση, άγγιγμα, φωνητική έκφραση και ενσυναισθηματική παρουσία. Μέσα από τη βαθιά σοφία του σώματος, οδήγησε τους συμμετέχοντες σε επανασύνδεση με τη χαρά, την ασφάλεια και το παιχνίδι, τις πιο αγνές πηγές θεραπείας.
Η κλινική ψυχολόγος Lorraine Razzi Freedle παρουσίασε για πρώτη φορά στην Ελλάδα τη Γιουνγκιανή μέθοδο Sandplay Therapy, μια εξαιρετικά διεισδυτική μορφή μη λεκτικής ψυχοθεραπείας που βασίζεται στα αρχέτυπα, τη συμβολική δημιουργία και την ασφαλή θεραπευτική σχέση. Πρόκειται ουσιαστικά για μια βαθιά διαδικασία εσωτερικής απεικόνισης, όπου ο θεραπευόμενος, μέσα από τη δημιουργία σκηνών με μινιατούρες στην άμμο, δίνει μορφή σε όψεις του εσωτερικού του κόσμου, συναισθήματα, μνήμες και ασυνείδητες δυναμικές που δεν μπορούν να εκφραστούν με λόγια.
Κάτω από κάθε τραύμα, υπάρχει πάντοτε μια αδάμαστη δύναμη ζωής
«Μέσα στην πιο βαθιά πληγή, κρύβεται πάντοτε η ίδια επιθυμία: να αγαπήσουμε, να μας αγαπήσουν, να μας δουν, να ανήκουμε, να ξαναβρούμε νόημα. Κανείς δεν έρχεται στη θεραπεία απλώς για να “διορθώσει” τον εαυτό του. Έρχεται για να συναντήσει το κέντρο του, την ψυχή του και τους άλλους. Και αυτό που με συγκινεί βαθιά είναι πως, ακόμη και μέσα στον μεγαλύτερο πόνο, υπάρχει κάτι που δεν έχει ποτέ τραυματιστεί, ένας πυρήνας ζωτικότητας που παραμένει άθικτος.
Όσο υπάρχει αυτός ο άθικτος πυρήνας μέσα μας, υπάρχει πάντα ελπίδα», επισημαίνει στη συνέντευξη της στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Δ.Πλουσίου.
