Διατίμηση προϊόντων σε περιόδους κρίσεων: καλή ή κακή ιδέα;

του Κωνσταντίνου Μουτσιάνα
Διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών Α.Π.Θ.
Λέκτορας Χρηματοοικονομικών City College, University of York Europe Campus

Η πρόσφατη απόφαση του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων για καθορισμό ανώτατου ορίου τιμής χρέωσης (γνωστό και ως πλαφόν) για το διαγνωστικό έλεγχο PCR, έφερε ξανά στο προσκήνιο και στους κύκλους των οικονομολόγων το ζήτημα της διατίμησης των προϊόντων. Το μέτρο της διατίμησης, ένα μέτρο έκτακτης ανάγκης, αναφέρεται στην παρέμβαση του κράτους στο μηχανισμό καθορισμού των τιμών στην αγορά και τον προκαθορισμό μιας ανώτερης τιμής πώλησης. Με άλλα λόγια, ενώ η οικονομική θεωρία προβλέπει ότι οι αντίρροπες δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης θα προσδιορίσουν την τιμή και την ποσότητα ισορροπίας σε μια αγορά, το κράτος παρεμβαίνει και θέτει πλαφόν στη τιμή.

Ας εξετάσουμε τώρα την αναγκαιότητα, τα πλεονεκτήματα αλλά και τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την εφαρμογή της διατίμησης προϊόντων και ειδικότερα του πλαφόν στα PCR τεστ και τις μάσκες. Δεδομένου ότι όλοι οι πολίτες ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης θα πρέπει να μπορούν να προμηθευτούν τα συγκεκριμένα προϊόντα προκειμένου να προστατευτούν οι ίδιοι και το κοινωνικό σύνολο, η διατίμηση διασφαλίζει την -λιγότερο- απρόσκοπτη πρόσβαση στα προϊόντα αυτά. Η «θετική εξωτερικότητα» (positive externality) που παράγεται από την εφαρμογή του PCR τεστ και τη χρήση μάσκας είναι αντιληπτό πως επιφέρει σημαντικά οφέλη για την κοινωνία, την οικονομία και το Εθνικό Σύστημα Υγείας.

Δεν θα πρέπει, ωστόσο, να αγνοήσουμε τους κινδύνους που δύναται να προκαλέσει το μέτρο της διατίμησης στη λειτουργία της αγοράς. Ένας από τους σημαντικότερους κινδύνους είναι ότι σχεδόν πάντα προκαλούνται ελλείψεις λόγω μείωσης της προσφοράς από τους προμηθευτές. Για ποιο λόγο; Γιατί το περιθώριο κέρδους μειώνεται για τους παραγωγούς / προμηθευτές, είναι πιθανό ορισμένες φορές η τιμή διατίμησης να μην καλύπτει το κόστος παραγωγής και παράλληλα μειώνεται η δυνατότητα αύξησης της παραγωγής δεδομένου ότι το πλαφόν λειτουργεί αποθαρρυντικά για τις επιχειρήσεις να συνεχίσουν να παράγουν το προϊόν σε μια νέα χαμηλότερη τιμή. Ταυτόχρονα, η έλλειψη των προϊόντων μπορεί να ενταθεί γιατί οι καταναλωτές θα σπεύσουν να αγοράσουν περισσότερα “τεμάχια” απ’ ότι πραγματικά χρειάζονται αυξάνοντας με αυτό τον τρόπο τη συνολική ζήτηση. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να προστεθεί και η σημαντική παράμετρος της μείωσης της ποιότητας των αγαθών που διατιμώνται προκειμένου να μειωθεί το κόστος παραγωγής. Σημειώνεται, επίσης, ότι η ακαδημαϊκή έρευνα έχει δείξει ότι συχνά τα μέτρα διατίμησης έχουν αρνητικά αποτελέσματα για τον καταναλωτή γιατί δημιουργεί στρεβλώσεις στην αγορά.

Είναι, επομένως, καλή ή κακή ιδέα η διατίμηση προϊόντων; Θα ισχυριζόμασταν ότι, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων όπως αυτή που βιώνουμε, είναι ένα μέτρο που βοηθά τους οικονομικά ασθενέστερους. Και ειδικά στη χώρα μας όπου την τελευταία δεκαετία έχει βιώσει σημαντικές μειώσεις μισθών και συντάξεων το εν λόγω μέτρο φέρει κοινωνικό πρόσημο. Θα πρέπει, ωστόσο, να ισχύσουν προϋποθέσεις εφαρμογής του πλαφόν όπως η χρονική του διάρκεια, η δέσμευση για την κατάργησή του και η παράλληλη εφαρμογή συνδυαστικών μέτρων όπως ο έλεγχος της ποσότητας που δικαιούται να αγοράσει κάθε καταναλωτής.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Μακεδονία της Κυριακής” στις 09.01.2022