To «Διεθνές» είναι το καφενείο στην Φλώρινα που ο σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος έχει χρησιμοποιήσει σε περισσότερες από πέντε ταινίες του και σήμερα είναι ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα τοπόσημα της πόλης.
Το Αρχαιολογικό μουσείο, η Μοναστηριώτικη γειτονιά στον ποταμό Σακουλέβα και η οδός Μεγάλου Αλεξάνδρου που εκτός από το «Διεθνές» περιλαμβάνει και τα περισσότερα νεοκλασικά κτίσματα της πόλης, συγκεντρώνουν όλες τις εποχές του χρόνου τα βλέμματα και την ματιά αναζήτησης των επισκεπτών. Σε όσους δεν ήταν αδιάφορες οι ταινίες του Έλληνα σκηνοθέτη, η βόλτα στην Μ. Αλεξάνδρου όπου γυρίστηκαν τα μακρόσυρτα νυκτερινά μονοπλάνα από «το Βλέμμα του Οδυσσέα» με το περίφημο καφενείο, είναι μια βιωματική εμπειρία. Νοιώθει κανείς να περιπλέκεται με δεξιοτεχνία η ιστορική μνήμη με την εξέλιξη της πόλης, με την κινηματογραφική μνήμη που αφηγείται ιστορίες μυθοπλασίας όπου η πόλη είναι και πάλι ο πρωταγωνιστής.
Τέλη Νοεμβρίου κι η Φλώρινα μουντή, παγωμένη, με την ομίχλη να θαμπώνει τον ορίζοντα. Οι άνθρωποι περπατούν βιαστικά στα πεζοδρόμια, άλλοι κρατούν ομπρέλες, όχι για την βροχή αλλά για το ξαφνικό χιόνι που αρχίζει να ασπρίζει τους δρόμους και τις σκεπές των σπιτιών. Στο «Διεθνές» δυο -τρεις γέροντες που κάθονται σε χωριστά τραπέζια έχουν καρφωμένα τα βλέμματά τους στα μεγάλα παράθυρα, παρατηρώντας τις νιφάδες του χιονιού που αλλάζουν συνεχώς μέγεθος.
Ο Γιώργος Βελιάμης, επί σειρά ετών ιδιοκτήτης του καφενείου, αναλαμβάνει να γεμίζει την ξυλόσομπα, μιας και η μέρα δείχνει να είναι παγωμένη. Αν και συνταξιούχος εδώ και πολλά χρόνια, δεν υπάρχει ημέρα που να μην περάσει από το «Διεθνές» που άφησε το δικό του ίχνος στην διεθνοποίηση της Φλώρινας και στο οποίο ο ίδιος πέρασε 35 χρόνια από την ζωή του.
«Η κόρη με τον άντρα της και τα εγγόνια μου έχουν αναλάβει τη λειτουργία του καφενείου, εγώ αποσύρθηκα» λέει ο Γιώργος Βελιάμης, «αλλά δεν υπάρχει μέρα που να μην περάσω να πω μια καλημέρα στους φίλους μου». Ο Γιώργος είναι παιδί του εμφυλίου, γεννήθηκε το 1948 μέσα στην θύελλα των γεγονότων που έπληξαν με τον πιο τραυματικό τρόπο τη Φλώρινα και οι συνέπειές τους άφησαν έντονη την σφραγίδα τους στα επόμενα χρόνια. «Ήμουν μικρό παιδί και θυμάμαι που πηγαίναμε συχνά στο σιδηροδρομικό σταθμό όπου κατέβαιναν ολόκληρα χωριά για να χαιρετήσουν τις οικογένειες που έφευγαν για Γερμανία, Αμερική, Καναδά και λιγότερο Αυστραλία. Κλάματα, αγκαλιές, τελευταία φιλιά κι αυτό το θέαμα επαναλαμβανόταν συνεχώς όπου κάθε βδομάδα κάποιο άλλο χωριό είχε την τιμητική του. Κάπως έτσι άδειασε η Πρέσπα κι όλα τα ορεινά χωριά της Φλώρινας» σχολιάζει. Βέβαια, ο νεαρός τότε Γιώργος που παρακολουθούσε από την αποβάθρα του σταθμού τις σκηνές του αποχωρισμού, δεν μπορούσε να φανταστεί ότι κάποια μέρα θα βρισκόταν κι ο ίδιος στο βαγόνι του τρένου που θα κοιτάζει την πινακίδα του σταθμού της Φλώρινας να χάνεται στον ορίζοντα.
«Έφυγα για τον Καναδά, είχε ήδη μεταναστεύσει ο αδελφός μου που προηγουμένως είχε εγκαταλείψει την Γερμανία και πήγα να τον συναντήσω. Έμεινα 10 χρόνια, εκεί γεννήθηκε η κόρη μου, αλλά λίγο πριν το 1980 γύρισα στη Φλώρινα όπου εργάστηκα ως ελαιοχρωματιστής» λέει. Τα πράγματα όμως δεν πήγαν και τόσο καλά και λίγο αργότερα αποφασίζει να αλλάξει τελείως προσανατολισμό. «Αποφασίσαμε να πάρουμε αυτό το καφενείο που μέχρι τότε είχε θαμώνες μόνο τους πρόσφυγες που ήρθαν στην πόλη μετά το 1923. Το μετατρέψαμε σε χώρο όπου οι πελάτες θα μπορούσαν να δοκιμάζουν την ποικιλία των αποσταγμάτων της Φλώρινας αλλά και των πλούσιων σε ποικιλία προϊόντων που οι άνθρωποι καλλιεργούσαν ακόμη και στις αυλές τους» σημειώνει. Σε αυτό το εγχείρημα της οικογένειας Βελιάμη βοήθησε η εμπειρία από τις δουλειές που έκαναν τα μέλη της στον Καναδά. Ο Γιώργος λέει με ικανοποίηση ότι εάν η πόλη σήμερα φημίζεται για τα δεκάδες στέκια που προσφέρουν αποστάγματα συνοδεία εδεσμάτων της περιοχής, αυτό «εν μέρει οφείλεται στο «Διεθνές» το παράδειγμα του οποίου ακολούθησαν αρκετοί».
Το κτιριακό συγκρότημα που στεγάζει το «Διεθνές» λειτουργούσε από την εποχή του μεσοπολέμου έως και λίγο μετά το 1950 ως ξενοδοχείο. Βρίσκεται σε περίοπτη θέση, με τη θέα τόσο ανατολικά όσο και δυτικά να ατενίζει στο πιο γραφικό και πλούσιο αρχιτεκτονικά κομμάτι της πόλης, όπου υπάρχουν τα περισσότερα νεοκλασικά κτίσματα, που δυστυχώς σήμερα το ένα μετά το άλλο κινδυνεύουν με κατάρρευση. Ο εσωτερικός χώρος του καφενείου είναι μια μεγάλη ψηλοτάβανη αίθουσα με στοιχεία στο εσωτερικό της που παραπέμπουν στην αισθητική του μεσοπολέμου.
Το φυσικό ντεκόρ, το χρώμα, η αισθητική των κτιρίων καθώς κι η ατμόσφαιρα εποχής του καφενείου ενέπνευσε τον σκηνοθέτη Θόδωρο Αγγελόπουλο που γύρισε όχι μία αλλά επτά ταινίες στη Φλώρινα, όπως τα «Ταξίδι στα Κύθηρα», «Τοπίο στην ομίχλη», «Μελισσοκόμος», «Μετέωρο βλέμμα του πελαργού», «Το Βλέμμα του Οδυσσέα», «Αιωνιότητα και μια μέρα», «το Λιβάδι που δακρύζει» ενώ το «Διεθνές» έγινε το σήμα κατατεθέν για τον Μαρτσέλο Μαστρογιάννι, την Ζαν Μορό, τον Χάρβεϊ Καϊτελ, τον Μάνο Κατράκη και πολλούς άλλους.
«Με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο γνωριστήκαμε στα γυρίσματα της ταινίας «Ταξίδι στα Κύθηρα» που έγιναν έξω από το χώρο του καφενείου. Σε μια ανάπαυλα των γυρισμάτων ήρθε για τον καθιερωμένο καφέ και τότε μου είπε: «θα ξανάρθω στο καφενείο σου για να κάνουμε τις επόμενες ταινίες» λέει ο κ. Βελιάμης και πράγματι το έκανε πράξη.
Ο ίδιος θυμάται και εξιστορεί άγνωστες λεπτομέρειες από την περίοδο των γυρισμάτων. Στον παράδρομο δίπλα από το «Διεθνές» ήταν σταθμευμένο μόνιμα ένα τροχόσπιτο όπου στα διαλείμματα των γυρισμάτων ξεκουραζόταν ο Μάνος Κατράκης κι πιο δίπλα ένα ασθενοφόρο για να του προσφέρει πρώτες βοήθειες, αφού χρειαζόταν αρκετά συχνά να λαμβάνει οξυγόνο για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στα γυρίσματα.
«Με την παρουσία του Θόδωρου Αγγελόπουλου το μαγαζί μας εξελίχθηκε, άλλαξαν πολλά στο συγκεκριμένο χώρο διότι ακούστηκε σε όλη την Ελλάδα. Ακόμη και σήμερα πολλοί άνθρωποι έρχονται για να δουν το χώρο που γυρίστηκαν οι ταινίες του, να αισθανθούν την εποχή των γυρισμάτων» αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Βελιάμης. Στην ερώτηση ποιες ήταν οι εντυπώσεις του από τους ηθοποιούς, πως ήταν για παράδειγμα ο Μαρτσέλο Μαστρογιάννι που συμμετείχε σε δύο ταινίες που γυρίστηκαν στην Φλώρινα, απαντά: «τον θυμάμαι περισσότερο στο ‘Μετέωρο βήμα του πελαργού’. Το τροχόσπιτό του ήταν 30 μετρα από το καφενείο όπου αποσυρόταν για ξεκούραση. Απόμακρος και σιωπηλός δεν είχαμε πολλά – πολλά. Αλλά με εκείνον που περάσαμε ωραία ήταν ο Χάρβεϊ Καϊτέλ. Απίθανος τύπος. Του άρεσε το κονιάκ κι επειδή μιλούσα αγγλικά, με ρωτούσε για την ζωή μου στον Καναδά, πώς μου φάνηκαν εκεί οι άνθρωποι κι εάν πέρασα καλά». Ο Γιώργος θυμάται ότι κάποια Πρωτοχρονιά εν μέσω γυρισμάτων ο Θόδωρος Αγγελόπουλος έκοψε τη βασιλόπιτα στο καφενείο του με όλο το συνεργείο και τους ηθοποιούς παρόντες, λέγοντας ότι το «Διεθνές» έχει γίνει το δεύτερο σπίτι του. «Να σας πω, αυτό ήταν κάτι που με συγκίνησε περισσότερο απ’όλα» συμπληρώνει.
Βέβαια δεν ήταν όλα εύκολα την περίοδο των γυρισμάτων που μπορεί να κρατούσαν και 15 – 20 ημέρες. Ο Γιώργος θυμάται ότι οι πελάτες του μαγαζιού γκρίνιαζαν κι άλλοτε θύμωναν που έχαναν το στέκι τους, την καθημερινότητα και τις συνήθειές τους αλλά, όπως λέει, «μετά από λίγο όλα ήταν παρελθόν κι επέστρεφαν όλοι στην κανονικότητα που ξέρουμε».
Από το «Διεθνές» πέρασαν πολλές πολιτικές και καλλιτεχνικές προσωπικότητες που συμμετείχαν στις εκδηλώσεις των Πρεσπείων. Ο Γ. Βελιάμης θυμάται με ζεστασιά τον Θάνο Μικρούτσικο και τον Δημήτρη Κρεμαστινό, τον πρώτο ως αρκετά εκδηλωτικό και τον δεύτερο ως λιγομίλητο και πολύ ευγενικό. Δεν παραλείπει μάλιστα να μιλήσει για την πρόσφατη παρουσία στο «Διεθνές» της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου κατά την τελευταία επίσημη επίσκεψή της στη Φλώρινα.
«Με είχαν ενημερώσει από την προηγουμένη ημέρα για την επίσκεψη. Η Πρόεδρος ήρθε πρωί – πρωί με την συνοδεία της για να πάρει τον πρωινό καφέ. Μετά τις πρώτες κουβέντες γνωριμίας, την ρώτησα τι πιστεύει ότι πρέπει να γίνει με τα δεκάδες νεοκλασικά κτίρια που βρίσκονται στην γειτονιά μας και που κινδυνεύουν να πέσουν. Μου είπε ότι δεν υπάρχουν τόσα πολλά χρήματα στο κράτος για να μπορέσουν να σωθούν όλα αυτά τα κτίρια που βέβαια δεν βρίσκονται μόνο στην Φλώρινα» σημειώνει. Ο Γιώργος Βελιάμης εκμυστηρεύεται ότι άρεσε τόσο πολύ ο χώρος στην Πρόεδρο που, εκτός προγράμματος, επέστρεψε εκ νέου το μεσημέρι για να γευθεί με του συνεργάτες της γεύσεις και εδέσματα της Φλώρινας. «Φεύγοντας αφού μας ευχαρίστησε λέγοντας ότι είχε ακούσει εξαιρετικές κουβέντες για το χώρο, ζήτησε ‘να κρατήσουμε την παράδοση και την ταυτότητα του μαγαζιού’ και μας αποκάλυψε ότι γνωρίζει την Φλώρινα αφού παλιά έχει υπηρετήσει ως δικαστικός στο Πρωτοδικείο της πόλης» συμπληρώνει.
Ο Γιώργος Βελιάμης είναι σήμερα 76 ετών, έχει δύο παιδιά και πέντε εγγόνια και το όνειρό του είναι να βρεθεί τρόπος να αναμορφωθεί η γειτονιά των νεοκλασικών της Μ. Αλεξάνδρου και να συντηρηθούν οι προσόψεις των κτιρίων ώστε η Φλώρινα να αποκτήσει το ιστορικό κέντρο που της αξίζει.
ΠΗΓΗ ΑΠΕ-ΜΠΕ
