Ο 17λιτρος τενεκές με το λάδι από το χωριό είναι μια πολύ οικεία εικόνα για κάθε Έλληνα. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την παράδοση της νεότερης Ελλάδας και για πολλούς αποτελεί ευλογία, καθώς και ένα πολύ σπουδαίο δώρο που μπορεί να λάβουν από κάποιο φίλο ή συγγενή.
Το «λάδι από το χωριό» είναι μια φράση τόσο δυνατή για πολλούς που σε πολλές περιπτώσεις «ακυρώνει» όλες τις επίσημες κατηγορίες ποιότητας του ελαιολάδου. Είναι σαν να λέμε πως από τη στιγμή που το λάδι έρχεται από το χωριό σίγουρα είναι και καλό, δηλαδή εξαιρετικό παρθένο. Μια φράση που επίσης με στοιχειώνει είναι το «αγνό» παρθένο ελαιόλαδο, την οποία χρησιμοποιούν πολλοί καταναλωτές για να περιγράψουν το ελαιόλαδο που έλαβαν από τους φίλους ή συγγενείς τους. Επίσημα δεν υπάρχει τέτοια κατηγορία και η λέξη «αγνό» στην πράξη δεν περιγράφει καμία ποιότητα ελαιολάδου.
Πώς ξεκίνησε η παράδοση του τενεκέ
Η χρήση των δοχείων λευκοσιδήρου (κοινώς γνωστά ως τενεκέδες) ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα και έγινε ευρέως διαδεδομένη στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο λευκοσίδηρος (σιδηροέλασμα επικαλυμμένο με κασσίτερο) προσέφερε αντοχή και προστασία από την οξείδωση και η ελληνική βιομηχανία τυποποίησης και συσκευασίας άρχισε να αναπτύσσεται δυναμικά τη δεκαετία του 1920-1930, όταν εμφανίστηκαν οι πρώτες οργανωμένες βιοτεχνίες παραγωγής τέτοιων δοχείων.
Χάρη σε αυτές τις συσκευασίες ο Έλληνας της επαρχίας μπόρεσε να φέρει το «άρωμα του χωριού του» στην ταχύτατη αστικοποίηση των πόλεων και ιδιαίτερα της Αθήνας.
Μέχρι και τη δεκαετία του 1950, τα δοχεία λευκοσιδήρου παρέμεναν το κυρίαρχο μέσο συσκευασίας για το λάδι, τις ελιές, τη φέτα και άλλα παραδοσιακά προϊόντα. Με την πρόοδο της τεχνολογίας, σταδιακά αντικαταστάθηκαν από πιο σύγχρονα υλικά, όπως το πλαστικό και το αλουμίνιο, αλλά παραμένει σε χρήση για αρκετά προϊόντα μέχρι σήμερα και ιδιαίτερα για το ελαιόλαδο.
Η σημερινή πραγματικότητα
Το πρόβλημα με την εμπορία και διακίνηση του 17λιτρου τενεκέ δεν είναι ο τενεκές ως περιέκτης ούτε το μέγεθός του, αλλά η ανωνυμία, η έλλειψη ετικέτας με όλες τις πληροφορίες και τους ελέγχους που ορίζει ο κανονισμός (για να χαρακτηριστεί ένα ελαιόλαδο ως εξαιρετικό παρθένο ή παρθένο θα πρέπει να περάσει από χημικό αλλά και οργανοληπτικό έλεγχο, δηλαδή από επίσημο πάνελ εκπαιδευμένων δοκιμαστών).
Ο καταναλωτής δεν μπορεί να γνωρίζει αν το ελαιόλαδο είναι Εξαιρετικό Παρθένο (η ανώτερη ποιοτική κατηγορία με κανένα οργανοληπτικό ελάττωμα και ελεύθερη οξύτητα έως 0,8%), αν είναι Παρθένο (με χαμηλής έντασης οργανοληπτικό ελάττωμα και οξύτητα έως 2%) ή Λαμπάντε (μειονεκτικό, μη βρώσιμο με έντονα οργανοληπτικά ελαττώματα και οξύτητα πάνω από 2% το οποίο πάει για ραφινάρισμα).
Το γεγονός ότι ο τενεκές ήρθε από φιλικό ή συγγενικό πρόσωπο δεν αποτελεί στοιχείο ποιότητας όπως επίσης και η τοποθεσία από την οποία προήλθε (π.χ. Κρήτη ή Καλαμάτα).
Η αγάπη και ο κόπος του παραγωγού δεν φτάνουν για να παραχθεί ένα ελαιόλαδο το οποίο θα ανήκει στην κατηγορία εξαιρετικό παρθένο.
Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την ποιότητα του ελαιολάδου
Παράγοντες όπως η υγεία του ελαιόκαρπου, το στάδιο ωρίμανσής του κατά τη συγκομιδή, ο τρόπος συγκομιδής του, η καθαριότητα του ελαιουργείου, οι ρυθμίσεις των μηχανημάτων κατά την έκθλιψη του καρπού, το φιλτράρισμα, καθώς και οι συνθήκες αποθήκευσης παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην ποιότητα του παραγόμενου ελαιολάδου. Παράγοντες που όπως καταλαβαίνουμε ένας παραγωγός που δεν έχει δικό του ελαιουργείο δεν μπορεί να ελέγξει.
Άλλες πληροφορίες που δεν γνωρίζει ο καταναλωτής όταν αγοράζει ανώνυμο τενεκέ
- Αν το ελαιόλαδο στον τενεκέ έχει υπολείμματα φυτοφαρμάκων καθώς και αρωματικών ή κορεσμένων πολυκυκλικών υδρογονάνθρακων (moah-mosh) επικίνδυνων για την υγεία του.
- Αν έχει αναμιχθεί με άλλα ελαιόλαδα π.χ. σπορέλαια ή άλλα έλαια επικίνδυνα για την υγεία π.χ. ορυκτέλαια.
- Αν έχουν τηρηθεί οι κανόνες υγιεινής κατά την παραγωγή και τυποποίηση π.χ. βρώμικα ελαιουργεία ή τυποποιητήρια και βρώμικα δοχεία.
- Αν τα δοχεία έχουν αποθηκευτεί σε ακατάλληλες συνθήκες (π.χ. υψηλές θερμοκρασίες) πριν την πώλησή τους με αποτέλεσμα την αλλοίωση του ελαίου και την υποβάθμιση της ποιοτικής του κατηγορίας πριν φτάσει στον καταναλωτή.
Συχνά λάθη και τι πρέπει να κάνεις
Ένα άλλο πρόβλημα με τον 17λιτρο τενεκέ είναι ότι οι οικογένειες κρατούν το ελαιόλαδο μέσα σε αυτόν τον τενεκέ και τοποθετούν μια αντλία στο στόμιο για να μεταγγίζουν το λάδι σε άλλα μπουκάλια π.χ. πλαστικά νερού που και αυτά είναι ακατάλληλα για την συντήρηση του ελαιολάδου (είναι διάφανα, το έλαιο φωτο-οξειδώνεται και πλαστικά – το ελαιόλαδο έχει την τάση να απορροφά τους φθαλικούς εστέρες – phthalates οι οποίοι μεταναστεύουν στο ελαιόλαδο και μετά στο σώμα του καταναλωτή με σοβαρές επιπτώσεις για την υγεία).
Επιπλέον, όσο το ελαιόλαδο τραβιέται με την αντλία, μεγαλώνει ο όγκος του αέρα στο δοχείο και το ελαιόλαδο οξειδώνεται (ταγγίζει – οσμή λαδομπογιάς). Πολύ γρήγορα, αν είναι και αφιλτραριστο (που κατά 99% είναι), θα δημιουργηθεί στον πάτο ίζημα από τα εναπομείναντα στερεά σωματίδια του καρπού (μούργα) που και αυτό με τη σειρά του αλλοιώνει πολύ γρήγορα το ελαιόλαδο λόγω των ζυμώσεων που εξελίσσονται ακόμη και μέσα στα δοχεία (οσμή και γεύση αποχέτευσης, χαλασμένου σαλαμιού).
Οξυγόνο από πάνω και μούργα από κάτω υποβαθμίζουν πολύ γρήγορα την ποιότητα του ελαιολάδου μέσα στον τενεκέ. Αν αγοράζεις τέτοιο τενεκέ θα πρέπει να τον αδειάζεις σε σκουρόχρωμα γυάλινα μπουκάλια και να μην φυλάς το ελαιόλαδό σου σε αυτόν. Κανονικά, ο μεγάλος τενεκές είναι μόνο για μεταφορά και όχι για αποθήκευση του ελαιολάδου.
Επίσης σωστό θα ήταν να αγοράζεις ελαιόλαδο σε 5λιτρους τενεκέδες. Αντί για έναν 17 λίτρων τενεκέ, μπορείς να αγοράσεις τρεις των 5 λίτρων τους οποίους θα καταναλώσεις πιο γρήγορα. Αν είναι και με επισήμανση – ετικέτα, είναι το ιδανικό και το πιο ασφαλές.
Μια πολύ πρακτική συσκευασία
Μια πολύ πρακτική συσκευασία για μεγάλες ποσότητες ελαιολάδου σε οικιακές αλλά και επαγγελματικές κουζίνες είναι ο ασκός (bag in box). Το ελαιόλαδο τυποποιείται μέσα σε ειδική πλαστική σακούλα τροφίμων (χωρίς φθαλικούς εστέρες) η οποία έχει ένα βρυσάκι στο κάτω μέρος και μετά αυτή μπαίνει σε ένα χάρτινο κουτί για να στέκεται καλύτερα στον πάγκο.
Όσο παίρνεις ελαιόλαδο από το βρυσάκι τόσο η σακούλα συρρικνώνεται και έτσι δεν εισέρχεται οξυγόνο. Επειδή είναι και αδιαφανής, δεν εισέρχεται ούτε το φως, οπότε το ελαιόλαδο μπορεί να μείνει αναλλοίωτο για μεγαλύτερο διάστημα (έως την προτεινόμενη ημερομηνία κατανάλωσης – 18 μήνες από την ημέρα τυποποίησης).
Μην ξεχνάς ότι οι μεγάλοι εχθροί του ελαιολάδου είναι η υψηλή θερμοκρασία, το οξυγόνο και το φως. Ιδανικά λοιπόν, το το ελαιόλαδο πρέπει να αποθηκεύεται πάντα σε σκουρόχρωμα, γυάλινα μπουκάλια, μακριά από εστίες ζέστης, και να κλείνεται με καπάκι καλά μετά από κάθε χρήση. Οι ιδανικές θερμοκρασίες αποθήκευσης είναι από 15 έως 19 βαθμούς Κελσίου.
Η έλλειψη ελαιοκουλτούρας και οι συνέπειες
Όπως έχω πει πολλές φορές σε ομιλίες και σεμινάρια, παρότι είμαστε ένας λαός που μεγάλωσε σε ελαιοπαραγωγική χώρα, δεν έχουμε καταφέρει να χτίσουμε Ελαιοκουλτούρα.
Δηλαδή δεν εκτιμάμε το ελαιόλαδο σαν προϊόν όσο θα του άξιζε ούτε τον κόπο που έχει κάθε σταγόνα για να παραχθεί. Είμαστε ιστορικά και συναισθηματικά συνδεδεμένοι με τον τενεκέ του χωριού, αισθανόμαστε ασφάλεια ενώ αγοράζουμε αδιαπραγμάτευτα, καταναλώνουμε και διατηρούμε το περιεχόμενό του με τις γνώσεις που είχαμε πριν 100 χρόνια. Εμπιστευόμαστε όποιον μας πει ότι μας πουλάει καλό ελαιόλαδο, ζούμε όλη μας τη ζωή έχοντας δοκιμάσει μόνο μια ποικιλία ελαιολάδου (αυτή του χωριού μας ή του σούπερ μάρκετ), και δεν αντιλαμβανόμαστε την διαφορά στην αξία που καλούμαστε να πληρώσουμε για ένα καλό τυποποιημένο εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο.
Δεν είναι τσιγκουνιά από μέρους μας, αλλά έλλειψη πληροφορίας στην εξέλιξη της διατροφικής μας κουλτούρας, ενώ τη διαφορά στο κόστος την αποδίδουμε στο υπερκέρδος που υποθέτουμε ότι βγάζει ο παραγωγός ενός πιο ακριβού ελαιόλαδου.
Δεν έχουν αναδειχθεί μέχρι σήμερα οι συνέπειες που μπορεί να προκύψουν στην υγεία μας όταν τρώμε ελαιόλαδο ταγγισμένο από τα δοχεία λάδι-ξύδι των εστιατορίων που παρεμπιπτόντως απαγορεύονται με ΦΕΚ από το 2017. Παράλληλα, δεν έχει έρθει στο τραπέζι η βελτίωση της υγείας μας από την κατανάλωση υψηλά φαινολικών εξαιρετικών παρθένων ελαιολάδων. Θα γκρινιάξουμε αν στο εστιατόριο μας πουν να πληρώσουμε 3 ευρώ για ένα τυποποιημένο μπουκαλάκι 50 ή 100ml ελαιολάδου αντί να εκτιμήσουμε ότι ο ιδιοκτήτης επιθυμεί να μας προσφέρει μια καλύτερη ποιότητα προϊόντος. Αντιθέτως θα δώσουμε αβίαστα 5 ευρώ για ένα μπουκάλι εμφιαλωμένο νερό ή 2,8€ κάθε μέρα για ένα παγωμένο εσπρέσο πηγαίνοντας στη δουλειά μας. Να μην αναφερθώ στην άνεση με την οποία θα αγοράσουμε ένα μπουκάλι κρασί με 30 ευρώ το οποίο και θα καταναλώσουμε σε μια ώρα με τους φίλους μας ενώ δεν ισχύει το ίδιο με το ελαιόλαδο, το οποίο θα κρατήσει και για μεγαλύτερο διάστημα, θα κάνει καλό στην υγεία μας και αν εκπαιδευτούμε ώστε να εκτιμούμε την ποιότητά του, θα το απολαύσουμε σε βαθμό που μέχρι σήμερα δεν γνωρίζαμε και θα έχει αλλάξει η ζωή μας.
Τα συμπεράσματα
Τα παραδείγματα που μπορώ να αναφέρω είναι πολλά, αυτό που είναι σημαντικό να μείνει κατά σειρά προτεραιότητας είναι:
- Με την καθημερινή χρήση τυποποιημένου, ποιοτικού (υψηλά φαινολικού) εξαιρετικού παρθένου ελαιόλαδου θα δεις διαφορά στην υγεία σου και θα μπορείς να ζήσεις καλύτερα.
- Με την εκπαίδευση, τη διερεύνηση των γεύσεων και των αισθήσεών σου θα μπορείς να αντιληφθείς την ποιοτική διαφορά και να απολαμβάνεις το πιο ιστορικό προϊόν της χώρας όπως του αξίζει.
- Για να καταφέρει η χώρα να αποκτήσει μια σημαντική θέση στον παγκόσμιο ελαιοκομικό χάρτη, να δώσει αξία στο παραγόμενο ελαιόλαδό της, και το «Εθνικό μας Προϊόν» να είναι όντως τόσο πολύτιμο όσο ο τίτλος του, πέρα από την εκπαίδευση του καταναλωτή και το χτίσιμο Ελαιοκουλτούρας θα πρέπει το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής να τυποποιείται. Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα το 70-80% της παραγωγής ελαιολάδου πωλείται χύμα σε εμπόρους του εξωτερικού.
Για την ιστορία να πω πως η συσκευασία, πώληση και διακίνηση ελαιολάδου σε συσκευασίες μεγαλύτερες των 5 λίτρων απαγορεύεται ρητά σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 29/2023 και τηρείται σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Κύπρο, εκτός από τη χώρα μας.
Βεβαίως, είναι σημαντικό για τις τοπικές οικονομίες που μέχρι σήμερα στηρίζονται στην χύμα ανώνυμη παραγωγή και εμπορία ελαιόλαδου, όχι μόνο να συνεχίσουν να παράγουν αλλά να εξελιχθούν και να αναπτυχθούν. Για αυτό τον λόγο θα πρέπει να υπάρχουν και οικονομικά και εκπαιδευτικά κίνητρα από το κράτος προς αυτή την κατεύθυνση. Κανένας δεν αμφισβητεί την αγάπη που προσφέρει ο ντόπιος παραγωγός στο ελαιόλαδο που θα μας στείλει από το χωριό. Αλλά μπορεί και ο ίδιος μέσα από μια εγκεκριμένη και ελεγχόμενη διαδικασία παραγωγής και τυποποίησης να ανακαλύψει σε τι βαθμό μπορεί να εκτοξευθεί η ποιότητα της παραγωγής του με μικρές διορθώσεις. Η μέτρηση και σύγκριση της ποιότητας είναι βασικός παράγοντας εξέλιξης, άλλωστε δεν μπορεί κάτι να βελτιωθεί, αν πρώτα δεν μετρηθεί.
Τροφή για σκέψη
Έχουμε ποτέ σκεφτεί το μερίδιο της ευθύνης που φέρουμε όλοι εμείς οι καταναλωτές στο να συντηρηθεί το παραεμπόριο και η κατανάλωση κακής ποιότητας ελαιολάδου όταν συνεχίζουμε να αγοράζουμε ανώνυμους τενεκέδες από τον οποιονδήποτε;
Έχουμε καταλάβει πόσο καλύτερα μπορούμε να ζήσουμε αλλάζοντας μια μικρή συνήθεια στη διατροφή μας που δεν έχει καμία ουσιαστική οικονομική επιβάρυνση, αλλά προσφέρει τεράστιο όφελος στην υγεία μας;
Μπορούμε, αλλάζοντας την ζήτηση να αλλάξουμε την προσφορά; Ναι, μπορούμε!
Αννίτα Ζάχου | 06.04.2025
πηγή skai.gr
