Φυλασσόμενες παγίδες θανάτου στο οδικό δίκτυο της Ελλάδας

Οι ισόπεδες σιδηροδρομικές διαβάσεις αποτελούν κρίσιμο ζήτημα ασφάλειας για τον ελληνικό σιδηρόδρομο. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, στο δίκτυο της χώρας είχαν καταγραφεί περίπου 1.236 ισόπεδες διαβάσεις (στοιχεία 2020), εκ των οποίων σχεδόν το 45% ήταν αφύλακτες​. Παρόμοια καταγραφή του 2021 από τη Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ) ανέφερε 1.234 διαβάσεις συνολικά, με περίπου τις μισές να μην διαθέτουν φύλαξη​. Οι διαβάσεις αυτές χωρίζονται σε φυλασσόμενες – είτε με ανθρώπινο προσωπικό είτε με αυτόματα συστήματα που περιλαμβάνουν ηχοφωτεινά σήματα και μπάρες – και σε αφύλακτες, δηλαδή χωρίς κανένα σύστημα πέρα από πιθανώς μια προειδοποιητική πινακίδα. Σε προηγούμενα έτη, στο ενεργό δίκτυο λειτουργούσαν 42 διαβάσεις με φύλακα, περίπου 500 με Αυτόματο Σύστημα Ισόπεδης Διάβασης (ΑΣΙΔ), και γύρω στις 300 εντελώς αφύλακτες​.

Η γεωγραφική κατανομή δείχνει ότι το πρόβλημα των αφύλακτων διαβάσεων είναι εκτεταμένο σε όλη τη χώρα. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται ο αριθμός των αφύλακτων διαβάσεων κατά μεγάλες περιοχές ευθύνης του ΟΣΕ, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία:

Σημ.: Στον αριθμό αυτό περιλαμβάνονται ισόπεδες διαβάσεις οδών, πεζών ή/και αγροτικές προσβάσεις. Περίπου 304 από τις παραπάνω αφύλακτες διαβάσεις διαθέτουν αυτόματα ηχοφωτεινά σήματα και μπάρες, παρότι δεν επιτηρούνται από προσωπικό​.)

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια, λόγω αναστολής λειτουργίας ή κατάργησης μεγάλου τμήματος του δικτύου, ο αριθμός των ενεργών διαβάσεων έχει μειωθεί δραστικά. Ο ΟΣΕ ανέφερε σε πρόσφατα στοιχεία ότι στο ενεργό δίκτυο απομένουν περίπου 345 ισόπεδες διαβάσεις, εκ των οποίων οι 150 είναι αφύλακτες​. Η μεγάλη απόκλιση σε σχέση με τα συνολικά νούμερα (1.200+ διαβάσεις) εξηγείται από το γεγονός ότι πολλές διαβάσεις βρίσκονται σε γραμμές εκτός λειτουργίας ή σε αγροτικούς/μη κύριους δρόμους. Σε κάθε περίπτωση, εκατοντάδες σημεία παραμένουν όπου ο δρόμος τέμνει τη σιδηροδρομική γραμμή στο ίδιο επίπεδο, πολλά χωρίς μόνιμη φύλαξη.

Κατάσταση ασφάλειας και στατιστικά ατυχημάτων

Η κατάσταση ασφάλειας των ισόπεδων διαβάσεων στην Ελλάδα θεωρείται προβληματική συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πανευρωπαϊκά, περίπου 30% των σιδηροδρομικών δυστυχημάτων οφείλονται σε συγκρούσεις που συμβαίνουν σε διαβάσεις, με 300 θανάτους κάθε χρόνο στην ΕΕ​. Η Ελλάδα μπορεί να εμφανίζει μικρό συνολικό αριθμό τέτοιων ατυχημάτων σε απόλυτα νούμερα, όμως κατατάσσεται 2η στην Ευρωπαϊκή Ένωση (μετά την Εσθονία) σε ατυχήματα που σημειώνονται σε ισόπεδες διαβάσεις, αναλογικά με τα χιλιόμετρα που διανύουν οι συρμοί ετησίως​. Το στατιστικό αυτό χαρακτηρίστηκε «καταπέλτης» από ειδικούς συγκοινωνιολόγους, υπογραμμίζοντας το δυσαναλόγως υψηλό ρίσκο στο ελληνικό δίκτυο.

Στην Ελλάδα, τα περιστατικά σε διαβάσεις αποτελούν τη δεύτερη μεγαλύτερη κατηγορία σιδηροδρομικών ατυχημάτων (μετά από τα περιστατικά εντός του δικτύου όπως εκτροχιασμοί)​. Κατά μέσο όρο, καταγράφονται περίπου 30 σιδηροδρομικά ατυχήματα ετησίως, με 12 νεκρούς και 16 τραυματίες (συμπεριλαμβάνοντας κάθε είδους σιδηροδρομικό συμβάν)​. Από αυτά, ένα μεγάλο ποσοστό σχετίζεται με ισόπεδες διαβάσεις. Χαρακτηριστικά, μεταξύ 2014-2018 σημειώθηκαν 22 θάνατοι και 19 τραυματισμοί σε ατυχήματα που έγιναν σε ισόπεδες διαβάσεις στην Ελλάδα​.

Αν και διαισθητικά θα ανέμενε κανείς τα περισσότερα ατυχήματα να συμβαίνουν στις αφύλακτες διαβάσεις, τα δεδομένα δείχνουν μια πιο σύνθετη εικόνα. Σε μια ανάλυση των περιστατικών 2013-2019, από 45 καταγεγραμμένα ατυχήματα σε ισόπεδες διαβάσεις, το 78% έγιναν σε φυλασσόμενες διαβάσεις (δηλ. με μπάρες/σήματα ή φύλακα)​. Αυτό αποδίδεται στο ότι οι φυλασσόμενες διαβάσεις βρίσκονται συχνά σε δρόμους με μεγαλύτερη κυκλοφορία, όπου η πιθανότητα ατυχήματος (συνήθως λόγω παράβασης από τον οδηγό) είναι υψηλότερη σε απόλυτους αριθμούς. Παράλληλα όμως, τα στοιχεία έδειξαν ότι την ίδια περίοδο τα συμβάντα στις ενεργητικά φυλασσόμενες διαβάσεις παρουσίαζαν μείωση, ενώ αυξάνονταν σταδιακά τα περιστατικά στις μη φυλασσόμενες ή παθητικές διαβάσεις​– ένδειξη ότι οι αφύλακτες «παγίδες» θανάτου παραμένουν σοβαρό πρόβλημα.

Ένα ιδιαίτερο στατιστικό είναι ότι το 65% των ατυχημάτων στο δίκτυο του ΟΣΕ συμβαίνει σε αφύλακτες διαβάσεις με εμπλοκή Ι.Χ. οχημάτων​. Τα ατυχήματα αυτά συχνά περιλαμβάνουν συγκρούσεις τρένου με αυτοκίνητα που επιχειρούν να περάσουν τη διάβαση, αλλά και παρασύρσεις πεζών. Έχουν υπάρξει ακόμα και περιπτώσεις ζώων (κοπάδια κ.λπ.) που χτυπήθηκαν σε αφύλακτα σημεία. Είναι προφανές λοιπόν ότι οι αφύλακτες διαβάσεις συνιστούν δυσανάλογο κίνδυνο, ιδίως όταν οι οδηγοί ή πεζοί δεν επιδεικνύουν τη δέουσα προσοχή.

Κύρια προβλήματα και ελλείψεις στις διαβάσεις

Οι ισόπεδες διαβάσεις στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν ποικίλα προβλήματα, τα οποία επιτείνουν τον κίνδυνο ατυχημάτων:

• Μεγάλος αριθμός και πυκνότητα διαβάσεων: Η χώρα διαθέτει πολύ περισσότερες διαβάσεις ανά χιλιόμετρο γραμμής απ’ ό,τι ο ευρωπαϊκός μέσος όρος.
• Πλήθος αφύλακτων ή ανεπαρκώς φυλασσόμενων σημείων: Περίπου οι μισές διαβάσεις είναι αφύλακτες, δηλαδή χωρίς προσωπικό ή μπάρες. Πολλά από αυτά τα σημεία διαθέτουν μόνο σταθερή σήμανση (πινακίδες ΣΤΟΠ ή σταυρό του Αγίου Ανδρέα) και καμία ενεργή προειδοποίηση (φώτα/ηχητικά) όταν πλησιάζει τρένο.
• Ελλιπής συντήρηση και πεπαλαιωμένος εξοπλισμός: Πολλά αυτόματα συστήματα διαβάσεων (φωτεινοί σηματοδότες και μπάρες) είναι παλαιάς τεχνολογίας, εγκατεστημένα εδώ και δεκαετίες. Αυτό τα κάνει επιρρεπή σε βλάβες και δυσλειτουργίες. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν καταγραφεί σοβαρά περιστατικά λόγω αστοχίας συστήματος.
• Μπάρες που δεν καλύπτουν πλήρως το οδόστρωμα: Σε πολλές φυλασσόμενες διαβάσεις με μπάρες, ιδίως παλαιότερου τύπου, οι μπάρες ασφαλείας είναι ημι-πλάτους (half-barriers) και δεν κλείνουν όλο το πλάτος του δρόμου. Το περιστατικό στην Πάτρα ανέδειξε τους κινδύνους αυτού του φαινομένου, όπου οδηγός (γιατρός στο επάγγελμα) παραβίασε μπάρα που ήταν ήδη κατεβασμένη σε ισόπεδη διάβαση στην οδό Ανθείας. Το αυτοκίνητό της συγκρούστηκε με διερχόμενο προαστιακό συρμό, με αποτέλεσμα τον τραυματισμό της​. Στο αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας, ένα άλλο όχημα είχε σταματήσει κανονικά, πράγμα που δείχνει ότι το σύστημα λειτουργούσε. Όμως, όπως σημειώθηκε, η μπάρα δεν κάλυπτε πλήρως τη λωρίδα της οδηγού, γεγονός που ενδεχομένως προκάλεσε σύγχυση ή της έδωσε την ψευδαίσθηση ότι μπορούσε να περάσει​. Το περιστατικό αυτό (καταδεικνύει πώς ο συνδυασμός ανθρώπινου λάθους και τεχνικής διαρρύθμισης της διάβασης μπορεί να οδηγήσει σε ατύχημα.
• Έλλειψη προσωπικού φύλαξης και ad-hoc λύσεις: Η φύλαξη των διαβάσεων από ανθρώπινο δυναμικό (σταθμάρχες ή φύλακες) έχει περιοριστεί, τόσο για λόγους κόστους όσο και λόγω έλλειψης προσωπικού στον ΟΣΕ. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν αναζητηθεί προσωρινές λύσεις, όπως η ανάθεση φύλαξης σε ιδιωτικές εταιρείες security ή η χρήση “μεταφερόμενων φυλάκων”.
• Παραβάσεις και οδηγική συμπεριφορά: Πολλά ατυχήματα οφείλονται στη μη τήρηση του ΚΟΚ από τους χρήστες του δρόμου. Συνηθισμένα είναι τα περιστατικά οχημάτων που παραβιάζουν φωτεινό σηματοδότη ή κλειστή μπάρα σε φυλασσόμενες διαβάσεις, επιχειρώντας να διασχίσουν πριν την έλευση της αμαξοστοιχίας. Επίσης, σε αφύλακτες διαβάσεις αρκετοί οδηγοί δεν σταματούν στο προβλεπόμενο STOP.

Συμπερασματικά, οι ισόπεδες διαβάσεις παραμένουν μια ανοιχτή πληγή για την ασφάλεια των μεταφορών στην Ελλάδα. Με περίπου τις μισές διαβάσεις ακόμα αφύλακτες και αρκετές υποδομές σε γηρασμένη κατάσταση, ο κίνδυνος ατυχημάτων είναι υπαρκτός καθημερινά. Η πολιτεία έχει αρχίσει να κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση (εκσυγχρονισμός συστημάτων, κλείσιμο επικίνδυνων σημείων, προσλήψεις φύλαξης μέσω εργολάβων), όμως απαιτείται συνέχιση της προσπάθειας. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι συνδυασμός τεχνολογικών λύσεων και αλλαγής οδηγικής συμπεριφοράς είναι απαραίτητος: σύγχρονα συστήματα ειδοποίησης/μπαρών και ταυτόχρονα παιδεία στους οδηγούς να υπακούουν στα σήματα. Μόνο έτσι θα πάψει η Ελλάδα να συγκαταλέγεται στις πρώτες θέσεις των σιδηροδρομικών ατυχημάτων σε διαβάσεις και θα αποφευχθούν μελλοντικές τραγωδίες σε αυτές τις «παγίδες θανάτου».

πηγή newsauto.gr