HVA: Η αλήθεια για το Master Plan και τις προτάσεις της για την ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας

Για «αναληθείς ισχυρισμούς και παραποιημένες ερμηνείες σχετικά με τις προτάσεις» του Master Plan της για τη Θεσσαλία κάνει λόγο η ολλανδική εταιρεία HVA.

Σε ανακοίνωσή της, αναφέρει χαρακτηριστικά ότι το προηγούμενο διάστημα σχολιάστηκε από κάποιους καθηγητές πανεπιστημίου και κάποιους «ειδικούς» επιστήμονες ότι οι προτάσεις είναι ελλείπεις και πως από το σχέδιο απουσιάζουν λεπτομερείς περιγραφές για έργα, αναλύσεις χημείου για τα εδάφη κλπ. Πρέπει να τονίσουμε λοιπόν εδώ, παρόλο που αναγράφεται ξεκάθαρα και μέσα στη μελέτη, ότι ένα Γενικό Σχέδιο Διάταξης (Master Plan) δεν είναι Οικονομοτεχνική Μελέτη με λεπτομερείς υπολογισμούς και αναλύσεις.
Και η ανακοίνωση συνεχίζει ως εξής: «Σ’ ένα Master Plan δίνεται μια γενική εικόνα και κατεύθυνση, όπως λ.χ. αυτή του κινδύνου ερημοποίησης της Θεσσαλίας, όπου, εάν δεν αναπληρωθεί το νερό στον υδροφόρο ορίζοντα, τότε θα έχουμε περεταίρω υφαλμύρωση του με ολέθριες, μη αναστρέψιμες συνέπειες. Ή προτείνονται γενικές λύσεις, όπως για παράδειγμα η ανάγκη δημιουργίας ενός παρακαμπτήριου καναλιού για την πόλη των Τρικάλων, ώστε να μην πλημμυρίζει αυτή και ορίζεται στο περίπου η τοποθεσία του.

Τα ειδικότερα στοιχεία, όπως για το παραπάνω παράδειγμα του παρακαμπτήριου καναλιού, θα ήταν ο ορισμός της ακριβής τοποθεσίας, οι αναγκαίες απαλλοτριώσεις, οι περιβαλλοντικές άδειες κ.α., τα οποία όμως απαιτούν επόμενου επιπέδου μελέτη σε δεύτερη φάση.
Ομοίως και με τις καλλιέργειες: δεν υποδεικνύονται συγκεκριμένα χωράφια για τη φύτευση π.χ. ντομάτας, σιτηρών ή βαμβακιού στο γενικό σχέδιο, αλλά υποδεικνύονται περιοχές και κατόπιν θα πρέπει να ακολουθήσει, από τοπικούς ειδικούς, η περαιτέρω ανάλυση στοιχείων του εδάφους κλπ».

Σχετικά με τη διαβούλευση και το κείμενο στα Αγγλικά, η εταιρεία HVA σημειώνει ότι δεδομένου του επείγοντος της κατάστασης στη Θεσσαλία υπέβαλε την έκθεση στα αγγλικά, η οποία είναι και η πρώτη γλώσσα στην οποία συντάχθηκε η μελέτη, μιας και ετοιμάστηκε από ξένους επιστήμονες. Ευθύς εξαρχής είχε συμφωνηθεί να γίνει μετάφραση της μελέτης -μετά την ολοκλήρωσή της- στα Ελληνικά, η οποία, λόγω του όγκου και της πολυπλοκότητας του κειμένου, χρειάστηκε περίπου ένα μήνα για να γίνει. Για το γεγονός αυτό ήταν ενήμεροι όλοι οι εμπλεκόμενοι, ακόμα και σε τοπικό επίπεδο στην Θεσσαλία. Επομένως, είναι τουλάχιστον παράξενο να γίνεται αναφορά σε «παρωδία» και σε «προσβολή» της διαδικασίας της διαβούλευσης από ανθρώπους που γνώριζαν αυτή τη συνθήκη και να εργαλειοποιείται το γεγονός αυτό για διάφορες πολιτικές σκοπιμότητες εις βάρος των κατοίκων της Θεσσαλίας που ακόμα διαβιούν με τα επακόλουθα των πλημμυρών».
Σχετικά με σχόλια περιβαλλοντικών οργανώσεων και κάποιων επιστημόνων για απουσία λύσεων βασισμένων στη φύση (NBS), η HVA αναφέρει ότι έχει διερευνήσει εκτενώς τις δυνατότητες των λύσεων που βασίζονται στη φύση (NBS) και συμβουλεύτηκε έρευνες του WWF και άλλων στην περιοχή της Θεσσαλίας, καθώς και δεκάδες διεθνείς εκθέσεις και κατευθυντήριες γραμμές (π.χ. από την Παγκόσμια Τράπεζα και την ΕΕ). Στην πραγματικότητα, η HVA προσδιόρισε τις λύσεις βασισμένες στη φύση (NBS) ως πολλά υποσχόμενη επιλογή ήδη από την πρώτη έκθεση, η οποία δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2023 και αναπτύχθηκε περαιτέρω στο Master Plan.

«Τα τελευταία χρόνια οι λύσεις βασισμένες στη φύση (NBS) έχουν διερευνηθεί σε πολλά ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα όπως το FP7, το HORIZON 2020, το INTERREG, τις δράσεις COST και το LIFE. Οι δυνατότητες των NBS για τη διαχείριση των πλημμυρών έχουν εξεταστεί σε διάφορες εκθέσεις ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων, για παράδειγμα από τη Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Καινοτομίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Υπάρχει ευρεία συναίνεση σχετικά με τις δυνατότητες των NBS για τοπική (π.χ. αστική) διαχείριση πλημμυρών, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει ανεπαρκής γνώση και εμπειρία όσον αφορά τις μεγάλης κλίμακας εφαρμογές των NBS σε μια ολόκληρη λεκάνη απορροής ποταμού, συμπεριλαμβανομένων συστημάτων διασυνδεδεμένων με NBS μικρής κλίμακας, για τη διαχείριση πλημμυρών.
Η δήλωση σε κάποια άρθρα και σχόλια ότι «όλη η Ευρώπη στρέφεται προς την αξιοποίηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών κλιματικής θωράκισης και προστασίας των υδάτινων πόρων, δηλαδή τις λύσεις βασισμένες στη φύση» είναι υπερβολική. Στην Ολλανδία και αλλού αναπτύσσονται κυρίως υβριδικές λύσεις που συνδυάζουν «τσιμεντένιες» υποδομές μαζί με λύσεις βασισμένες στη φύση (NBS). Μια τέτοια υβριδική στρατηγική προτείνει και η HVA στη μελέτη και μάλιστα για περίπου το 50% της επικράτειας της Θεσσαλίας (!), δεδομένου ότι οι NBS από μόνες τους δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα της Θεσσαλίας, ούτε φυσικά θα μπορούσε να είναι πρόταση της εταιρίας να γίνει η Θεσσαλία χώρος πειραματισμού με λύσεις που δεν έχουν δοκιμαστεί αλλού», καταλήγει.

Σχετικά με τις αναφορές για τα φράγματα, η δήλωση ότι η HVA προτείνει 23 μεσαία και μεγάλα φράγματα δεν είναι ακριβής, σύμφωνα με την εταιρεία. Το Master Plan αναφέρει – μεταξύ άλλων – συγκεκριμένα:

«Ενώ το παρόν γενικό σχέδιο συνιστά κατ’ αρχάς να διερευνηθεί το πλήρες δυναμικό της κατασκευής φραγμάτων ανάσχεσης (δηλ. μικρά οικολογικά φράγματα στα ορεινά) μαζί με λύσεις βασισμένες στη φύση, δεν αποκλείεται η κατασκευή μεγαλύτερων φραγμάτων.»
«Η τεχνική και οικονομική σκοπιμότητα πρόσθετων μεγάλων φραγμάτων αναμένεται να είναι περιορισμένη»
«Ο σχεδιασμός οικονομικά αποδοτικών φραγμάτων στις υπόλοιπες, λιγότερο ευνοϊκές τοποθεσίες αποτελεί σημαντική πρόκληση»
«Δεδομένου του υψηλού κόστους και των πιθανών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, τα νέα φράγματα θα απαιτούσαν αυστηρές τεχνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές προϋποθέσεις».

Τα παραπάνω προφανώς δεν αποτελούν «σαφή σύσταση για την κατασκευή μεσαίων και μεγάλων φραγμάτων». Από την άλλη, η HVA κρίνει ως αντιεπιστημονικό να «αποκλείσουμε» αυτή την επιλογή των φραγμάτων εκ των προτέρων. Το Γενικό Σχέδιο προτείνει σαφέστατα «να διερευνηθεί πρώτα το πλήρες δυναμικό της κατασκευής μικρών φραγμάτων ανάσχεσης σε συνδυασμό με λύσεις βασισμένες στη φύση». Τα 23 φράγματα στα παραρτήματα αποτελούν συνδυαστικές-συμπληρωματικές λύσεις για τις περιπτώσεις που δεν επαρκεί ή δεν ευδοκιμεί η πρώτη προσέγγιση.
Ακόμη, για τις πλημμυρικές ζώνες, πάντα σύμφωνα με την HVA, κάποια άρθρα και σχόλια χαρακτηρίζουν τη συντήρηση και την εκκαθάριση των πλημμυρικών ζωνών ως «αποψίλωση δασών» και επίσης αντιτίθενται στην εμβάθυνση των ποταμών. Η εκκαθάριση των πλημμυρικών ζωνών από στοιχεία που τις φράζουν και η τοπικά στοχευμένη εκβάθυνση της κοίτης των ποταμών αποτελούν ωστόσο, κρίσιμες παρεμβάσεις για τη δημιουργία επαρκούς ικανότητας απορροής υδάτων. Από τις αρχές αυτού του αιώνα, η γνωστή επωδός «δώστε χώρο στα ποτάμια» είναι μια ευρέως εφαρμοζόμενη στρατηγική για τον μετριασμό των κινδύνων πλημμύρας.

Για αυτά τα ζητήματα, η HVA θα ήθελε με χαρά να λάβει σχετικό σχολιασμό και από υδραυλικούς μηχανικούς στην Ελλάδα για τις προτάσεις που γίνονται στο Master Plan σχετικά με την ανάγκη καθαρισμού και διαχείρισης των πλημμυρικών ζωνών, αλλά και για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει ο μη καθαρισμός τους, ειδικά για την πόλη της Λάρισας.
Για τη μεταφορά νερού από τον Αχελώο, τονίζεται από την HVA πως η διαχείριση των υδάτων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από πολιτικές αποφάσεις, διότι συνδέεται άμεσα με τις προβλεπόμενες δράσεις και προτεραιότητες κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης. Από τη μια, η οικονομία της περιοχής στηρίζεται στην (αρδευόμενη) γεωργία και την κτηνοτροφία. Από την άλλη, οι πόροι των υπόγειων υδάτων υφίστανται μεγάλου βαθμού υπερεκμετάλλευση και η πίεση στα διαθέσιμα αποθέματα των υδάτινων πόρων θα αυξηθεί περαιτέρω.

Συμπερασματικά: είτε η γεωργία θα πρέπει να χρησιμοποιεί σημαντικά λιγότερες ποσότητες νερού, πράγμα που σημαίνει μεγάλη μείωση των αρδευόμενων εκτάσεων και πλήρη εγκατάλειψη καλλιεργειών όπως το βαμβάκι είτε θα πρέπει να μεταφερθεί νερό από τη λεκάνη απορροής του ποταμού Αχελώου. Στο Master Plan αναφέρεται ξεκάθαρα ότι δεν είναι δυνατόν να συνεχιστεί η παρούσα κατάσταση χωρίς μεταφορά νερού από κάπου. Πιο λογική και εφικτή λύση, λόγω της ύπαρξης μεγάλου μέρους των αναγκαίων έργων, είναι η μεταφορά νερών από τον Αχελώο. Πάντως, αν δεν συμπληρωθούν οι ποσότητες νερού που λείπουν από τη λεκάνη απορροής, τότε ελλοχεύει η ερημοποίηση της Θεσσαλίας. Η τρέχουσα κατάσταση σίγουρα δεν είναι βιώσιμη και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να παρθούν δύσκολες αποφάσεις.
Το Master Plan, κοιτώντας την παρούσα κατάσταση με ρεαλισμό, εκκινεί από την παραδοχή ότι η Θεσσαλία θα παραμείνει μια περιοχή με μεγάλη αγροτική δραστηριότητα και δεν θα προκύψει μετατροπή μεγάλων γεωργικών εκτάσεων σε μόνιμες περιοχές συγκράτησης πλημμυρών ή σε φυσικές περιοχές. Πρόκειται για συμπέρασμα το οποίο βασίζεται σε εκτενείς συζητήσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη και όχι για απλή εντύπωση. Το Master Plan παράλληλα έχει ως στόχο να αποσαφηνίσει τα διλήμματα και τις συνέπειες των όποιων πολιτικών αποφάσεων, αλλά δεν θα παρέμβει στην πολιτική διαδικασία.
Εδώ να σημειωθεί βέβαια ότι η μεταφορά νερού στη λεκάνη απορροής του Πηνειού ποταμού δεν σχετίζεται με τη διαχείριση των πλημμυρών, αλλά αντιμετωπίζει το θέμα της έλλειψης νερού και μοναδικό στόχο έχει να αποτρέψει την οικολογική καταστροφή που θα συντελεστεί στη Θεσσαλία αν επιτραπεί η υφαλμύρωση.

Όσον αφορά τον οργανισμό διαχείρισης, η HVA σημειώνει πως το master plan προτείνει (απολύτως αναγκαίες) μεταρρυθμίσεις στους οργανισμούς διαχείρισης των υδάτων, με βάση τις ευρωπαϊκές οδηγίες και τις εμπειρίες που αντλήθηκαν από διάφορες άλλες χώρες. Εκκινεί με την παραδοχή ότι το νερό είναι δημόσιο αγαθό και από κανένα σημείο του σχεδίου δεν γεννάται αμφιβολία ότι η διαχείριση των υδάτινων πόρων είναι -και θα παραμείνει- στην δημόσια σφαίρα και ούτε προφανώς υφίσταται πρόταση για την ιδιωτικοποίηση των υδάτινων πόρων. Το κείμενο προφανώς παρερμηνεύεται και μάλιστα αδικαιολόγητα από κάποιους.

Τέλος, σχετικά με τη συνεργασία φορέων, η ολλανδική εταιρεία καταλήγει σημειώνοντας πως εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι οι συζητήσεις σχετικά με τις «πράσινες» και «γκρίζες» παρεμβάσεις για τη διαχείριση των πλημμυρών είναι προφανώς σε μεγάλο βαθμό πολωμένες στην Ελλάδα, ενώ αλλού στην Ευρώπη μηχανικοί και περιβαλλοντολόγοι συνεργάζονται για την επίλυση προβλημάτων διαχείρισης και επάρκειας νερού και πλημμυρών. Χαρακτηρισμοί του τύπου «η έκθεση είναι εξαιρετικά κακογραμμένη και αντιφατική με στοιχειώδεις κανόνες επιστημονικής δημοσίευσης χωρίς να είναι συγκεκριμένη και διακατέχεται από έλλειψη επιστημονικής αξιοπιστίας» δεν οδηγούν πουθενά. Σαφώς και έχει γραφτεί από επιστήμονες και ειδικούς με εμπειρία τόσο στη μελέτη όσο και στην υλοποίηση τέτοιων έργων. Επίσης η εταιρία μας προτρέπει τους συντάκτες παρόμοιων master plan, όπως για παράδειγμα αυτό της ομάδας του Περιφερειάρχη Θεσσαλίας, να τις δημοσιοποιήσουν, ώστε να γίνει αξιολόγηση πιθανών χρήσιμων διαφορετικών προτάσεων και να μπορέσουν να συμπεριληφθούν αυτές στις τελικές αποφάσεις της κυβέρνησης για την ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας.

Η HVA πιστεύει συμπερασματικά ότι εμπειρογνώμονες, τεχνοκράτες, επιστήμονες και διοικούντες απ’ όλα τα επίπεδα θα πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους, ούτως ώστε να αντιμετωπιστεί η κλιματική κρίση και να καταστεί η Θεσσαλία πιο ασφαλής και πιο ανθεκτική. Οποιαδήποτε άλλη κατεύθυνση, θα έχει μόνον αντίθετα αποτελέσματα.

πηγή ΑΠΕ ΜΠΕ