Η χαρτογράφηση των καταφυγίων της Θεσσαλονίκης

Σκηνές χάους εκτυλίσσονται το τελευταίο διάστημα στην Ουκρανία με τα διεθνή Μέσα να μεταδίδουν διαρκώς τις εικόνες από την εμπόλεμη ζώνη. Άνθρωποι υπό την απειλή βομβαρδισμών βιώνουν το μεγαλύτερο δράμα της ζωής τους. Όσοι δεν «ξεριζώνονται» από τον τόπο τους, αναζητούν το χαμένο αίσθημα της ασφάλειας στα καταφύγια των πόλεών τους. Αναπόφευκτα, το μυαλό του θεατή κάνει συνειρμούς και αυτόματα ο φόβος ξεπερνά τα σύνορα της Ουκρανίας.

Στην πιθανότητα ενός πολέμου ή μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης εύλογα γεννάται η σκέψη κατά πόσο η Θεσσαλονίκης μπορεί να αντιμετωπίσει ένα περιστατικό που όλη η ανθρωπότητα απεύχεται.

Η αναφορά στη λέξη «καταφύγιο» για πολλούς είναι συνυφασμένη με τις «μαύρες» ημέρες της γερμανικής κατοχής της χώρας κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο, οι τελευταίες εξελίξεις στην ανατολική Ευρώπη επανατοποθετούν εκ νέου την έννοια των καταφυγίων στο κάδρο των μέτρων προστασίας των πολιτών.

Πρόσφατα, η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και το τμήμα Πολιτικής Σχεδίασης Έκτακτης Ανάγκης (ΠΣΕΑ), δημοσίευσε στην ιστοσελίδα της ΠΚΜ ειδικά μέτρα προστασίας σε περίπτωση που σημάνει συναγερμός.

Είδη καταφυγίων

Τα είδη των καταφυγίων διαχωρίζονται σε τρεις κατηγορίες. Τα δημόσια ή δημοτικά καταφύγια κατασκευάζονται από το Δημόσιο ή τους δήμους και τις κοινότητες με σκοπό την προστασία του γενικού πληθυσμού ή των εργαζομένων στις υπηρεσίες.

Τα ιδιωτικά καταφύγια συνήθως αποτελούν υπόγειους ιδιόκτητους χώρους επιχειρήσεων ή ιδιωτών οι οποίοι πληρούν τις απαραίτητες προδιαγραφές, όπως είναι ο σωστός εξαερισμός και η παρουσία εισόδου και εξόδου από το χώρο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ιδιωτικού καταφυγίου αποτελούν, οι υπόγειοι σταθμοί πάρκινγκ της πόλης, που εντοπίζονται και χαρτογραφούνται από την αρμόδια υπηρεσία προστασίας εν καιρώ ειρήνης, ώστε να χρησιμοποιηθούν σε μία κατάσταση επείγουσας ανάγκης από έναν ορισμένο αριθμό περίοικων.

Στην τρίτη κατηγορία καταφυγίων σύμφωνα με την ΠΣΕΑ ανήκουν τα ορύγματα ή αλλιώς χαρακώματα, τα οποία κατασκευάζονται σε μικρό χρονικό διάστημα με μικρή δαπάνη χρημάτων, κυρίως σε ανοιχτούς ελεύθερους χώρους.

Μπροστά σε έναν κίνδυνο

Μπροστά σε ένα δυνητικό κίνδυνο απειλής της ανθρώπινης ζωής, πηγές από το τμήμα της Πολιτικής Προστασίας αναφέρουν στη «ΜτΚ», ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως χώροι καταφυγής όλες οι υπόγειες δομές που πληρούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις, δηλαδή χώροι καλά αεριζόμενοι και με εισόδους και εξόδους, όπως τα υπόγεια των πολυκατοικιών, και οι σταθμοί του μετρό, όπου αυτό είναι εφικτό. Ταυτόχρονα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και τα καταφύγια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που διατηρούνται μέχρι και σήμερα σε αρκετά σημεία της πόλης. Κάποια από αυτά που είναι υπό την επίβλεψη του Στρατού, βρίσκονται στην περιοχή της οδού Λαγκαδά αλλά και σε υπόγεια πολυκατοικιών και δομών, νοσοκομείων και ιδρυμάτων που παραμένουν σε χρήση ακόμα και σήμερα, σε διάφορες περιοχές του κέντρου.

Ωστόσο, σύμφωνα με την αντιπεριφερειάρχη, αρμόδια για θέματα της Θεσσαλονίκης, Βούλα Πατουλίδου, περαιτέρω πληροφορίες που αφορούν την τοποθεσία ή άλλα λειτουργικά στοιχεία των καταφυγίων δεν επιτρέπεται να δημοσιοποιηθούν, καθώς η αποκλειστική διαχείρισή τους εμπίπτει αποκλειστικά στην αρμοδιότητα των Ενόπλων Δυνάμεων.

Αναδρομή στα καταφύγια των Ναζί

Κομμάτια της ιστορίας, αποτελούν τα καταφύγια των κατακτητών Ναζί που χτίστηκαν κατά τη διάρκεια της γερμανικής κυριαρχίας στην πόλη της Θεσσαλονίκης, από το 1941 μέχρι το 1944.

Στην οδό Εθνικής Αμύνης, στα έγκατα του Γενικού Νοσοκομείου «Γ. Γεννηματάς» βρίσκεται ένα μυστικό καταφύγιο των Ναζί, η ιστορία του οποίου ξεκινά το 1942, όταν οι Γερμανοί επέταξαν το οίκημα και έσκαψαν κάτω από αυτό με σκοπό να δημιουργήσουν χειρουργεία και μονάδες νοσηλείας των στρατιωτών τους, προστατευμένοι από ενδεχόμενες απειλές.

Χτισμένο από μπετόν και πλέγματα σιδήρου αποτελεί μία γερή κατασκευή με αντοχή στο χρόνο. Διαθέτει μια κύρια είσοδο και τρεις εξόδους κινδύνου, σημεία εξαερισμού, τουαλέτες, αλλά και δίκτυο παροχής ρεύματος. Σήμερα, το νοσοκομείο χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο υπόγειο τμήμα του νοσοκομείου ως χώρο φύλαξης του αρχείου.

Το ιστορικό καταφύγιο του «Ανατόλια»

Λίγα χιλιόμετρα έξω από το κέντρο της Θεσσαλονίκης εντοπίζεται ένα ακόμη ιστορικό σημείο – καταφύγιο, αυτό στο αμερικανικό Κολλέγιο Ανατόλια. Είκοσι μέτρα κάτω από το ισόγειο τμήμα του κολλεγίου που οι Ναζί χρησιμοποιούσαν ως στρατηγείο τους, κατασκεύασαν δύο διακλαδωμένα τούνελ που οδηγούν σε διαφορετικούς χώρους.

Κατεβαίνοντας 60 σκαλοπάτια από ένα διάδρομο πλάτους ενός μόνο μέτρου και ύψους μόλις 1,80 μέτρα ξεκινά η πορεία προς τους ενδότερους χώρους της υπόγειας κατασκευής, η οποία κατέληγε σε ένα καταφύγιο συνολικής επιφάνειας 55 τ.μ., διαιρεμένο σε δύο χώρους που σφραγίζονταν με δύο τεράστιες μεταλλικές πόρτες. Εκτιμάται ότι σε αυτά τα «δωμάτια» οι Γερμανοί αξιωματούχοι έκρυβαν τους οικείους τους σε περίπτωση βομβαρδισμών.

Το εν λόγω καταφύγιο διατηρείται μέχρι και σήμερα για την ιστορική του αξία και μόνο, χωρίς να είναι λειτουργικό σε μια πιθανή περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Η σύγχρονη ασπίδα

Με ελβετική τεχνογνωσία και υπερσύγχρονο εξοπλισμό, το νοσοκομείο – πυρηνικό καταφύγιο στο υπόγειο του 424 Γενικού Στρατιωτικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης είναι έτοιμο μπροστά σε κάθε σύγχρονη απειλή ενός πυρηνικού ή βιοχημικού πολέμου.

Διαμορφωμένο σε σχήμα «Π» στο δεύτερο υπόγειο του νοσοκομείου διαθέτει εσωτερική θωράκιση αποκλειστικά από σκυρόδεμα. Το 2014, στα πλαίσια διεθνούς ημερίδας πυρηνικής ιατρικής, ο ταγματάρχης Υ.Ι. και πυρηνικός γιατρός στο 424 ΓΣΝ, Γιώργος Σακαγιάννης, ανέφερε ότι το καταφύγιο είναι με τέτοιο τρόπο δομημένο επιτρέποντας την έξοδο και όχι την είσοδο. Αποτέλεσμα αυτού, να ελέγχεται η υπερπίεση όπου κρίνεται αναγκαία μέσα στο καταφύγιο σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου και να αποφεύγεται η είσοδος βλαβερών σωματιδίων.

Πρόκειται για ένα νοσοκομείο απόλυτης ασφάλειας όταν οι συνθήκες δεν επιτρέπουν τη λειτουργία του υπέργειου νοσοκομειακού χώρου. Σύμφωνα με πληροφορίες, διαθέτει οκτώ χειρουργεία, χώρους αποστείρωσης, κουζίνες, τραπεζαρίες, δεξαμενές νερού και πετρελαίου, καθώς και παροχή ρεύματος ικανή να τροφοδοτεί το καταφύγιο για αρκετές ημέρες.

*Δημοσιεύθηκε στη “ΜτΚ” στις 13.02.2022