Λίγο πριν ανοίξει η αυλαία της παράστασης «Οιδίποδας» του Ρόμπερτ Άικ, η Κεντρική Σκηνή της Στέγης παύει να αποτελεί απλώς έναν θεατρικό χώρο και μετατρέπεται σε πεδίο εξερεύνησης. Τυφλοί θεατές και οι συνοδοί τους περιηγούνται στον χώρο, αγγίζουν τα σκηνικά και τα υπόλοιπα στοιχεία που συνθέτουν τον σκηνικό κόσμο, προκειμένου να κατανοήσουν βιωματικά την παράσταση που θα παρακολουθήσουν στη συνέχεια.
Πρόκειται για απτική ξενάγηση, μια διαδραστική, αισθητηριακά προσβάσιμη εμπειρία που πραγματοποιείται πριν από την έναρξη της παράστασης «Οιδίποδας» για το κοινό με οπτική αναπηρία. Ο διεθνώς αναγνωρισμένος Βρετανός σκηνοθέτης και θεατρικός συγγραφέας Ρόμπερτ Άικ έχει μετατρέψει τη σοφόκλεια τραγωδία σε ένα πολιτικό-οικογενειακό θρίλερ. Σε αυτό το σύγχρονο σκηνικό περιηγούνται οι θεατές με προβλήματα όρασης ανακαλύπτοντάς το μέσα από την αφή.
Αγγίζουν τον μεταλλικό πάγκο της κουζίνας και τα γυάλινα ποτήρια στο αριστερό άκρο της σκηνής, πατούν πάνω στο παχύ πορτοκαλί χαλί που δεσπόζει στο κέντρο της, κρατούν στα χέρια τους τα πλακάτ με το πρόσωπο του υποψήφιου πολιτικού και απόλυτου φαβορί των εκλογών, Οιδίποδα. Με τη βοήθεια περιγραφών, προσπαθούν επίσης να φανταστούν το μεγάλο ψηφιακό χρονόμετρο στα δεξιά της σκηνής, που μετράει αντίστροφα τον χρόνο για τις δύο ώρες μέχρι να βγουν τα αποτελέσματα των εκλογών.
Η απτική ξενάγηση αποτελεί μέρος των τριών προσβάσιμων παραστάσεων του Οιδίποδα που διοργανώνει η Στέγη (την περασμένη Πέμπτη, χθες και σήμερα) και δεν περιορίζεται μόνο στον χώρο της σκηνής. Οι ηθοποιοί της παράστασης βρίσκονται εκεί για να περιγράψουν τους χαρακτήρες που υποδύονται, τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά, τα κοστούμια και τις άλλες λεπτομέρειες που συνθέτουν τη σκηνική τους ταυτότητα. Η Ιοκάστη- Καρυοφυλλιά Καραμπέτη περιγράφει το λευκό παλτό, το φουλάρι, τη μπλούζα και το παντελόνι που φοράει ήδη για την αρχή της παράστασης και φέρνει από τα καμαρίνια τα ρούχα που θα χρησιμοποιήσει σε επόμενες σκηνές, όπως ένα χαρακτηριστικό φόρεμα σε έντονο πράσινο χρώμα, δίνοντας στους θεατές τη δυνατότητα να τα αγγίξουν και να τα φανταστούν. Ο Οιδίποδας- Νίκος Κουρής αναφέρεται με χιούμορ ακόμα και στην έντονη χωρίστρα στα μαλλιά του και οι θεατές ζητούν να την αγγίξουν.
«Οι θεατές που συμμετέχουν στην απτική ξενάγηση γνωρίζουν τους χαρακτήρες, όχι τους ηθοποιούς. Αναφερόμαστε σε αυτούς με τον ρόλο τους και μιλάμε για τα εξωτερικά χαρακτηριστικά και τα ρούχα των ηρώων. Επίσης, οι ηθοποιοί μιλούν χρησιμοποιώντας τη φωνή του ρόλου τους, ώστε όταν εμφανιστούν στη σκηνή να μπορούν τα τυφλά άτομα να ταυτοποιήσουν τη φωνή με τον χαρακτήρα», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Μαρία Θρασυβουλίδη, επιμελήτρια υπηρεσιών Προσβασιμότητας στη liminal, τον μη κερδοσκοπικό πολιτιστικό οργανισμό που έχει αναλάβει την υλοποίηση των προσβάσιμων παραστάσεων της Στέγης.
Η απτική ξενάγηση συμπληρώνεται και από άλλες δράσεις προσβασιμότητας: την ακουστική περιγραφή για άτομα με οπτική αναπηρία, τον υπερτιτλισμό και τη διερμηνεία στην ελληνική νοηματική γλώσσα για κωφά και βαρήκοα άτομα.
Μετά την ολοκλήρωση της απτικής ξενάγησης, οι θεατές οδηγούνται σε προκαθορισμένες θέσεις: κοντά στους διερμηνείς κάθονται τα κωφά άτομα, στις πρώτες σειρές όσοι έχουν περιορισμένη όραση και κοντά σε διάδρομο οι τυφλοί θεατές. Οι τελευταίοι προμηθεύονται τις ειδικές συσκευές με πομπό και ακουστικά, μέσω των οποίων θα ακούσουν την ακουστική περιγραφή που ξεκινά λίγα λεπτά πριν από την έναρξη της παράστασης. Έχουν ήδη αποκτήσει με την απτική ξενάγηση «μια σωστή αίσθηση των όγκων και του προσανατολισμού, πού βρίσκεται το κάθε τι στη σκηνή, έτσι ώστε σε συνδυασμό με την ακουστική περιγραφή να έχουν μια πιο βιωμένη εμπειρία», όπως εξηγεί η Μαρία Θρασυβουλίδη, η οποία κάνει και την ακουστική περιγραφή.
Στην ακουστική περιγραφή η κ. Θρασυβουλίδη παρουσιάζει στοιχεία για το έργο και τους συντελεστές, περιγράφει το βίντεο με το οποίο αρχίζει η παράσταση, δίνει στους θεατές τη δυνατότητα να φανταστούν την όψη και το ντύσιμο των χαρακτήρων, τους περιγράφει ακόμα και τις παύσεις, τις σιωπές, τις κινήσεις.
Η μεγαλύτερη πρόκληση, όπως λέει η ίδια, είναι «να βρω τον κώδικα της παράστασης, πώς αφηγείται η ίδια η παράσταση αυτό που θέλει να πει και εμείς να το ακολουθήσουμε. Σε αυτό μπορεί να συμβουλευτούμε και τους συντελεστές, από τον σκηνοθέτη μέχρι την ενδυματολόγο, τον φωτιστή και οποιονδήποτε μπορεί να μας βοηθήσει για να δημιουργήσουμε τη σωστή ατμόσφαιρα».
Καθ’όλη τη διάρκεια των 140 λεπτών της παράστασης, δύο διερμηνείς της ελληνικής νοηματικής γλώσσας αποδίδουν εναλλάξ όχι μόνο τους διαλόγους, αλλά και τις διαθέσεις των ηρώων, τις εντάσεις και το ηχητικό τοπίο. Το προσβάσιμο πλαίσιο συμπληρώνεται από υπέρτιτλους για κωφά και βαρήκοα άτομα.
«Τα ίσα δικαιώματα είναι θέμα δημοκρατίας»
Από το 2022 η Στέγη διοργανώνει προσβάσιμες παραστάσεις, σε συνεργασία με τον πολιτιστικό οργανισμό liminal. Ο εκτελεστικός διευθυντής του Ιδρύματος Ωνάση, Δημήτρης Θεοδωρόπουλος, περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι «η Ελλάδα δεν είναι μια φιλική χώρα για τους πολίτες της. Σίγουρα δεν είναι μια φιλική χώρα για ανθρώπους με κινητικές δυσκολίες, για ανάπηρους, για τυφλούς, για κωφούς. Στο Ίδρυμα Ωνάση ξεκινάμε κάθε σκέψη για κάθε δράση μας με την αναγκαιότητα πλήρους προσβασιμότητας. Είναι υποχρέωση να λειτουργούμε ως παράδειγμα, ως μια υπενθύμιση για τον τρόπο που οφείλουμε να φερόμαστε σε κάθε άνθρωποι: ανοιχτά, προσβάσιμα, συμπεριληπτικά».
Η προσβασιμότητα δεν αφορά μόνο στις παραστάσεις. Ο κ. Θεοδωρόπουλος προσθέτει ότι «κάθε κτίριό μας είναι πλήρως προσβάσιμο και φέτος επιχειρήσαμε και καταφέραμε να κάνουμε προσβάσιμο το μεγάλο πάρτι μας στον δρόμο, δίνοντας χώρο σε ανθρώπους που η πόλη αποκλείει. Παράλληλα, έχουμε κάνει και θα συνεχίσουμε να προτείνουμε παραγωγές και εργαστήρια από και με ανάπηρους καλλιτέχνες, γιατί θέλουμε ίσες ευκαιρίες και πάνω στη σκηνή. Έχοντας βαθιά πεποίθηση πως τα ίσα δικαιώματα είναι θέματα δημοκρατίας, με δωρεά και υλοποίηση του Ιδρύματος Ωνάση, αναβαθμίσαμε τις υποδομές στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης για άτομα με κινητικές δυσκολίες. Ο πολιτισμός πρέπει να μας χωράει όλους. Η διαφορετικότητα υπάρχει, δεν αποκλείει. Δεν θα σταματήσουμε μέχρι να γίνει κεκτημένη κάθε πολίτη της χώρας».
Η liminal ιδρύθηκε με όραμα την ισότιμη συμμετοχή στον πολιτισμό. Συντονίζει και υλοποιεί καλλιτεχνικές εκπαιδευτικές δράσεις, υποστηρίζει και εκπαιδεύει επαγγελματίες του πολιτισμού, καλλιτέχνες και φορείς σε ζητήματα προσβασιμότητας και συμπερίληψης, σχεδιάζει και παρέχει υπηρεσίες προσβασιμότητας και δημιουργεί προσβάσιμα και συμπεριληπτικά καλλιτεχνικά έργα και εκδηλώσεις.
«Είναι δικαίωμα των ανθρώπων με αναπηρία και υποχρέωση των φορέων αυτές οι παραστάσεις», τονίζει η Μαρία Θρασυβουλίδη και συμπληρώνει ότι «είναι ένα κοινό που δεν έχει συνηθίσει να του απευθύνεται το θέατρο ή οι παραστατικές τέχνες εν γένει. Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να προσκληθεί αυτός ο κόσμος, να έρθει και να καταλάβει ότι έχει δημιουργηθεί κάτι που σέβεται τις ανάγκες του και τους αντιμετωπίζει ισότιμα».
Ο Χάρης Γιακουμάκης, συντονιστής προσβάσιμων παραστάσεων στη Στέγη, προσθέτει από την πλευρά του ότι «το σημαντικό στις προσβάσιμες παραστάσεις είναι ότι άτομα με και χωρίς αναπηρία βρίσκονται σε κοινό χώρο και εξοικειώνονται μεταξύ τους. Αυτό είναι το μεγάλο κέρδος».
Σημειώνεται ότι η τελευταία προσβάσιμη παράσταση του Οιδίποδα θα δοθεί σήμερα, στις 8.30 μ.μ., στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης. Οι παραστάσεις του Οιδίποδα έχουν πάρει παράταση και θα συνεχιστούν μέχρι την 1η Φεβρουαρίου 2026.
πηγή ΑΠΕ ΜΠΕ
