Οι λέξεις «skibidi» και «delulu» εντάχθηκαν πρόσφατα – μεταξύ άλλων – ως λέξεις της χρονιάς στο Λεξικό του Κέμπριτζ, αμφότερες προερχόμενες από το διαδίκτυο και την ευρύτερη κουλτούρα που αναπτύσσεται γύρω από αυτό. Αντίστοιχα, μία σειρά νεολογισμών, που είχαν συνδεθεί με την πρώτη εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στο αξίωμα του Προέδρου των ΗΠΑ.
Η διαδεδομένη τότε χρήση τους είχε βάλει σε σκέψη τους υπευθύνους του Λεξικού της Οξφόρδης να συμπεριλάβουν μία ομάδα από αυτά τα λεξικά μορφώματα – «trumpflation» (πληθωρισμός του Τραμπ), «trumpist» (Τραμπικός), «trumponomics» (οικονομικά του Τραμπ), «trumpkin» (υποστηρικτής του Τραμπ) κ.λ.π.- σε επόμενες εκδόσεις, παρά τους παλαιότερους «κανόνες ωρίμανσης» των λέξεων.
Πότε παίρνει μία λέξη «διαβατήριο» για να ενταχθεί στο λεξικό
Στις ζωντανές γλώσσες κυριαρχεί ο κανόνας της προσαρμογής σε νέες καταστάσεις.
«Ως ζωντανός οργανισμός, η γλώσσα υπόκειται συνεχώς στη διαδικασία της γλωσσικής αλλαγής. Μπροστά σε κάθε νέα εξέλιξη, ανθρώπινα επιτεύγματα του ανθρώπου αλλά και κρίσεις, η γλώσσα επιτρέπει τη δημιουργία νέων όρων, νεολογισμών ή και νέων συνδυασμών», επισημαίνει η Καθηγήτρια Γλωσσολογίας και Ελληνικής Γλώσσας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, αντιπρόεδρος της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου, κ. Νικολέττα Τσιτσανούδη Μαλλίδη.
Μια λέξη συμπεριλαμβάνεται αφού έχουν συγκεντρωθεί παραδείγματα από μια μεγάλη ποικιλία πηγών και έχει αποδειχθεί η μακροζωία της για δέκα χρόνια, αλλά πλέον και σε πολύ συντομότερο χρόνο. Όσο για το ποιος είναι ο τελικός κριτής για την ανθεκτικότητα στο χρόνο, «η κοινότητα των φυσικών ομιλητών είναι εκείνη που θα αποφασίσει κάθε φορά το ποια λέξη θα κυριαρχήσει και θα αντέξει στον χρόνο. Μέσα από τη χρήση προσφέρεται ενός είδους συγκατάθεση για τη μακροημέρευση μιας λέξης», τονίζει.
Αναφορικά με την ανθεκτικότητα των λέξεων, η κ. Τσιτσανούδη διευκρινίζει πως «δεν καταφέρνουν όλες να επιβιώσουν και να ενταχθούν στο υφιστάμενο γλωσσικό σύστημα, ούτε υιοθετούνται με τον ίδιο τρόπο και συχνότητα από όλους τους ομιλητές».
Πώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης «διαμορφώνουν» τα σύγχρονα λεξικά
Τα κριτήρια της διαφοροποίησης είναι κοινωνικά, οικονομικά, μορφωτικά, ηλικιακά, και πιθανόν ιδεολογικού περιεχομένου.
Λαμβάνονται υπόψη κριτήρια όπως η συχνότητα εμφάνισης της λέξης, ο αριθμός των παραδειγμάτων που έχουν συλλεχθεί, η χρονική περίοδος της χρήσης. «Πλέον, η δυναμική παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η ταχύτατη προπόρευση, χωρίς την ανάγκη επεξήγησης, είναι ίσως μία σοβαρή αιτία μιας διαδικασίας, που μπορεί να χαρακτηριστεί fast – track».
Κάποια ενδεικτικά παραδείγματα προηγούμενων ετών, σύμφωνα με το αναγνωρισμένο λεξικό της Οξφόρδης, είναι η λέξη «YouTuber», που συγκαταλέχθηκε στον ηλεκτρονικό κατάλογο του λεξικού. Το «Grexit», για το οποίο επίσης έγιναν πολλές συζητήσεις το 2015 στη χώρα μας – σε αναλογία με το «Grexit», δημιουργήθηκε η λέξη «Brexit», που σήμαινε την έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως και η λέξη «Brexiteer», για τους υποστηρικτές του Brexit.
Άλλα παραδείγματα νεολογισμών που πέρασαν στην επισημότητα της καταγραφής ήταν λόγου χάρη το «fat-shame», δηλαδή το να ταπεινώνεις κάποιον με επικριτικά σχόλια για τα κιλά του, η λέξη «woke», αλλά και το «YOLO», που χρησιμοποιήθηκε κυρίως από τους νέους, αλλά και η λέξη «GIF» που παρουσίαζε κινούμενες εικόνες, και φυσικά η παντοδύναμη ακόμη και σήμερα «selfie»… Για το 2015 λέξη της χρονιάς αποτέλεσε ένα «emoji» που κλαίει από τα γέλια. Μολονότι δεν αποτελεί καν λέξη αλλά σύμβολο, οι λεξικογράφοι δεν αγνόησαν την τεράστια χρήση του και το πόσο δημοφιλές κατάφερε να γίνει σε ολόκληρο τον κόσμο.
Πόσο «ανήσυχα» είναι τα λεξικά στην προσπάθειά τους για την είσοδο νέων λέξεων; «Συνεχώς επανεξετάζουν το υλικό τους, επιδιώκοντας τον εντοπισμό λέξεων που πληρούν τα κριτήρια τους», επισημαίνει η γλωσσολόγος.
Οι κρίσεις της κοινωνίας ως παράμετρος επηρεασμού της γλώσσας
Το γλωσσικό εργαλείο επηρεάζεται κάθε φορά, που μία κοινωνία περνά κρίση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η περίπτωση της Ελλάδας στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης.
«Κατά τη διάρκεια των μνημονίων που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα αναδείχθηκε η αποκληθείσα “μνημονιακή” γλώσσα. Ή την περίοδο της προσφυγικής κρίσης επιστρατεύτηκε ένα σχετικώς ειδικό λεξιλόγιο. Αντίστοιχα, στη διάρκεια της πανδημίας, συγκροτήθηκε το λεγόμενο λεξιλόγιο του κορονοϊού, ενόσω μία νέα “γλωσσική τάξη πραγμάτων” διαμορφώνεται σε σχέση με την περιβαλλοντική κρίση και την κλιματική αλλαγή. Όσο οι λέξεις υπηρετούν ανάγκες των ομιλητών, θα παραμένουν κυρίαρχες, όταν παύουν ή υποχωρούν συγκεκριμένες ανάγκες, τότε και οι λέξεις που τις απεικονίζουν, μπορεί να βρεθούν σε φάση υποχώρησης, σύμφωνα με την κ. Τσιτσανούδη Μαλλίδη.
Ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης στα γλωσσικά μαθήματα
Οι συχνότερες «παγίδες» όταν υιοθετείται εξ ολοκλήρου η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) στη διδασκαλία των γλωσσικών μαθημάτων – η «φυσικοποίηση», όπως αποκαλείται η πλήρης αποδοχή της τεχνητής νοημοσύνης – μπορεί να οδηγεί σε μηχανική απομνημόνευση λέξεων, λανθασμένη χρήση λεξιλογίου έξω από τα συμφραζόμενα, σε απώλεια της αίσθησης της λειτουργικότητας της γλώσσας και τελικά της προσωπικής έκφρασης και της γλωσσικής δημιουργικότητας.
Την ίδια στιγμή, οι εκπαιδευτικοί και οι ακαδημαϊκοί καταβάλλουν προσπάθειες για την κατάκτηση της κριτικής σκέψης από την πλευρά των μαθητών, όπως και για την κριτική επανεξέταση κάθε είδους «αυθεντίας».
«Δεν πρέπει, επίσης, να υποτιμώνται οι κοινωνιογλωσσικές διαστάσεις, δεδομένου ότι στο υλικό της ΤΝ μπορεί να συναντήσει κανείς στερεότυπα που αναπαράγονται σε σχέση λόγου χάρη με την αναπαράσταση φύλου ή τις κοινωνικές ανισότητες. Καλλιεργούμε δεξιότητες για κριτική επεξεργασία στους μαθητές, τους θέλουμε ενεργούς και δημιουργικούς παίκτες της επικοινωνίας, γλωσσικά αυτόνομους. Διεκδικούμε την αποκόλληση από το κινητό, την αντιμετώπιση της διάσπασης, τη φαντασία, την επιστροφή στα διαβάσματα στη λογοτεχνία, στις επιφυλλίδες… Η μάχη σήμερα είναι γεμάτη προκλήσεις» καταλήγει η κ. Τσιτσανούδη.
πηγή protothema.gr
