Η σεφαραδίτικη μουσική παράδοση από το αρχείο του Αλμπέρτου Ναρ

«Τούτα τα τραγούδια τα ‘λεγαν ως προχτές στη Σαλονίκη οι κοπέλες, καθώς συγύριζαν την κάμαρά τους, οι εργάτες στα καπνομάγαζα, οι βαρκάρηδες στο λιμάνι. Και με το πέσιμο της νύχτας, η μελωδία ξεχυνόταν από τα μισόκλειστα παράθυρα, απλωνόταν στα κακοτράχαλα καλντερίμια, αγκάλιαζε τη γειτονιά ολάκερη. Μανάδες που νανούριζαν τα μικρά τους, παλικάρια που παίνευαν της αγαπημένης τους τα κάλλη, λεβέντες που έπνιγαν τον καημό τους στο κρασί, κάποια κορίτσια που σιγοψιθύριζαν τους μύχιους πόθους της καρδιάς τους, κάποια γερόντια στο πλατύσκαλο που αναμετρούσαν το βάρος της μέρας που ξεψυχούσε».
Το παραπάνω κομμάτι από το βιβλίο του Αλμπέρτου Ναρ «Οι Συναγωγές της Θεσσαλονίκης- Τα τραγούδια μας» (πρόλογος Γιώργος Ιωάννου, έκδ. Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, 1985), που αναφέρεται στα σεφαραδίτικα τραγούδια, συνοδεύει την εισαγωγή του βιβλίου/CD με τίτλο «I REMEMBER… ΘΥΜΑΜΑΙ…», μια τρίγλωσση έκδοση (ελληνικά, αγγλικά, ισπανοεβραϊκά), που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις IANOS και βασίζεται στο μουσικό αρχείο του Θεσσαλονικιού λογοτέχνη και ερευνητή της πολυσχιδούς εβραϊκής παρουσίας στη Θεσσαλονίκη. Την έκδοση επιμελήθηκε ο Λέων Α. Ναρ, ο οποίος έγραψε και την εισαγωγή, ενώ το βιβλίο προλογίζει ο μουσικολόγος Νίκος Ορδουλίδης.
Ένα μέρος από το πολύτιμο μουσικό αρχείο (22 τραγούδια) του Αλμπέρτου Ναρ, που η οικογένειά του δώρισε στο Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο Θεσσαλονίκης το 2011 δημοσιοποιείται και παραδίδεται στο αναγνωστικό κοινό μέσα απ’ αυτή την έκδοση, δεκαπέντε χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατο του Αλμπέρτου Ναρ, το σπουδαίο διηγηματογραφικό έργο του οποίου είναι «δεμένο» με τη Θεσσαλονίκη και την εβραϊκή ιστορία της πόλης.
Για την οικογένεια του Αλμπέρτου Ναρ, όπως εξηγεί στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο γιος του, η έκδοση αυτή σημαίνει μια ακόμη δικαίωση των άοκνων προσπαθειών του για τη διατήρηση της μνήμης. «Επιβεβαιώνει, επίσης, πόσο διορατικός ήταν, κάτι που πιστοποιείται στο σύνολο του ερευνητικού του έργου», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Λέων Ναρ, που χαράσσει τον δικό του δρόμο στη συγγραφή. Αποκαλύπτει, μάλιστα, πως «δεν έχουμε τελειώσει με το αρχείο του» καθώς θα πρέπει να περιμένουμε και νέες προσεγγίσεις σε λίγα χρόνια.

Ένας θησαυρός σπάνιων ηχητικών ντοκουμέντων

Επιζώντες του Ολοκαυτώματος τραγουδούν σεφαραδίτικα τραγούδια, σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα που ακούστηκαν για τελευταία φορά σε μέρες σκοτεινές, σε κλειστά σπίτια, σημαδεύοντας τη στερνή στιγμή του αποχωρισμού από την αγαπημένη τους Θεσσαλονίκη, τη στιγμή της εξορίας και του θανάτου. «Τούτα τα τραγούδια ακούστηκαν για τελευταία φορά σε μέρες σκοτεινές, σε κλειστά σπίτια, σημαδεύοντας τη στερνή στιγμή του αποχωρισμού από την αγαπημένη πόλη, τη στιγμή της εξορίας και του θανάτου […] Πώς έσβησε άραγε τούτος ο κόσμος; Πού πνίγηκαν τόσα μεράκια; Τι απόμεινε στους ελάχιστους που γύρισαν πίσω; Είναι στιγμές που τούτη η πολιτεία φαντάζει σκληρή κι άσπλαχνη για κείνους που επιμένουν να θυμούνται», έγραφε ο Αλμπέρτος Ναρ, ο οποίος, ως απόγονος επιζώντων του Ολοκαυτώματος, φρόντισε να διατηρήσει ζωντανή τη μνήμη ­-αυτή που το ναζιστικό μένος θέλησε να «σβήσει» διά παντός- απέναντι στην αέναη μάχη με τη λήθη…
Πέρα από τις πολύτιμες δημοσιευμένες μελέτες του για τα σεφαραδίτικα τραγούδια, ο Αλμπέρτος Ναρ ηχογράφησε τη δεκαετία του ’90 ηλικιωμένους τότε επιβιώσαντες και επιβιώσασες του Ολοκαυτώματος. Διέσωσε σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα που σε διαφορετική περίπτωση θα είχαν χαθεί παντοτινά. Φίλοι των γονιών του οι περισσότεροι, ερασιτέχνες ερμηνευτές των τραγουδιών, διασώζουν μια γλώσσα, τη σεφαραδίτικη, με ελληνικές, τουρκικές, ισπανικές και ιταλικές λέξεις, διάλεκτο που έχει ως βάση της τη γλώσσα που μιλιόταν στην Καστίλη πριν από πέντε αιώνες.
Τα τραγούδια αυτά, όπως εξηγείται στο ενημερωτικό για την έκδοση, άλλοτε είναι πρωτότυπα, άλλοτε με επιδράσεις τόσο από τη Θεσσαλονίκη όσο και από κάθε άλλη πόλη που υποδέχτηκε εκδιωγμένους από την Ισπανία Εβραίους, και άλλοτε με δάνειες μελωδίες που ενσωματώθηκαν, με τις αναγκαίες πάντα τροποποιήσεις, στη σεφαραδίτικη μουσική παράδοση. Είναι έκφραση μιας ευρύτερης μεσογειακής μουσικής παράδοσης με στοιχεία ισπανόφωνων μελωδιών, τραγούδια της Μικράς Ασίας και της Πόλης, μουσικές του Αιγαίου και της Κρήτης, βαλκανικούς ρυθμούς και χορούς, τσιγγάνικα μοτίβα αλλά και ιταλικές καντάδες. Η σεφαραδίτικη μουσική έχει τις ρίζες της στη μεσαιωνική Ανδαλουσία, στον χώρο και στον χρόνο της συνύπαρξης και συνδημιουργίας Χριστιανών, Εβραίων και Μουσουλμάνων.

Λίγα λόγια για τον Αλμπέρτο Ναρ

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1947, γιος Σεφαραδιτών Εβραίων, επιζώντων του Ολοκαυτώματος. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή (ΑΠΘ), διηύθυνε το Κέντρο Ιστορικών Μελετών Εβραϊσμού Θεσσαλονίκης και ήταν μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του Κέντρου Ιστορίας του Δήμου Θεσ/κης. Στα διηγήματά του προσπαθεί να συλλάβει την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση του Θεσσαλονικιού Εβραίου, αναζητώντας την προσωπική του ταυτότητα και ανακαλώντας μνήμες.
Βιβλιογραφία: «Οι συναγωγές της Θεσσαλονίκης – Τα τραγούδια μας» (1985), «Προφορικές μαρτυρίες Εβραίων της Θεσσαλονίκης για το Ολοκαύτωμα» (1998, εκδ. «Παρατηρητής», επανέκδοση «Ευρασία», 2015), «Σε αναζήτηση ύφους» (εκδ. «Τραμάκια», 1991, και εμπλουτισμένη εκδ. «Νεφέλη», 1997), «Σαλονικάι, δηλαδή Σαλονικιός» (εκδ. «Νεφέλη»,1999), «Σαλονικάι – Άπαντα τα διηγήματα» (εκδ.«Νεφέλη», 2015).

Συνεργάστηκε με τα περιοδικά Παραφυάδα και Τραμ (τρίτη διαδρομή) και τις εφημερίδες. Μακεδονία και Θεσσαλονίκη.

Επιλεγμένα κείμενα, δημοσιευμένα στις εφημερίδες αυτές, περιέχονται στο βιβλίο Επιπόλαιος επί πόλεως – Πεζά κείμενα(1998-2003) (University Studio Press, 2007). Ο Αλμπέρτος Ναρ συγκέντρωσε στο βιβλίο Κειμένη επί ακτής θαλάσσης – Μελέτες και άρθρα για την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης (University Studio Press, 1997) μελέτες λαογραφικού και ιστορικού ενδιαφέροντος. Υλικό από το αρχείο του Ναρ με ηχογραφήσεις σεφαραδίτικης μουσικής βρίσκεται στο ΕΛΙΑ Θεσσαλονίκης, ενώ κείμενα του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γερμανικά, ισπανικά, γαλλικά και εβραϊκά.
Πέθανε 2 Μαρτίου του 2005.
Σ.Παπ.
ΑΠΕ-ΜΠΕ