Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών, από τα ομορφότερα μοναστήρια της Μακεδονίας

Σε μια βαθιά χαράδρα του Μενοίκιου όρους, σε απόσταση περίπου 12 χιλιομέτρων από την πόλη των Σερρών, είναι κτισμένη η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, που λόγω της μακραίωνης παράδοσής της συγκαταλέγεται στα πιο σημαντικά και ιστορικά μοναστηριακά κέντρα της Μακεδονίας.

Η ίδρυσή της ανάγεται στο 1270, όταν ο ιερομόναχος Ιωαννίκιος από τις Σέρρες, μαζί με τον ορφανό ανηψιό του Ιωακείμ εγκαταστάθηκαν στον χώρο, ανακαινίζοντας το ερειπωμένο εκκλησάκι που υπήρχε εδώ και οργανώνοντας την πρώτη μοναστική κοινότητα.

Το 1290 ο Ιωαννίκιος εκλέχθηκε επίσκοπος Εζεβών και όταν απεβίωσε, το 1300, τάφηκε στο προαύλιο της μονής. Τον διαδέχθηκε ο ανηψιός του Ιωακείμ, τότε επίσκοπος Ζιχνών, ο οποίος ανακαίνισε και επέκτεινε τη μονή και επέστρεψε σε αυτή λίγο πριν από τον θάνατό του, το 1333, λαμβάνοντας το μοναστικό όνομα Ιωάννης.

 
Το μοναστήρι ευεργετήθηκε και αργότερα από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες, καθώς και από τον τσάρο των Σέρβων, Στέφανο Δουσάν, κατά τον 14ο αιώνα. Αναπτύχθηκε σε σπουδαίο πνευματικό κέντρο, απέκτησε μεγάλη περιουσία, και έλαβε το σταυροπηγιακό προνόμιο. Εδώ αποσύρθηκε, πέθανε και τάφηκε, το 1472, και ο πρώτος οικουμενικός πατριάρχης μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, Γεννάδιος Σχολάριος. Στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας η μονή διατήρησε τα προνόμια της, και κατά τον 19ο αιώνα λειτούργησαν εδώ ελληνική και ιερατική σχολή. Το 1913, καθώς και κατά τη διάρκεια των δύο παγκοσμίων πολέμων, υπέστη από τους Βούλγαρους σοβαρές καταστροφές και λεηλασίες, ειδικά του πολύτιμου αρχείου και της πλούσιας βιβλιοθήκης της.

Στο κέντρο της αυλής του μοναστηριού δεσπόζει το καθολικό, το οποίο χρονολογείται στον 14ο αιώνα. Είναι μονόχωρος ναός με τρούλο και η αψίδα του ιερού του εξωτερικά είναι τρίπλευρη. Στα δυτικά υπάρχουν δύο νάρθηκες, από τους οποίους ο εσωνάρθηκας ονομάζεται Μεσονυκτικό ή λιτή και ο εξωνάρθηκας Ενάτη.

Στο επάνω μέρος της Ενάτης υπάρχει το μονόχωρο τρουλαίο παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου, όπου βρίσκεται και ο τάφος της Ελένης, αδελφής του Σέρβου δεσπότη των Σερρών τον 14ο αιώνα, Ιωάννη Ούγκλεση. Δυτικότερα υπάρχει ανοικτή στοά και κωδωνοστάσιο. Στη βόρεια πλευρά διαμορφώνονται δύο παρεκκλήσια, του Αγίου Σπυρίδωνα και του Αγίου Ιωάννη, του κτήτορα της μονής, που αγιοποιήθηκε το 1505 και η μνήμη του τιμάται στις 12 Δεκεμβρίου, μαζί με του Αγίου Σπυρίδωνα. Στη νότια πλευρά είναι το λεγόμενο Μακρυναρίκι, μια στενόμακρη αίθουσα

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες που κοσμούν το καθολικό και τα παρεκκλήσια. Πρόκειται για εικονογραφικά σύνολα που ανάγονται σε διάφορες εποχές από τον 14ο έως τον 19ο αιώνα, αντικατοπτρίζοντας τις ζωγραφικές τάσεις που επικρατούσαν κάθε φορά στην ευρύτερη περιοχή. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού είναι έργο του έτους 1803. Γύρω από το καθολικό υπάρχουν τα κελλιά των μοναχών, η τράπεζα και τα κτήρια της ιερατικής σχολής, που με τους εξωτερικούς τοίχους τους σχηματίζουν περίβολο με ψηλό πύργο στη μία γωνία.

Από το 1986 εγκαταστάθηκε στην ερειπωμένη Μονή η γυναικεία αδελφότητα από την Ιερά Μονή Παναγίας Οδηγήτριας Πορταριάς Πηλίου, υπό την καθοδήγηση του Πανοσιολογιωτάτου γέροντος Εφραίμ της Ιεράς Μονής Φιλοθέου του Αγίου Όρους.

Το 2010 η Μονή υπέστη καταστροφές από πυρκαγιά που προκάλεσε μεγάλες ζημιές σε πολλούς χώρους της.
Ωστόσο, χάρη στην καθημερινή υπεράνθρωπη προσπάθεια των μοναχών και την ευαισθητοποίηση προσκυνητών και φίλων της Μονής, το κτιριακό συγκρότημα τείνει να ανακτήσει την πρώτη του δόξα και τιμή.