«Μαρξ και Διπλωματία» – Βιβλιοπαρουσίαση του νέου βιβλίου του Νίκου Κοτζιά

Με το νέο βιβλίο-μελέτη του, φέρνει στην επιφάνεια τους άγνωστους θησαυρούς του Διεθνολόγου Κάρολου Μαρξ και του Φρίντριχ Ένγκελς

Σήμερα που η αριστερά κλυδωνίζεται από μια σειρά από κρίσεις, κρίση ταυτότητας, θεωρίας και πρακτικής, σχέσεων και έλλειψης αλληλεγγύης, η ανάγκη για περισυλλογή και μελέτη μεγαλώνει. Αυτή η ανάγκη αυξάνει από τις απαιτήσεις που μας βάζουν οι αλλαγές στον κόσμο διεθνώς και στον τρόπο παραγωγής. Χρειαζόμαστε να οργανώσουμε τον διάλογό μας για αυτές τις αλλαγές και τον τρόπο αντιμετώπισής τους, ιδιαίτερα αυτές που προκύπτουν από τις διεθνείς σχέσεις και τις πρακτικές απαιτήσεις της εξωτερικής πολιτικής. Είναι δε, επείγουσα ανάγκη το δημοκρατικό και εργατικό κίνημα να γνωρίζει τα μυστικά της διπλωματίας και των διεθνών σχέσεων όπως πολλαπλώς τόνιζε ο Μαρξ.

Ένα βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε, το «Μαρξ και Διπλωματία» του Νίκου Κοτζιά, ανταποκρίνεται σε αυτές ακριβώς τις ανάγκες που μόλις κατέγραψα. Με το νέο βιβλίο-μελέτη του, φέρνει στην επιφάνεια τους άγνωστους θησαυρούς του Διεθνολόγου Κάρολου Μαρξ και του Φρίντριχ Ένγκελς και εμπλουτίζει τη διεθνή βιβλιογραφία των Διεθνών Σχέσεων κάνοντας μια εργασία σε βάθος και αναδεικνύοντας τις πλευρές του διεθνολογικού έργου του Κ. Μαρξ: γεωπολιτικές σχέσεις και δομές που έχουν επικαιρότητα μέχρι σήμερα. Η σχέση δορυφόρου και ηγεμόνα στις διεθνείς σχέσεις. Η σημασία του κόμβου στο διεθνή σύστημα, της χώρας και των χωρών οι οποίες μια αλλαγή προσανατολισμού της εξωτερικής πολιτικής φέρνει ουσιαστικές ανακατατάξεις. Η λειτουργία των διαμελισμών στον 19ο αιώνα, ως μια λειτουργία διασφάλισης ισορροπίας ανάμεσα σε ισχυρές χώρες και κατασπαραγμού ανίσχυρων, όπως με την Πολωνία και την Ουκρανία στον 19ο αιώνα, την Ουκρανία, το παλαιστινιακό και την Κύπρο σήμερα.

Τα τρία ρεύματα χειραφέτησης

Ο Μαρξ αναλύει τα τρία ρεύματα χειραφέτησης από την σκοπιά των διεθνών σχέσεων. Αναλύει τη λειτουργία του κράτους στον καπιταλισμό, με παράδειγμα το γαλλικό, το βρετανικό και το πρωσικό κράτος, δείχνει ότι ένα επαναστατικό κίνημα οφείλει να συγκροτήσει ένα κράτος όπως η Κομμούνα. Ο Μαρξ εξηγεί ότι η Κομμούνα του Παρισιού είχε δύο λειτουργίες. Αφενός των μεγάλων εσωτερικών αλλαγών και αφετέρου την πατριωτική. Αναλύει με αφορμή το Πολωνικό και τον επαναστατικό κύκλο στην Ισπανία τη σημασία του εθνικού ζητήματος. Θεωρεί ότι συχνά το εθνικό ζήτημα πρέπει να προτάσσεται του κοινωνικού ώστε να διασφαλίζεται μαζί με την λύση του δημοκρατικού ζητήματος ο χώρος και ο τόπος της κοινωνικής πάλης. Σε αυτά τα πλαίσια, δείχνει ο Κοτζιάς στο βιβλίο του, εισάγει την έννοια της εθνικής χειραφέτησης και της «αγροτικής δημοκρατίας». Ως τρίτο αντικείμενο, δείχνει ο Κοτζιάς ο Μαρξ αναλύει την λειτουργία της αποικιοκρατίας, την Ινδία ως αποικία και την Κίνα, ως ημιαποικία και δείχνει τη σημασία και τον ρόλο της αποικιοκρατίας στην βάρβαρη καταστροφή στοιχείων πολιτισμού και την βίαια ενσωμάτωση τέτοιων χώρων και χωρών στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα.

Αναδεικνύει τις δυνατότητες του αντιαποικιακού αγώνα. Στην ανάλυση αυτών των τριών κινημάτων χειραφέτησης ο Μαρξ βλέπει έναν παράγοντα καθοριστικής σημασίας για το διεθνές σύστημα και τις διεθνείς σχέσεις , έναν ξεχωριστό παίκτη, τα επαναστατικά κινήματα και τις οργανώσεις τους.

Η παρουσία δυο τύπων παικτών στις διεθνείς σχέσεις

Ο Μαρξ, καταδεικνύει ο Κοτζιάς είναι ο πρώτος που ανέδειξε την παρουσία δύο τύπων παικτών στο διεθνές γίγνεσθαι: τα κράτη και τα κινήματα, τις εταιρίες και την αντεπανάσταση. Ξεπερνώντας μονομέρειες σύμφωνα με τις οποίες είτε είναι μόνο τα κράτη παίκτες στο διεθνές σύστημα, είτε μόνο μη κρατικά υποκείμενα. Ο Μαρξ σε αυτά τα πλαίσια καταδεικνύει, υποστηρίζει ο συγγραφέας δείχνει την διαλεκτική εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, οικονομίας και διπλωματίας. Τις αλληλεξαρτήσεις τους. Την αυτονομία τους, τον τρόπο επίδρασής τους. Το ποιος και πότε έχει τον πρώτο λόγο σε αυτές τις σχέσεις. Με παράδειγμα τον Βοναπαρτισμό, ιδιαίτερα με τις επεμβάσεις του στην Ιταλία και την εξωτερική πολιτική του Μπίσμαρκ, την διπλωματική ισχύ της τσαρικής Ρωσίας, μιας χώρας οικονομικά αδύναμης καταδεικνύει πώς η διπλωματία αποκτά προτεραιότητα έναντι της εσωτερικής πολιτικής σε αυτές τις χώρες, πώς αυτονομείται σε μέγιστο βαθμό.

Οι ιδιαιτερότητες της ρωσικής διπλωματίας

Ο Κοτζιάς αναλύει τις μελέτες του Μαρξ για τις ιδιαιτερότητας της ρωσικής διπλωματίας και της ιδιόμορφης σχέσης με την αγγλική. Αναδεικνύει το γεγονός ότι κατά τον Μαρξ όταν είναι ισχυρό το δημοκρατικό-εργατικό κίνημα τότε οι ισχυρές χώρες συνεργάζονται, ενώ όταν είναι αδύναμο οξύνεται ο μεταξύ τους ανταγωνισμός. Αυτή τη σχέση την αναλύει και στην περίπτωση της ενοποίησης της Ιταλίας και της Γερμανίας, καθώς και τις αντιθέσεις μεταξύ Αυστρίας και Γερμανίας, όπου κάνει αυστηρή κριτική στις απόψεις του νεαρού του φίλου του Λασάλ, που είναι εχθρικές μόνο προς την Αυστρία και δείχνει κατανόηση στον βοναπαρτισμό που είχε μεγάλη επιρροή σε τμήματα του αριστερού κινήματος.

Ο Νίκος Κοτζιάς σημειώνει ότι Καρλ Μαρξ έδειξε ότι «η οικονομική ισχύ και η ισχυρή ανάπτυξη του καπιταλισμού σε μια χώρα δεν την καθιστά αυτόματα ισχυρότερη στη διπλωματία, στις εξωτερικές σχέσεις, στην γεωπολιτική και στις διεθνείς σχέσεις». Σημειώνει, μάλιστα, ότι πολλά από τα παραπάνω στοιχεία «δρουν αυτόνομα από την πορεία της οικονομίας» σε ένα κράτος και ότι η εξωτερική πολιτική, «πολύ συχνά αυτονομείται από το εσωτερικό περιβάλλον» και ως παραδείγματα αναφέρει την τσαρική διπλωματία και την διπλωματία του βοναπαρτισμού σε αρκετές περιπτώσεις.

Ο Μαρξ «οικονομιστής» μόνο; ή και διεθνολόγος

Στο βιβλίο του ο συγγραφές απαντά καταλυτικά στις σύγχρονες συντηρητικές θεωρίες σύμφωνα με τις οποίες ο Μαρξ ήταν μονοδιάστατα «οικονομιστής» του οποίου οι μελέτες είχαν ως αντικείμενο μόνο τα «εσωτερικά θέματα» και όχι τη διεθνή πολιτική. Από τα στοιχεία που παραθέτει ο Ν.Κ. διαπιστώνεται η διαχρονική μελετητική φτώχια γύρω από το διεθνολογικό έργο του Καρλ Μαρξ, τόσο από τους μαρξιστές, όσο και τους πολεμίους του.

Ο Νίκος Κοτζιάς φέρνει στην επιφάνεια τις μελέτες του Καρλ Μαρξ για τις διεθνείς σχέσεις συγκεκριμένων κρατών και Αυτοκρατοριών, όπως: της Τσαρικής Ρωσίας, της Πρωσίας / Γερμανίας, της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, της Γαλλίας (περίοδος του Βοναπαρτισμού), της Δανίας, Πολωνίας, της Κίνας, του Αγγλίας/ΗΒ αξιοποιώντας εκατοντάδες μέχρι πρόσφατα αδημοσίευτα χειρόγραφά του. Μελετώντας όλα τα χειρόγραφα και τις αναλύσεις του Καρλ Μαρξ και Ένγκελς, συνάγει χρήσιμα συμπεράσματα και δίνει τη δική του διάσταση για τη σημερινή πολιτική των διεθνών σχέσεων των κρατών.

Λαμβάνοντας υπόψη τις θεωρίες και απόψεις του Καρλ Μαρξ, ο Νίκος Κοτζιάς, υποστηρίζει, ως ήδη σημείωσα, ότι υπάρχει μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα στα «μέσα» και στα «έξω» των εξελίξεων και ότι υπάρχει «διασύνδεση ανάμεσα στον κοινωνικό αγώνα και την διπλωματία».

Ο αυθόρμητος καταμερισμός ρόλων

Ταξινομώντας τις θεωρίες του Καρλ Μαρξ ο Νίκος Κοτζιάς καταλήγει στο συμπέρασμα, ότι πάρα το γεγονός ότι υπάρχουν σταθερά χαρακτηριστικά για όλα τα κράτη, όπως: ισχύς, συμφέροντα, αξίες, ιδεολογικές στρατηγικές, τα κράτη, οι αυτοκρατορίες διαμορφώνουν ειδικές λειτουργίες και δημιουργείται ένας αυθόρμητος καταμερισμός εργασίας. (π.χ. τότε η Αγγλία ήταν η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη, ενώ η Πρωσία, η Ρωσία ,η Οθωμανική αυτοκρατορία, Γαλλία είχαν, κύρια, δυνάμεις πεζικού και πυροβολικού) και πέρα από τις ειδικές λειτουργίες κάθε κράτους, διαμορφώνονται σχέσεις εξάρτησης ανάμεσα σε ένα κράτος π.χ. «ηγεμόνα» Ρωσία και τον «δορυφόρο του» Πρωσία που συγκροτούν από κοινού ένα άξονα. Επιπλέον στο διεθνές σύστημα οι λειτουργίες των κρατών διαφοροποιούνται. Η Αγγλία/ΗΒ θεωρείται από τον Μαρξ φορέας του οικονομικού δεσποτισμού, κατά προέκταση της αποικιοκρατίας και η Ρωσία φορέας του πολιτικού-στρατιωτικού δεσποτισμού, δηλαδή τον «χωροφύλακα των κυρίαρχων κρατών στην Ευρώπη».

Ο πατριωτισμός του Μαρξ

Ο συγγραφέας επιμένει στο σημαντικό έργο του Μαρξ για τη δημιουργία διεθνικών οργανώσεων της αριστεράς, όπως την «Ένωση των Κομμουνιστών», τους «κομμουνιστές ανταποκριτές» και πριν απ’ όλα την Πρώτη διεθνή. Στα πλαίσιά της υπήρξαν μεγάλες αντιπαραθέσεις του Μαρξ με τον Προυντόν, για μια περίοδο με τον Μπακούνιν και τον Φοξ, αλλά και άλλους, γύρω από τη σημασία του Πολωνικού, τον Πανσλαβισμό και τη σημασία του πατριωτισμού. Καταγράφοντας τις συζητήσεις στην Πρώτη Διεθνή, μέσα από τα πρακτικά των συνεδριάσεών του Γενικού συμβουλίου και των συνεδρίων της Πρώτης Διεθνούς καταγράφει ο Κοτζιάς τις δύο γραμμές στην αριστερά του 19ου αιώνα: αυτός υπέρ του πατριωτισμού και την υπεράσπιση των εθνικών δικαίων, ως τα ονομάζει ο ίδιος ο Μαρξ, και οι αντίπαλοί τους εθνομηδενιστές και αρνητές της ανάγκης του πατριωτισμού. Εδώ δεν χρειάζεται να εξηγήσω πόσο επίκαιρη είναι η πατριωτική γραμμή του Μαρξ.

Όπως υπογραμμίζει ο Νίκος Κοτζιάς, «ο Μαρξ δεν είναι ένας απλός παρατηρητής του διεθνούς γίγνεσθαι» αλλά «είναι ο ίδιος δραστήριος συμμέτοχος των εξελίξεων στις διεθνείς σχέσεις» και «συντονιστής και καθοδηγητής διεθνών κινημάτων, εθνικών κομμάτων, πριν απ’ όλα της οργάνωσης που έμεινε γνωστή στην ιστορία ως «Η Πρώτη Διεθνής» και ότι «ο Μαρξ αναπτύσσει ο ίδιος ως πρόσωπο, αλλά και ως στέλεχος οργανώσεων διεθνή δράση. Έχει ο ίδιος αντίληψη του διεθνούς γίγνεσθαι και συμβάλλει στη δημιουργία διεθνών οργανώσεων. Ο Μαρξ ήταν ουσιαστικά ένας «πολίτης του κόσμου» που συμμετείχε άμεσα στην παραγωγή διεθνούς πολιτικής»

Πηγή avgi.gr