Η Γη είναι σφαιρική ή επίπεδη; Και πώς αποδεικνύεται αυτό; Ως μικροί αστρονόμοι, μαθητές από δώδεκα νησιά του βόρειου Αιγαίου και των Δωδεκανήσων συμμετείχαν ταυτόχρονα σε ένα κοινό πείραμα με σκοπό να αποδείξουν το σχήμα της Γης.
Στο πείραμα συμμετείχαν μαθητές από 34 γυμνάσια και λύκεια δώδεκα διαφορετικών νησιών: της Λήμνου, της Λέσβου, της Χίου, της Σάμου, της Ικαρίας, των Λειψών, της Λέρου, της Καλύμνου, της Κω, της Αστυπάλαιας, της Ρόδου και της Κάσου.
Όλοι οι μαθητές την ίδια ημέρα και ακριβώς την ώρα της άνω ηλιακής μεσουράνησης, δηλαδή τη στιγμή που ο Ήλιος βρίσκεται στο μέγιστο ύψος στον ουρανό, μέτρησαν το μήκος της σκιάς ενός στύλου, τον οποίο είχαν τοποθετήσει στην αυλή του σχολείου τους, ύψους ενάμισι μέτρου.
Αν η Γη ήταν επίπεδη, καθώς οι ακτίνες του Ήλιου θα έπεφταν παράλληλες, όλες οι σκιές των στύλων θα ήταν ίσες σε όλα τα νησιά. Αντίθετα, αν η Γη είναι σφαιρική η σκιά του στύλου θα μεγάλωνε, καθώς κινούμαστε προς τον βορρά, δηλαδή καθώς αυξάνεται το γεωμετρικό πλάτος.
Οι μαθητές μέτρησαν το μήκος της σκιάς του στύλου και στα συγκριτικά αποτελέσματα διαπίστωσαν ότι υπήρχε διαφορά στις μετρήσεις από νησί σε νησί. Η σκιά του στύλου στη Λήμνο ήταν μεγαλύτερη από αυτή στη Λέσβο, η οποία με τη σειρά της ήταν μεγαλύτερη από τη σκιά στην Ικαρία και αυτή μεγαλύτερη από τη σκιά στη Ρόδο. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η μέγιστη διαφορά της σκιάς ήταν 18 εκατοστά μεταξύ των δύο πιο ακραίων νησιών που συμμετείχαν, της Λήμνου και της Κάσου. Έτσι, μέσα από το πείραμα οι μαθητές απέδειξαν με εμφατικό τρόπο τη σφαιρικότητα της Γης.
Του πειράματος προηγήθηκε διαδικτυακή παρουσίαση στους μαθητές, όπου συζητήθηκαν οι βασικές αρχές, η μεθοδολογία και οι στόχοι του πειράματος. Το πείραμα μοιάζει με το πείραμα του Ερατοσθένη που διεξάγεται κατά τις ισημερίες και έχει ως στόχο τον υπολογισμό της περιφέρειας της Γης. «Ωστόσο, εκεί λαμβάνεται ως δεδομένο ότι η Γη είναι σφαιρική και υπολογίζεται η ακτίνα της. Εμείς με το πείραμά μας πάμε ένα βήμα πιο πίσω. Ως νέοι αστρονόμοι αναρωτιόμαστε ποιο είναι το σχήμα της Γης», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αστροφυσικός του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και επιστημονικά υπεύθυνος του προγράμματος, Αλέξανδρος Χιωτέλλης. Ο ίδιος περιγράφει ότι «ήταν πολύ ενθαρρυντικό πως τα παιδιά γέλασαν όταν τους είπα ότι στόχος του πειράματος είναι να αποδείξουν τη σφαιρικότητα της Γης».
Επίσης, οι μαθητές διαπίστωσαν ότι όλα τα πειραματικά αποτελέσματα βρίσκονταν πολύ κοντά (εντός του αναμενόμενου πειραματικού σφάλματος) στη θεωρητική πρόβλεψη της σκιάς του στύλου συναρτήσει του γεωγραφικού πλάτους. «Τους ενθουσίασε η ικανότητα πρόβλεψης που έχει η Φυσική και αυτό έχει να κάνει με τον τρόπο που διδάσκεται η Φυσική στα σχολεία: λείπει η κατανόηση ότι πρόκειται για πειραματική επιστήμη και οι μαθητές δεν καταλαβαίνουν ότι μέσω της Φυσικής ερμηνεύεις τον κόσμο με ακρίβεια», τονίζει ο κ. Χιωτέλλης.
Όταν ολοκληρώθηκε το πείραμα, οι μαθητές έστειλαν στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, εκτός από τα αποτελέσματα των μετρήσεών τους, και ένα βίντεο με το πείραμά τους και το σύνθημα «Η επιστήμη μιλάει με στοιχεία, οι ψευδοεπιστήμες και οι θεωρίες συνωμοσίας με αβάσιμες υποθέσεις. Εσύ ποιον εμπιστεύεσαι;».
Σημειώνεται ότι το πείραμα διεξήχθη στο πλαίσιο του προγράμματος «UniversALL: Αστρονομία για μαθητές ακριτικών περιοχών», που υλοποιεί το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Πρόκειται για πρόγραμμα Αστρονομίας για μαθητές και μαθήτριες δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε ακριτικές περιοχές, το οποίο διοργανώνεται στο πλαίσιο των προσπαθειών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών για διεύρυνση των δράσεων εξωστρέφειας και διάχυσης της επιστήμης.
