Στην «καρδιά» του Κιλκίς, ένα δάσος…θησαυρός που για χρόνια βρισκόταν στη σκιά, επανέρχεται στο φως μέσα από ένα εμβληματικό έργο προστασίας και ανάδειξης. Το μνημείο της Φύσης «Χίλια Δέντρα» στις Μουριές, ξαναβρίσκει τη φυσική του αίγλη και μεταμορφώνεται σε πρότυπο φυσικού πάρκου, οικοτουριστικού ενδιαφέροντος και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
Με ιστορία που ξεπερνά τους τέσσερις αιώνες, το αρχέγονο αυτό δάσος, ένα από τα τελευταία δείγματα φυσικής παραποτάμιας βλάστησης στη Μεσόγειο, παίρνει ξανά ζωή χάρη σε ένα εκτεταμένο έργο, ύψους 400.000 ευρώ, που αυτή τη στιγμή πλησιάζει στην ολοκλήρωσή του, αφού οι εργασίες βρίσκονται στο 95%. Με νέα μονοπάτια, παρατηρητήριο, μουσειακές εγκαταστάσεις και ειδικές υποδομές για ΑμεΑ, το Μνημείο της Φύσης των «Χιλίων Δέντρων» δεν είναι απλώς ένας φυσικός χώρος που μέσα στις αμέσως επόμενες εβδομάδες θα ανοίξει την «αγκαλιά» του σε πολίτες, φυσιολάτρες, μαθητές και οικογένειες, αλλά ένα ζωντανό εργαστήριο βιοποικιλότητας, ιστορίας και ελπίδας για τις επόμενες γενιές.
Το μνημείο της Φύσης «Χίλια Δέντρα» βρίσκεται μόλις δύο χιλιόμετρα νότια=νοτιοδυτικά του οικισμού Μουριών και εκτείνονται σε μια καταπράσινη, περιφραγμένη έκταση 155 στρεμμάτων, ενώ αποτελεί ζωντανό απολίθωμα αιωνόβιου παραποτάμιου δάσους, «ίσως του μοναδικού στον Ελλαδικό και Μεσογειακό χώρο», επισημαίνει μιλώντας στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η αναπληρώτρια Δασάρχη Κιλκίς, Αικατερίνη Ψιώτα.
Το μεγαλόπνοο έργο που δεν έμεινε στα χαρτιά- Τι περιλαμβάνει
Το έργο προστασίας και ανάδειξης του Μνημείου της Φύσης «Χίλια Δέντρα» του Δημοτικού Διαμερίσματος Μουριών, στον Δήμο Κιλκίς είναι συνολικού προϋπολογισμού 400.000 ευρώ και ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2022, βασισμένο σε επιστημονική μελέτη που εκπονήθηκε από τον διευθυντή δασών Κιλκίς, Γεώργιο Καγιάννη το 2021, ενώ χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020, Μέτρο 19, Δράση LEADER.
Στο πλαίσιο του έργου κατασκευάστηκαν λιθόστρωτα μονοπάτια συνολικού μήκους 2.155 μέτρων, όλα πλήρως προσβάσιμα σε άτομα με αναπηρία, δημιουργήθηκε δίκτυο ύδρευσης με τρεις πετρόχτιστες βρύσες και τοποθετήθηκαν ενημερωτικές πινακίδες και πέντε υπαίθρια καθιστικά, όλα λιθόκτιστα, σε κομβικά σημεία του μνημείου.
Επιπλέον, όπως μας επισημαίνει η κ. Ψιώτα, εγκαταστάθηκε υπερυψωμένο παρατηρητήριο παρατήρησης της πανίδας και της χλωρίδας, ύψους 10,7 μέτρων, με μεταλλικό σκελετό και ξύλινη ράμπα πρόσβασης για ΑμεΑ. Το έργο υλοποιήθηκε με την τεχνική υποστήριξη του ΟΦΥΠΕΚΑ και του Φορέα Διαχείρισης Λίμνης Κερκίνης.
Ανακαινίστηκε επίσης το υφιστάμενο πέτρινο περίπτερο, το οποίο μελλοντικά θα λειτουργήσει ως μουσείο φυσικής ιστορίας και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και πραγματοποιήθηκαν εργασίες περιποίησης δέντρων και πρασίνου, καθώς και επισκευή της υφιστάμενης περίφραξης και τοποθέτηση προστατευτικών μπαρών, που περιορίζουν την άναρχη πρόσβαση στο εσωτερικό του μνημείου.
Το δάσος, που φιλοξενεί αιωνόβια δέντρα ηλικίας άνω των 400 ετών, συγκροτεί έναν σπάνιο και εξαιρετικά πολύτιμο φυσικό βιότοπο. Ανάμεσά τους, η χνοώδης ποδισκοφόρος δρυς, ο φράξος, η φτελιά, ο πλάτανος και η λευκή ιτιά, δημιουργούν ένα εντυπωσιακό σκηνικό πυκνής βλάστησης. «Ο αριθμός των αιωνόβιων δέντρων εκτιμάται σε περίπου 100, με θεαματική φυσική αναγέννηση τα τελευταία 20 χρόνια, χάρη στους… αγριόχοιρους που καλλιεργούν το έδαφος!», μας τονίζει.
Ουσιαστικά, η περιοχή αποτελεί καταφύγιο για δεκάδες είδη άγριας πανίδας, αφού «απαντώνται θηλαστικά όπως ζαρκάδια, αγριογούρουνα, λύκοι, λαγοί, σκίουροι και σκαντζόχοιροι», σημειώνει και προσθέτει ότι το πτηνόφιλο περιβάλλον φιλοξενεί πλήθος από σπάνια και απειλούμενα είδη, όπως μεταξύ άλλων αργυροπελεκάνοι, ροδοπελεκάνοι, πρασινοκέφαλες πάπιες, νερόκοτες και γερακίνες. «Δεν λείπουν φυσικά τα ερπετά, όπως μεταξύ άλλων νερόφιδο, δενδρογαλιάνδρα, λαφιάτης, σαλαμάνδρα, σαύρα και οχιά και η ιχθυοπανίδα-όπως μεταξύ άλλων πέστροφα, γριβάδι και κεφαλόπουλο-, αποδεικνύοντας την υψηλή βιοποικιλότητα του οικοσυστήματος», τονίζει εμφατικά.
Η αναγνώριση των «Χιλίων Δέντρων» ως Μνημείο Φύσης
Το πάρκο αναγνωρίστηκε ως Μνημείο Φύσης πριν δεκαετίες, με τις πρώτες παρεμβάσεις να ξεκινούν ήδη από το 1982, οπότε και διαμορφώθηκε το πάρκο«Κουρί» και το επόμενο ακριβώς έτος, δηλαδή το 1983 έγινε η κατασκευή περιπτέρου. Το 1992 έγινε η κατασκευή γηπέδου, το 1993 διαμορφώθηκε ο χώρος εισόδου, το 2002 ακολούθησε η προστασία και η ανάδειξη του χώρου δασικής αναψυχής και το 2004 έγινε συμπληρωματική μελέτη προστασίας και ανάδειξης.
Το 20098 εκπονήθηκε η μελέτη προστασίας και ανάδειξης του Μνημείου Φύσης και Χ.Δ.Α. Χιλίων Δέντρων Δήμου Μουριών, η πρώτη φάση υλοποίησης ολοκληρώθηκε το 2009 και η δεύτερη το 2012.
Το 2001, η κακή υγεία των δέντρων προκάλεσε συναγερμό. Ακολούθησε συνεργασία με το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, που οδήγησε στην αλλαγή φιλοσοφίας διαχείρισης: ήπια πρόσβαση, αυστηρή προστασία, φυσική αναγέννηση.
Ποια η αναγκαιότητα προστασίας του Μνημείου;
Το δάσος των Χιλίων Δέντρων είναι αν όχι ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα αλλά ίσως το τελευταίο αυθεντικό δείγμα παραποτάμιας δασικής φυσιογνωμίας στον μεσογειακό χώρο, αφού με την πρόοδο και την αποστράγγιση εδαφών, τέτοιες περιοχές χάθηκαν. Το μνημείο αποτελεί βιογενετικό απόθεμα και θησαυρό βιοποικιλότητας, που δεν επιτρέπεται να αφανιστεί.
Στο παρελθόν, τέτοιες παραποτάμιες και παραλίμνιες συστάδες σχημάτιζαν ολόκληρα δάση σε πολλά σημεία της Ελλάδας και της Μεσογείου. Σήμερα, τα περισσότερα έχουν εξαφανιστεί, θύματα της εκχέρσωσης, της υπερεκμετάλλευσης, της λαθροϋλοτομίας και της αποστράγγισης εδαφών.
«Το μνημείο στις Μουριές σώθηκε κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή», επισημαίνει εμφατικά και προσθέτει ότι η ανάγκη για προστασία δεν είναι απλή υποχρέωση, αλλά είναι «επιτακτική».
Η φυσική φθορά των δέντρων είναι αναπόφευκτη, γι’ αυτό και βασική προτεραιότητα είναι η διατήρηση της φυσικής αναγέννησης του δάσους, χωρίς τεχνητές παρεμβάσεις, αλλά με ήπιες δράσεις που υποστηρίζουν τη βιολογική του συνέχεια, όπως μας εξηγεί.
Προσθέτει ότι ήδη η παρουσία άγριας πανίδας, όπως τα αγριογούρουνα, έχει ενισχύσει τον κύκλο ζωής του δάσους, ενώ η άνοδος της στάθμης των υπόγειων νερών από το 2014 και μετά έχει ευνοήσει την ανάπτυξη της φυσικής βλάστησης.
Το μνημείο, εκτός από περιβαλλοντική όαση, αποτελεί και ένα ανεκτίμητο βιογενετικό απόθεμα – ένα ζωντανό εργαστήριο για την επιστήμη, τη δασοπονία και τη βιοποικιλότητα. Η βιώσιμη διαχείρισή του είναι κρίσιμη για τη διατήρηση αυτού του σπάνιου οικοσυστήματος και για την περιβαλλοντική κληρονομιά που δικαιούται να παραδώσει στις επόμενες γενιές.
Οι κίνδυνοι που απειλούν τα «Χίλια Δέντρα» και το σχέδιο διάσωσης
Το εμβληματικό Μνημείο της Φύσης στα Χίλια Δέντρα Μουριών, βρέθηκε τη δεκαετία του 2000 σε …«οριακή κατάσταση», μας επισημαίνει η κ. Ψιώτα και εξηγεί «πολύτιμα αιωνόβια δέντρα χάνονταν, η υγεία του δάσους επιδεινωνόταν και οι συνθήκες διαβίωσης των ειδών του διαρκώς υποβαθμίζονταν». Το 2001, επιστημονική παρέμβαση από το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης (Ι.Δ.Ε.) και τον τακτικό ερευνητή κ. Στ. Διαμαντή αποκάλυψε σοβαρά προβλήματα, μεταξύ των οποίων: η λειτουργία αναψυκτηρίου μέσα στον πυρήνα του μνημείου, που συγκέντρωνε πλήθος κόσμου και οχημάτων κάτω από τα δέντρα, η ανεξέλεγκτη κυκλοφορία πεζών και οχημάτων, που προκαλούσε ζημιές στο ριζικό σύστημα των δέντρων και εμπόδιζε τη φυσική αναγέννηση και η πτώση της στάθμης των υπόγειων νερών, με άμεσες επιπτώσεις στην ευρωστία των δέντρων.
Επίσης, στα προαναφερόμενα συγκαταλέγονται η κακή αντιμετώπιση τραυμάτων στους κορμούς, με μεθόδους όπως κτισίματα με πέτρες και ασβέστωμα και η καταστροφή των νεαρών δενδρυλλίων από τους περιπατητές, που κινούνταν άναρχα σε όλο το μνημείο.
Για την αντιστροφή της φθοράς και διάσωσης του δάσους προτάθηκε και εφαρμόστηκε σειρά μέτρων, όπως το οριστικό κλείσιμο του αναψυκτηρίου, απαγόρευση κυκλοφορίας πεζών και οχημάτων, με εξαίρεση αυστηρά καθορισμένα μονοπάτια εκπαιδευτικής/ερευνητικής χρήσης, κατασκευασμένα με φυσικά υλικά, κατάκλιση του χώρου με αρτεσιανό νερό κατά τους θερινούς μήνες, σε περιόδους έντονης ξηρασίας και φυσική αναγέννηση του δάσους, ενισχυόμενη μόνο εφόσον χρειαστεί, με σπορόφυτα από τους ίδιους γενετικά γονείς.
«Το μνημείο αυτό δεν ανήκει μόνο στο Κιλκίς, ανήκει στην Ελλάδα και στις επόμενες γενιές. Είναι υποχρέωσή μας να το παραδώσουμε ζωντανό, ακέραιο και δυνατό στο μέλλον. Με τις σωστές παρεμβάσεις, τη διαρκή εποπτεία και τη φυσική αναγέννηση των δέντρων, το δάσος των Χιλίων Δέντρων θα συνεχίσει να στέκεται όρθιο, ως σύμβολο σεβασμού, συνέχειας και ζωής», τονίζει η κ. Ψιώτα.
Κατά την ίδια, η επιτυχής εκτέλεση του έργου δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τη συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων, την καθοριστική συμβολή του διευθυντή Δασών Κιλκίς, Γεώργιου Καγιάννη, καθώς και των επιβλεπόντων μηχανικών του έργου Χρήστου Ρακιτζόπουλου και Παντελή Κιτσονίδη, ενώ τις ιδιαίτερες ευχαριστίες της για την «αδιάκοπη στήριξή του», απευθύνει στον αντιπρόεδρο της Βουλής και Βουλευτή Ν. Κιλκίς, Γεώργιο Γεωργαντά. Άλλωστε, όπως προσθέτει «είναι η έμπρακτη εμπιστοσύνη του κ. Γεωργαντά που ενίσχυσε την υλοποίηση αυτού του κρίσιμου έργου και έδωσε φωνή στο αίτημα δεκαετιών: να προστατευτεί και να προβληθεί το φυσικό στολίδι της περιοχής μας».
Στόχος όλης της ομάδας του project είναι το Μνημείο της Φύσης των Χιλίων Δέντρων «να μην παραδοθεί στη λήθη αλλά στη γνώση, την προστασία και την ευαισθητοποίηση των επόμενων γενεών», τονίζει και υπογραμμίζει εμφατικά ότι «κάθε ρίζα του και μια ιστορία, κάθε κλαδί του και μια υπόσχεση. Μια υπόσχεση ότι όσο υπάρχει θέληση, συνεργασία και σεβασμός, η φύση θα βρίσκει πάντα τον τρόπο να αναπνέει».
