Νίκος Κοτζιάς: Οι αλήθειες για το Μακεδονικό και τη διαπραγμάτευση

Το  βιβλίο του  Νίκου Κοτζιά «Η ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΛΥΣΗΣ: Πολιτική Θεωρία και Πρακτική στις Διεθνείς Σχέσεις – Αλήθειες για το Μακεδονικό και τη Διαπραγμάτευση», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg στα μέσα του Δεκέμβρη, πραγματεύεται δύο ζητήματα: 

-Την πολιτική θεωρία και την πρακτική στις Διεθνείς Σχέσεις και 

-την ανάδειξη της αλήθειας στις διαπραγματεύσεις για το Μακεδονικό.

Η πρώτη Κυβέρνηση της Αριστεράς με  Πρωθυπουργό της χώρας  τον Αλέξη Τσίπρα εμπιστεύθηκε την κρίσιμη θέση του Υπουργού Εξωτερικών στον Νίκο Κοτζιά, Καθηγητή Πανεπιστημίου, γέννημα και  θρέμμα της Ριζοσπαστικής Αριστεράς.  Η Κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ στις προγραμματικές  εξαγγελίες της είχε θέσει ως άμεση προτεραιότητα την αποκατάσταση των σχέσεων με την γείτονα χώρα, την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Το δύσκολο αυτό έργο, το οποίο ο Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας, έθεσε σε πρώτη προτεραιότητα  της δεύτερης κυβερνητικής του θητείας, το ανέθεσε στον Νίκο Κοτζιά, τον οποίο στήριξε σ΄ όλες τις φάσεις και περιόδους της διαπραγμάτευσης.  Θα ήταν άδικο, όλη αυτή η δύσκολη, πολύπλοκη και πολυποίκιλη διαπραγμάτευση με τη γείτονα χώρα να έμεινε στα στενά πλαίσια των ειδικών.

Το Πάσχα του 2019,  ο ίδιος ο Νίκος Κοτζιάς, κατά την διάρκεια του καθιερωμένου συμπόσιο στο εξοχικό του, στην Αλόννησο, ανακοίνωσε ότι  επεξεργάζεται την έκδοση ενός μικρού βιβλίου με τις εμπειρίες του από τη διαπραγμάτευση για τη Συμφωνία των Πρεσπών. Τελικά μας παρέδωσε ένα ογκώδες επιστημονικό έργο, που συνδέει τη θεωρία με την πράξη. Στο έργο αυτό αποτυπώνονται, όσα διαδραματίστηκαν στο προσκήνιο και στο παρασκήνιο των διαπραγματεύσεων μεταξύ των κυβερνήσεων της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας (ΠΓΔΜ). Στο βιβλίο αυτό, στην ουσία,  παρουσιάζεται και αναλύεται η τοιχογραφία του  «Μακεδονικού-Ονοματολογικού» προβλήματος, των θεωρητικών ζητημάτων αυτής της θεματικής, καθώς και η λύσης του. Είχα την τύχη και την τιμή να διαβάσω το βιβλίο στην αρχική του μορφή, πριν ολοκληρωθεί η επεξεργασία του, και μειωθεί το περιεχόμενο του κατά 400 σελίδες. Το βιβλίο χωρίζεται σε πέντε μέρη, θα προσπαθήσω επιγραμματικά να το παρουσιάσω.  Ειδικότερα:

 Πως γεννήθηκε το πρόβλημα

Στο πρώτο μέρος του βιβλίου του, ο Νίκος Κοτζιάς εξετάζει το ιστορικό και γεωπολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκε και αποκτά σημασία το πρόβλημα,  δηλαδή  πώς αυτό το πρόβλημα, «από μια διαφορά μεταξύ Γιουγκοσλαβίας (ΟΔΓ) και Βουλγαρίας, μετεξελίχθηκε εντέλει σε μια διαφορά  ανάμεσα στην ΟΔΓ και τους Σλαβομακεδόνες με την Ελλάδα».

Στο βιβλίο γίνεται σαφές ότι κατά την πορεία της διαπραγμάτευσης αναδείχθηκε η πρακτική της Λογικής της Λύσης του προβλήματος, η οποία απέκτησε ουσία και περιεχόμενο λόγω και της  «προσωπικής στάσης ευθύνης τού καθενός χωριστά» από τις δύο πλευρές και ότι αυτό  «που επέτρεψε την κυριαρχία της Λογικής της Λύσης ήταν η διαμόρφωση στην πορεία διαφορετικών διαχωριστικών γραμμών», που ωστόσο δεν άφηναν περιθώρια να στρέφεται η μία χώρα ενάντια στην άλλη και ότι μια έντιμη και σωστή λύση  θα είναι προς όφελος και των δύο χωρών.

Ακόμα, στο πρώτο μέρος του βιβλίου εξετάζονται οι ιστορικές διαδρομές του μακεδονικού ζητήματος, αναδεικνύονται οι αιτίες που συνέβαλαν στην εθνογέννηση του  σλαβομακεδονισμού.

Από τα αναλυτικά στοιχεία που παρατίθενται στο βιβλίο  η αυτόνομη παρουσία των Σλαβομακεδόνων γίνεται αισθητή το τελευταίο τρίτο του 19ου αιώνα  και  ταυτόχρονα άρχισε, στη γεωγραφική αυτή περιοχή, να διαμορφώνεται «μια συνείδηση, αντιτιθέμενη στην αντίστοιχη βουλγαρική και σερβική, καθώς και την ελληνική», που στη συνέχεια αναζητούσε  επιχειρήματα -σε μύθους και ιστορίες – για τη διαμόρφωση ενός  ΑΥΤΟΤΕΛΟΥΣ  «σλαβικού έθνους, του σλαβομακεδονικού, και τη συγκρότηση ενός ιδιαίτερου κράτους». Όπως αποδεικνύεται από τα στοιχεία που παρατίθενται από τον Νικο Κοτζιά «δεν πρόκειται για ιστορικό  έθνος, όσες αναφορές  και διαδρομές, όσες βουτιές και αν έκανε στη διαλεκτική της ιστορίας», αλλά για την «εθνογέννηση στον 20ο αιώνα ενός νέου σλαβικού έθνους που ονομάτιζε εαυτόν «μακεδονικό».

Επίσης, ο Νίκος Κοτζιάς, παραθέτει πλούσια ντοκουμέντα για την πολιτική της Κομμουνιστικής Διεθνούς στο «μακεδονικό» ζήτημα. Αναλύει τον γιουγκοσλαβικό μεγαλοϊδεατισμό και αναφέρεται σε προβλήματα μεθοδολογίας, καθώς και στις στρατηγικές της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.

 Πως αλλάζει η ταυτότητα ενός λαού στο διάβα της ιστορίας

Στο δεύτερο και τρίτο μέρος, όπως ο ίδιος σημειώνει,  εξηγείται η σημασία των θεωρητικών σχολών και οι μεταβολές που επέρχονται σήμερα σε θέματα κλειδιά, όπως ο αλυτρωτισμός, η ονοματολογία, η ιθαγένεια και η εθνική ταυτότητα, η εμπιστοσύνη και η δυσπιστία, το έθνος-εθνικό κράτος, ο εθνικισμός και ο πατριωτισμός, καθώς και αυτό που ονομάζει και όχι μόνο ο συγγραφέας, ως «αμυντικό εθνικισμό».

Ειδικότερα, ο Νίκος Κοτζιάς αξιοποιώντας την απέραντη και πλούσια επιστημονική γνώση του – παραθέτοντας και μια πλούσια βιβλιογραφία των πιο γνωστών διανοουμένων –  αποσαφηνίζει ποιο είναι το όνομα της ΠΓΔΜ, ποια η ταυτότητά της, τι σχέση υπάρχει ανάμεσα στο όνομα  και στην ταυτότητα?

Δίνει επίσης απάντηση και στο εξειδικευμένοι ερώτημα: Ποιοι και τι είναι οι πολίτες της ΠΓΔΜ, ποια η ταυτότητά τους. Ποια η σχέση ταυτότητας – εθνικής ταυτότητας, και η επίδρασή της στο ονοματολογικό, που αποτέλεσε τη «διαμάχη και το στοιχείο διαπραγμάτευσης ως προς την ιστορία και την ιστορική ταυτότητα των δυο πλευρών».

Τέλος, σημειώνει ότι η βασική του προσέγγιση στη διαπραγμάτευση της συμφωνίας ήταν ότι η ταυτότητα δεν μένει αναλλοίωτη στον χρόνο, αλλά στο διάβα της ιστορίας τροποποιείται, χωρίς ωστόσο ν΄ αλλάζει  η ταυτότητα, ως ολότητα. Η συμφωνία των Πρεσπών παρέμβηκε, «ώστε η ωρίμανση να γίνει με πραγματισμό και ρεαλισμό σε ένα  φιλειρηνικό και φιλικό περιβάλλον».

Η ανεπάρκεια των πολιτικών ελίτ στις διαπραγματεύσεις 1991-2015

Στο τέταρτο μέρος αναλύονται οι διαπραγματεύσεις στο διάστημα 1991-2015. Ο Νικος Κοτζιάς αποδεικνύει,  ότι το πολιτικό σύστημα της χώρας και οι πολιτικές ελίτ  ήταν απροετοίμαστες να συλλάβουν τις αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν  στα Βαλκάνια και στην  Ευρώπη, από τη διάλυση της ΕΣΣΔ και ακόμη περισσότερο από τη διάλυση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας,  αφενός μεν λόγω «κυρίως γιατί δεν είχαν επαρκή  θεωρητική συγκρότηση αλλά και γιατί είχαν περιορισμένη αντίληψη για τις γεωπολιτικές εξελίξεις» στην περιοχή και έδειχναν να δυσκολεύονται να καταλάβουν τις συνέπειες από τα παραπάνω γεγονότα. Και αφετέρου δε ότι «οι πολιτικές ελίτ ήταν αποπροσανατολισμένες» και «ασχολούνταν με τα σκάνδαλα και με τον αν θα έστελναν ή όχι τον Πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ και στελέχη του στη φυλακή».

Από τα στοιχεία που παρατίθενται, στις διαπραγματεύσεις αυτής της περιόδου φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι κυβερνήσεις της Ν.Δ και του ΠΑΣΟΚ πιο πολύ είχαν κατά νου και τους απασχολούσε  «όχι να λύσουν το πρόβλημα, αλλά να μη χρεωθούν μια  λύση, που ως συμβιβασμός, όσο καλός και αν είναι, όπως έδειξε η Συμφωνία των Πρεσπών, έχει πολιτικό κόστος».

Από την πληθώρα των επίσημων εγγράφων, από τα απόρρητα τηλεγραφήματα του πρέσβη στην Ουάσιγκτον Χρήστου Ζαχαράκη και από το  βιβλίο-ομολογία του κ. Γριλάκη, μυστικού  διαπραγματευτή του κ. Μητσοτάκη,  αποκαλύπτεται: α.  ότι  οι κ.κ Κων/νος Μητσοτάκης,  Κώστας Σημίτης, και  Αντώνης Σαμαράς επιδόθηκαν  σε μυστική διπλωματία χωρίς αποτέλεσμα και β. ότι  αποδέχτηκαν τη διπλή ή και τριπλή ονομασία για την ΠΓΔΜ. Πάντα βέβαια με το όνομα «Μακεδονία», χωρίς ποτέ να βγουν δημόσια να το ομολογήσουν, παρά και ενάντια στα επίσημα ντοκουμέντα που τους διαψεύδουν και  επιβεβαιώνουν μια σειρά από συνεχόμενες υποχωρήσεις απέναντι στις απαιτήσεις της κυβέρνησης της γείτονας χώρας.

Επίσης, από τα στοιχεία  γίνεται σαφές ότι το δήθεν βέτο στο Βουκουρέστι δεν αφορούσε την χάραξη  «εθνικής γραμμής», αλλά όπως σημειώνει ο Νίκος Κοτζιάς  «το Βουκουρέστι  δεν αποτελούσε κάποια γραμμή  για  Συμφωνία με την ΠΓΔΜ, αλλά έκφραση διαφωνίας εντός του ΝΑΤΟ».

Η καθ εαυτό διαπραγμάτευση και η συμφωνία

Στο τελευταίο και  πέμπτο μέρος του βιβλίου, που αποτελείται από 300 πυκνογραμμένες σελίδες, ο Νίκος Κοτζιάς, παρουσιάζει τις επιστημονικές θεωρίες  των διαπραγματεύσεων, των οποίων οι μορφές τους καθορίζονται ανάλογα με τον σκοπό και τον στόχο που θέτουν, αιτιολογεί ποιες αυτές απέρριψε και γιατί, παρουσιάζει αναλυτικά τη μεθοδολογία που χρησιμοποίησε κατά την περίοδο των διαπραγματεύσεων και αναδεικνύει τη δική του επιστημονική πρόταση, που δεν είναι άλλη από την Λογική της Λύσης διεθνών προβλημάτων, δηλαδή την αναζήτηση από κοινού λύσης, ώστε να ικανοποιούνται, υπό όρους βέβαια, οι ανάγκες και των δύο πλευρών, όπως,  πολύ παραστατικά  διατυπώνεται στη θεωρία των παιγνίων,  «κέρδος-κέρδος» (win-win), που εξ ορισμού αποκλείει τη χρήση βίας.

Στο μέρος αυτό του βιβλίου παρουσιάζεται η καθ αυτό διαπραγμάτευση της Συμφωνίας των Πρεσπών. Παρατίθενται τα εκατέρωθεν επιχειρήματα, ο ρόλος του διαμεσολαβητή Νιμιτς. Καταγράφονται όλα τα βήματα που γίνονταν μέρα προς μέρα, οι δυσκολίες, οι αντιφάσεις, οι ταλαντεύσεις των συγκυβερνώντων κομμάτων της γείτονα χώρας και η μετακίνηση της διαπραγμάτευσης «από μια άγονη μάχη θέσεων στο πεδίο των συμφερόντων» και  στον «έντιμο συμβιβασμό από τον οποίο βγήκαν κερδισμένα και τα δύο μέρη», όπως και όλη η περιοχή.

Η συμφωνία, όπως πολύ εύστοχα, σημειώνει ο Νίκος Κοτζιάς «δεν είναι μια συμφωνία που επέβαλε νικητής σε ηττημένο. Αλλά μια δημοκρατική συμφωνία σταθεροποιητικού και μακροχρόνιου χαρακτήρα».  Άλλωστε,  δεν είναι τυχαίο,  ότι πλειάδα των έγκυρων αναλυτών  θεωρούν τη Συμφωνία των Πρεσπών ως  «ένα μοντέλο» για την επίλυση περιφερειακών διαφορών, διότι η συμφωνία «δεν ήταν προϊόν επιβολής από τρίτους», αλλά το αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης ανάμεσα σε δυο κυρίαρχες χώρες.

Επιπλέον, η συμφωνία, (βλέπε άρθρο 7), σύμφωνα με τον συγγραφέα, καθώς και με την προσέγγιση της Σιας Αναγνωστοπούλου στη Βουλή, «κλείνει οριστικά για το μέλλον «στην αναβίωση αλυτρωτισμών άλλων εποχών», προσδιορίζει με τρόπο «σαφή και ευδιάκριτο» τα «όρια των διαφορετικών πολιτισμικών παρελθόντων μιας περιοχής». Και αυτό διότι τα δύο μέρη της Συμφωνίας κάνουν μια θεμελιώδη παραδοχή, ότι ο όρος «Μακεδονία» παραπέμπει σε έναν, ευρύ γεωγραφικό όρο «με διαφοροποιημένα ιστορικά παρελθόντα», όπου η μία πλευρά,  η Ελλάδα, έχει μεγαλύτερη ιστορία, στην οποία συμπεριλαμβάνεται ο αρχαίος πολιτισμός της περιοχής και της Ελλάδας συνολικότερα, ενώ η άλλη είναι τμήμα της σλαβικής ιστορίας που αρχίζει χίλια χρόνια αργότερα από την αρχαία Μακεδονική/Ελληνική Αυτοκρατορία».

Τέλος, ο Νικος Κοτζιάς ανατρέπει ένα προς ένα την επιχειρηματολογία της Νέας Δημοκρατίας και του ΚΙΝΑΛ και τις αήθεις επιθέσεις  τους ενάντια στη συμφωνία. Αποδεικνύει ότι η Συμφωνία των Πρεσπών με το ένα όνομα για κάθε χρήση (erga omnes), με την αλλαγή του Συντάγματος, με την  κατάργηση συμβόλων και την διόρθωση των σχολικών βιβλίων που καλλιεργούσαν τον αλυτρωτισμό, ακόμα κι αν έχει ατέλειες, αποτελεί:

– μια επιτυχία μεγαλύτερη από εκείνη που διεκδικούσαν ως εφικτή όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ και

– «μια πράξη αναγνώρισης , η οποία με τη νομική μορφή που λαμβάνει, αποκτά θεσμική υπόσταση. Δεν είναι εύκολο να παραβιαστεί».

Κων/νος Ι. Νικόλτσιος

Υ.Γ 1. Αξίζει να σημειώσουμε ότι σε πολλά σημεία του βιβλίου συναντάμε ανέκδοτα περιστατικά, ψυχογραφήματα και πορτρέτα πολλών από τους πρωταγωνιστές.

Υ.Γ 2.Ο συγγραφέας παραθέτει έναν τεράστιο κατάλογο της βιβλιογραφίας που χρησιμοποίησε, πλέον των 88 σελίδων.

Υ.Γ 3.Τα αποσπάσματα από το βιβλίο του συγγραφέα, σημειώνονται με πλάγια γραμματοσειρά.

Κων/νος Ι. Νικόλτσιος  (Πηγή: Η Αυγή  8/1/2021)