Ο Κωνσταντίνος Μωραΐτης βλέπει την «Ηλέκτρα» σαν μια σύγχρονη τραγωδία

H παράσταση «Ηλέκτρα: μια σύγχρονη τραγωδία», η αληθινή ιστορία της αγωνίστριας της Εθνικής Αντίστασης Ηλέκτρας Αποστόλου, μετά τη διεθνή της περιοδεία στο Λονδίνο, την Κρακοβία και το Βερολίνο, ανεβαίνει απ’ την ομάδα Sarkha σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μωραΐτη στις 7 Μαρτίου στο θέατρο Σταθμός.

Παίζουν ο Ερρίκος Λίτσης και η Άλκηστις Νικολαΐδη.

Στα τέλη Ιουλίου 1944, βρίσκεται πεταμένο στους δρόμους και παραδίδεται στο νεκροτομείο της Αθήνας μισοκαμένο και παραμορφωμένο απ’ τα βασανιστήρια το νεκρό κορμί μιας 32χρονης.

Η άτυχη γυναίκα είναι η Ηλέκτρα Αποστόλου, αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης και υπέρμαχος των γυναικείων δικαιωμάτων. Λίγες μέρες νωρίτερα, την Τρίτη 25 Ιουλίου 1944, είχε συλληφθεί και μεταφερθεί στην Ειδική Ασφάλεια από Έλληνες δωσίλογους, συνεργάτες των Γερμανών.

Ο Κωνσταντίνος Μωραΐτης μιλάει για την παράσταση, το γυναικείο ζήτημα και την τραγωδία.

Πώς προέκυψε η ιδέα για την παράσταση;

Το 2015 σε μία φεμινιστική συγκέντρωση στο Τότεναμ, μία κοπέλα μου είπε ότι θέλει να ιδρύσει ένα φεμινιστικό κίνημα με αφορμή τη ζωή της Ηλέκτρας Αποστόλου. Την Ηλέκτρα, εγώ την ήξερα ελάχιστα. Όπως, δυστυχώς, και οι περισσότεροι Έλληνες. Το πάθος με το οποίο μου μιλούσε για αυτή τη γυναίκα και η έμπνευση που μπορεί να δώσει μία τέτοια ηρωίδα στον σύγχρονο κόσμο, μου φάνηκαν τρομερά ενδιαφέροντα. Συνειδητοποίησα ότι η φήμη της Ηλέκτρας Αποστόλου είναι πέρα από τα σύνορα της Ελλάδας. Αρχίζοντας λοιπόν να ψάχνω για την Ηλέκτρα, έφτασα στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες δεν μπορούν να εξοικειωθούν με την ιδέα ότι η γυναίκα όσο κι αν είναι σε υποδεέστερη μοίρα από τον άνδρα, έχει το δικαίωμα στον αγώνα. Η Ηλέκτρα Αποστόλου αγωνίστηκε και θυσιάστηκε. Αποτέλεσμα αυτής της ανδροκρατικής αντίληψης ήταν να χαθούν πολύτιμες πληροφορίες από την ζωή της.

Έχει επηρεάσει αρκετά φεμινιστικά κινήματα στο εξωτερικό και επίσης είχε το δικό της φεμινιστικό κίνημα την εποχή του 40 που λεγόταν Ελεύθερη Νέα.

Όλα αυτά είναι αρκετά σημαντικά για να θέλω να πω την ιστορία της στην σύγχρονη θεατρική σκηνή της Ευρώπης. Γι’ αυτό και επέλεξα η πρεμιέρα της παράστασης να γίνει στο Λονδίνο.

Δεδομένου ότι πρόκειται για αληθινή ιστορία, τι έρευνα χρειάστηκε να κάνετε για να βρείτε τα απαραίτητα στοιχεία;

Το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας φυσικά το επωμίστηκε η συγγραφέας του έργου, Ελένη Τριανταφυλλοπούλου. Όπως ανέφερα και προηγουμένως, έχουν χαθεί πολύτιμες πληροφορίες από τη ζωή της. Παρ ’όλα αυτά, η Ελένη βρήκε καταγεγραμμένους διαλόγους, την νεκροψία της Ηλέκτρας Αποστόλου, στοιχεία για την αντιφασιστική δράση της αλλά και λεπτομέρειες από την προσωπική της ζωή.

Αναφορικά με τη δική μας έρευνα, ανατρέξαμε στο βιβλίο της Διδούς Σωτηρίου για την Ηλέκτρα Αποστόλου για να αντλήσουμε πληροφορίες. Επίσης, τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) συνέβαλαν σημαντικά με την πολύτιμη βοήθεια τους. Το πιο συγκινητικό από αυτή την έρευνα ήταν όταν ανακαλύψαμε το γράμμα της Ηλέκτρας στην κόρη της. Μία κόρη που είχε να δει από τεσσάρων ετών για να την προστατέψει.

Σήμερα που τα γυναικεία ζητήματα αρχίζουν ν’ ακούγονται περισσότερο (και λόγω #metoo), η δική σας παράσταση τι θα προσθέσει στο δημόσιο διάλογο;

Το γυναικείο κίνημα δεν είναι χθεσινό φαινόμενο. Κι όμως σαν χθεσινό συνεχίζει να το αντιμετωπίζει η ελληνική ιστοριογραφία. Η ιστορία της γυναικείας αμφισβήτησης στην Ελλάδα εξαντλείται μέσα σε λίγες σειρές και με αρκετή γραφικότητα. Δεν θα ήθελα να πω η δική μας παράσταση, αλλά το κείμενο της παράστασης έχει τις προϋποθέσεις να επιδείξει μία μεγαλύτερη αντοχή στον χρόνο για να τεθούν οι βάσεις της μεταπολεμικής θέσης των γυναικών στην ιστορία. Αλλά και οι μηχανισμοί που πέταξαν τελικά τις γυναικείες διεκδικήσεις στις γενικότερες πολιτικές επαγγελίες του προοδευτικού στρατοπέδου. Ο στόχος μας είναι να καλύψουμε το φάσμα των διαφορετικών τάσεων της εποχής και να αποκαλύψουμε πόσο επίκαιρα είναι και σήμερα τα ζητήματα που θίγουν. Ίσως αυτό συμβαίνει γιατί η αναχρονιστική αντίληψη που επικρατούσε στις αρχές του 20ου αιώνα και θεωρούσε ότι η κατάκτηση των δικαιωμάτων για τις γυναίκες μπορεί να προωθηθεί μόνο μέσα από το εθνικιστικό πρίσμα και είναι ακόμα εδώ. Ίσως γιατί ο μόνος τρόπος να γίνουν ευρέως γνωστές οι αγωνίστριες του παρελθόντος είναι η εμφάνιση τους ως εθνικών ηρωίδων. Μόνο έτσι παράπλευρα μπορεί να πέσει λίγο φως στον φεμινιστικό τους αγώνα.

Αν η παράσταση προσθέτει κάτι στον δημόσιο λόγο αυτή τη στιγμή, είναι ότι οι γυναίκες που πάλεψαν στην Ελλάδα δεν ήταν μόνο οι μορφές της επανάστασης του 1821. Σπουδαίες αγωνίστριες υπήρξαν και υπάρχουν όπως οι γυναίκες που παλεύουν για την ισότιμη μεταχείριση τους, που απήργησαν, χτυπήθηκαν και δολοφονήθηκαν.

Πώς μπλέκετε την ιστορία της Αποστόλου με την τραγωδία της Ηλέκτρας;

Αν ήταν να συνδέσουμε την Ηλέκτρα Αποστόλου με κάποιο πρόσωπο Αρχαίας Τραγωδίας αυτό θα ήταν μάλλον η Αντιγόνη λόγω της γενναιότητας της. Η Αντιγόνη αντιπροσωπεύει την ηρωίδα που δεν κάμπτεται, το σύμβολο της αντίστασης και της αξιοπρέπειας. Δεν είναι ούτε μάρτυρας, ούτε αγία, παρόλα αυτά βρίσκει το θάρρος να ακολουθήσει χωρίς παρεκκλίσεις την πορεία που έχει χαράξει.

Η Ηλέκτρα Αποστόλου ενσαρκώνει τη σύγχρονη νεότητα που εκφράζει αξίες άχρονες και πανανθρώπινες. Αντιπροσωπεύει τους θεσμούς που δένουν τους ανθρώπους μεταξύ τους, το να μένεις πιστός σε αυτά που πρεσβεύεις ανεξάρτητα με το κόστος. Την αντίσταση της απολυταρχίας της εξουσίας. Αυτά είναι θέματα που αιώνια απασχόλησαν και απασχολούν την ψυχολογία και την φιλοσοφία.

Μετά την περιοδεία της στο εξωτερικό, τι νέο κουβαλάει πλέον η παράσταση που ανεβαίνει στο θέατρο Σταθμός;

Η παράσταση μετά την πρεμιέρα της στο Λονδίνο και τη μετέπειτα περιοδεία της, θα μπορούσα να πω ότι είναι ένα εξελιγμένο μοντέλο. Η αντίδραση των Ευρωπαίων ήταν εξαιρετικά θετική. Μια ιστορία που θίγει τον φασισμό ως ένα πολιτικό και κοινωνικό φαινόμενο. Μία ερώτηση που μας τέθηκε στην Πολωνία ήταν η εξής: Τι ακριβώς εννοούμε σήμερα όταν λέμε φασισμός; Ποια είναι σήμερα η σημερινή φασιστική απειλή; Η απάντηση που έδωσα ήταν ότι σήμερα με μεγάλη ευκολία αποδίδουμε τον χαρακτηρισμό του φασίστα σε κάποιον από τον οποίο μας χωρίζει αγεφύρωτη πολιτική απόσταση. Ή δίνουμε τον ορισμό φασιστικός σε νόμους ή κυβερνητικά μέτρα τα οποία θεωρούμε εξαιρετικά αυταρχικά. Ο όρος χρησιμοποιείται κατά κόρον στην καθημερινή πολιτική αντιπαράθεση αλλά και στην δημοσιογραφία όπου παρατηρούμε να επιμένουν σ ’αυτόν κάποιοι που δεν φημίζονται κατά τα άλλα για τα αντιφασιστικά αντανακλαστικά τους. Στη σύγχρονη, λοιπόν, Ευρώπη ο κίνδυνος της κατάχρησης αυτού του όρου είναι ο εξής: αν ο χαρακτηρισμός φασίστας απλωθεί τόσο πολύ τότε οι πραγματικοί φασίστες μένουν στο απυρόβλητο.

Οι παραστάσεις στο εξωτερικό μας έκαναν να συνειδητοποιήσουμε ποιος είναι πραγματικά ο ορισμός του φασίστα. Δυστυχώς στην Ελλάδα αντιμετωπίσαμε τεράστιο πρόβλημα στην εύρεση θεάτρου. Τα περισσότερα θέατρα με το που άκουγαν τη θεματολογία της παράστασης μας έλεγαν ότι δεν θέλουν να ρισκάρουν και ότι αυτή την θεματολογία δεν μπορεί να την στηρίξει μία ελληνική σκηνή.Επίσης, η προσθήκη του πολύ έμπειρου Ερρίκου Λίτση, που με το υλικό που έφερε συντέλεσε στην περαιτέρω εξέλιξη της παράστασης.

Θεωρείτε πως ένας άνθρωπος όπως η Αποστόλου, μπορεί ν’ αλλάξει την ιστορία με τη στάση της;

Το εύχομαι τουλάχιστον.

πηγή tanea.gr