Οι πολιτικές δίκες που συγκλόνισαν την Ελλάδα: Από τον Κολοκοτρώνη έως την εγκληματική οργάνωση της Χρυσής Αυγής

Τετάρτη 7 Οκτωβρίου 2020. Στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, στο κέντρο της Αθήνας ξημερώνει… ιστορία. Η πρόεδρος της Έδρας του Τριμελούς Εφετείου Κακουργημάτων, Μαρία Λεπενιώτη ανακοινώνει αυτό που περίμενε με αγωνία ολόκληρη η χώρα κι όλοι οι δημοκρατικοί πολίτες ανά τον κόσμο:
 

πως η Χρυσή Αυγή είναι εγκληματική οργάνωση την οποία σύστησαν και διεύθυναν άνθρωποι που με το μανδύα του κόμματος μπήκαν στη Βουλή.

Επτά ολόκληρα χρόνια μετά την δολοφονία του Παύλου Φύσσα και πεντέμισι μετά την έναρξη της ιστορικής δίκης, αυτή ολοκληρώθηκε με την ανακοίνωση της απόφασης που έφερε δάκρυα χαράς και ανακούφισης κι έγινε έτσι η πρώτη δίκη μετά από εκείνη της Νυρεμβέργης που καταδίκασε ναζί (ή καλύτερα τους ιδεολογικούς τους απογόνους) ως εγκληματίες.
Όμως, η ιστορία της Ελλάδας γεμάτη πολιτικές αναταράξεις, πάθη και μίση, είναι γεμάτη με μεγάλης σπουδαιότητας πολιτικές δίκες που καθεμιά απασχόλησε την εποχή της και όχι μόνο την κοινωνία, έστω κι αν μέχρι και την πιο πρόσφατη, εκείνη της οργάνωσης «17 Νοέμβρη», δεν υπήρχαν τα μέσα προβολής που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας και ειδικά τα κοινωνικά δίκτυα.

Από τον Κολοκοτρώνη στους «Έξι» της Μικρασιατικής Καταστροφής

Τον Απρίλιο του 1834 γράφεται μια από τις πιο ντροπιαστικές σελίδες της ελληνικής δικαιοσύνης, καθώς ο ήρωας της Επανάστασης του ’21, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης κάθεται στο σκαμνί του τουρκικού τζαμιού του Ναυπλίου παρέα με τον Δημήτριο Πλαπούτα με την κατηγορία της συνωμοσίας κατά του βασιλιά Όθωνα. Επί 20 ημέρες παρέλασαν ενώπιων του δικαστηρίου 159 μάρτυρες κι απ’ όλες τις φοβερές και τρομερές κατηγορίες που βάρυναν τους αγωνιστές καμιά δεν αποδείχτηκε με τρόπο αδιαμφισβήτητο, όμως αυτό δεν εμπόδισε τον πρόεδρο του δικαστηρίου να διαβάσει την απόφαση: «Ο Δημήτριος Πλαπούτας και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης καταδικάζονται εις θάνατον ως ένοχοι εσχάτης προδοσίας». Οι δύο στρατηγοί φυλακίζονται στο Ιτς Καλέ σε άθλιες συνθήκες, ενώ ο Κολοκοτρώνης τελικά λαμβάνει χάρη όταν ο Όθωνας ενηλικιώνεται.
Κι αν το 1834 τα μέσα δεν επέτρεπαν οι πολίτες να παρακολουθούν με λεπτομέρειες τη δίκη του Γέρου του Μοριά, η επόμενη χρονολογικά, πολιτική δίκη είχε αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού. Πρόκειται για την «Δίκη των Έξι» όπως έμεινε στην ιστορία παρότι οι βασικοί κατηγορούμενοι ήταν οκτώ (οι έξι καταδικάστηκαν σε θάνατο κι έδωσαν έτσι το όνομα στη δίκη), η οποία στήθηκε σε χρόνο-ρεκόρ από τον μετέπειτα δικτάτορα Πάγκαλο που ήταν επικεφαλής της ανακριτικής επιτροπής και τους βενιζελικούς αξιωματικούς, αφού η κοινή γνώμη μετά την Μικρασιατική καταστροφή απαιτούσε την άμεση και παραδειγματική τιμωρία των ενόχων. Στο σκαμνί του έκτακτου στρατοδικείου κάθισαν τρεις πρωθυπουργοί και τέσσερις υπουργοί της περιόδου 1920-1922 μαζί με τον στρατηγό Χατζηανέστη που ήταν διοικητής των δυνάμεων στη Μικρά Ασία.
Στις 6.40 το πρωί της 16ης Νοεμβρίου του 1922 ο πρόεδρος του έκτακτου στρατοδικείου ανακοινώνει την απόφαση. «Εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Β’ το Έκτακτον Στρατοδικείον συσκεφθέν κατά νόμον, κηρύσσει παμψηφεί τους μεν Γεώργιον Χατζηανέστην, Δημήτριον Γούναρην, Νικόλαον Στράτον, Πέτρον Πρωτοπαπαδάκην, Γεώργιον Μπαλτατζήν και Νικόλαον Θεοτόκην εις την ποινήν του Θανάτου. Τους δε Μιχαήλ Γούδαν και Ξενοφώντα Στρατηγόν εις την ποινήν των ισοβίων δεσμών». Πολλά χρόνια μετά τις ενστάσεις των κατηγορουμένων πως ο νόμος προέβλεπε ειδικό δικαστήριο κι όχι στρατοδικείο πόσο μάλλον έκτακτο, οι Έξι δικαιώνονται μετά θάνατον, καθώς το 2008 η υπόθεση ξανάνοιξε και τον Οκτώβριο του 2010 ο Άρειος Πάγος έκρινε αθώους τους κατηγορούμενους!

Εις θάνατον ο «άνθρωπος με το γαρύφαλλο»

Στην πιο μαύρη σελίδα της ελληνικής ιστορίας, την εμφυλιοπολεμική, διεξάγεται μια πολύκροτη, πολιτική δίκη (δύο δίκες τυπικά, μια το ’51 και μια το ’52) που το κοινό παρακολουθεί με κάθε λεπτομέρεια μέσω των εφημερίδων και που είναι από τα μελανότερα σημεία, αφού ο Νίκος Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του οδηγούνται στο απόσπασμα γιατί ανήκαν στο ΚΚΕ, που εκείνη την περίοδο ήταν παράνομο.
Ατέλειωτες δικάσιμες, ατέλειωτοι μάρτυρες, εντάσεις και μαρτυρίες που ενώ δεν τηρούσαν ούτε τα… προσχήματα παρότι δημοσιεύονταν αυτούσιες στον Τύπο, κατηγορίες για κατασκόπους αλλά και μια διεθνής κινητοποίηση που έφτασε μέχρι την Ισπανία με τον Πικάσο να σκιτσάρει τον Μπελογιάννη με το γαρύφαλλο που του έδωσε η σύντροφός του Έλλη Παππά, όμως οι στρατοδίκες δεν συγκινούνται και τα «εις θάνατον» πέφτουν βροχή.
Το πραγματικό θρίλερ που δείχνει και το δράμα της εποχής και τις ισορροπίες τρόμου μεταξύ πολιτικών, στρατιωτικών, παλατιού και ξένου παράγοντα, ξεκινά μετά τη δίκη, αφού οι μετριοπαθείς προσπαθούν να μην αφήσουν τις ποινές να εκτελεστούν, όμως ένα πρωινό του Μάρτη του 1952 και μάλιστα ξημερώνοντας Κυριακή, μια μέρα που ακόμη και οι ναζί δεν έκαναν εκτελέσεις, ο Νίκος Μπελογιάννης, ο Νίκος Καλούμενος, ο Δημήτρης Μπάτσης και ο Ηλίας Αργυριάδης εκτελούνται διά τυφεκισμού στο στρατόπεδο του Γουδή…

Η δολοφονία Λαμπράκη

Τον Μάιο του 1963 το παρακράτος, το οποίο φαίνεται πως δρα ανεξέλεγκτα αναγκάζοντας ακόμη και τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή να πει την ιστορική φράση «Μα ποιος κυβερνάει επί τέλους αυτόν τον τόπο;» δολοφονεί τον Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη. Παρά τις προσπάθειες συγκάλυψης από συγκεκριμένους κύκλους, ο τότε νεαρός ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης γράφει το όνομά του με χρυσά γράμματα στην ιστορία της ελληνικής δικαιοσύνης και παρά τα δεκάδες εμπόδια, φέρνει εις πέρας την υπόθεση, απαγγέλλοντας κατηγορίες όχι μονάχα στους δύο δράστες (Κοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη) αλλά και τους ηθικούς αυτουργούς, έναν στρατηγό και πέντε αξιωματικούς της αστυνομίας. Τελικά, στην περίπτωση αυτή συγκλονιστική ήταν η ανακριτική διαδικασία, καθώς η δίκη που ακολούθησε βρήκε ενόχους μονάχα τους φυσικούς αυτουργούς.

Η στάση του ΣτΕ

Το 1968 η Χούντα των Συνταγματαρχών απολύει όλους τους δικαστές που ήταν «ύποπτοι δημοκρατικών φρονημάτων», όμως η προσπάθειά της αυτή να εδραιωθεί και να ξεφορτωθεί τους… ενοχλητικούς βρίσκει εμπόδιο τον Μιχαήλ Στασινόπουλο. Ως πρόεδρος του ΣτΕ, ο δικαστικός και πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας στη μεταχουντική Ελλάδα, δεν φοβάται να τα βάλει με τον Παπαδόπουλο και εκδίδει διάταγμα που ακυρώνει τις αποφάσεις του, δηλαδή τις απολύσεις. Η Χούντα τον θέτει σε κατ΄ οίκον περιορισμό όμως το ΣτΕ και ο Στασινόπουλος σώζουν την τιμή της ελληνικής δικαιοσύνης.

Η δίκη της Χούντας

 

Αν αυτή η 7η του φετινού Οκτώβρη γράφεται στην ιστορία ως η μέρα της νίκης της δημοκρατίας, το ίδιο συνέβη και το καλοκαίρι του 1975. Με πρόεδρο τον Ιωάννη Ντεγιάννη, το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών δικάζει στις φυλακές Κορυδαλλού τους πρωταίτιους του πραξικοπήματος και καταδικάζει σε θάνατο τους Γεώργιο Παπαδόπουλο, Στυλιανό Παττακό και Νικόλαο Μακαρέζο, σε ισόβια κάθειρξη τους Γρηγόριο Σπαντιδάκη, Γεώργιο Ζωιτάκη, Δημήτριο Ιωαννίδη, Νικόλαο Ντερτιλή, Θεόδωρο Θεοφιλογιαννάκο και άλλους σε μικρότερες ποινές.
Τα πλάνα της δίκης όπως μεταδίδονται σε όλη τη χώρα από την κρατική τηλεόραση με τους χουντικούς στο σκαμνί και τον Γεώργιο Μαύρο και τον Ανδρέα Παπανδρέου στο ακροατήριο, προκαλούν ρίγη συγκίνησης στους Έλληνες που υπέστησαν τη φρίκη της Επταετίας. Την ίδια μέρα από κυβερνητική ανακοίνωση διαφαίνεται ότι οι επιβληθείσες θανατικές καταδίκες θα μετατραπούν σε ισόβια. Ξεσπά θύελλα αντιδράσεων από την αντιπολίτευση. Στις 25 Αυγούστου ο Κ. Καραμανλής συγκαλεί εκτάκτως το Υπουργικό Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει ομόφωνα να κινηθεί η διαδικασία για τη μετατροπή της θανατικής καταδίκης των τριών σε ισόβια δεσμά.

Το βρόμικο ’89 και το Ειδικό Δικαστήριο

 

Η πιο πολύκροτη δίκη στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας δεν έγινε σε μια συνηθισμένη αίθουσα, αλλά σ’ ένα Ειδικό Δικαστήριο που στήθηκε ακριβώς για να καθίσει στο σκαμνί η… πολιτική. Κατηγορούμενος στη χρονιά που έμεινε στην ιστορία ως «βρόμικο ‘89» ο πρώην πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου και 3 κορυφαίοι υπουργοί του για το σκάνδαλο Κοσκωτά, σε μια δικαστική διαδικασία που λάβωσε την ίδια χώρα και το πολιτικό σύστημα. Η δικαιοσύνη προσπαθεί να κάνει τη δουλειά της, η κοινή γνώμη παρακολουθεί το δικαστήριο εν είδη σαπουνόπερας μέσω ζωντανής μετάδοσης της ΕΡΤ, ενώ τα πολιτικά πάθη φουντώνουν περαιτέρω.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου καταγγέλλει τη διαδικασία ως «γελοίο πολιτικό θέατρο» και αρνείται να εμφανιστεί, ενώ οι πληροφορίες επιμένουν πως με το φόβο έκρηξης με ανυπολόγιστες συνέπειες ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης παρεμβαίνει στον πρόεδρο του Αρείου Πάγου και πρόεδρο του Ειδικού Δικαστηρίου, Βασίλη Κόκκινο ζητώντας να μη γίνει βίαιη προσαγωγή του, κάτι που όντως αποφεύγεται. Τελικά ο Ανδρέας Παπανδρέου αθωώνεται και ο Μένιος Κουτσόγιωργας πεθαίνει μεσούσης της δίκης, ενώ οι πρώην υπουργοί του ΠΑΣΟΚ Δημήτρης Τσοβόλας και Γιώργος Πέτσος καταδικάζονται.

Η «17 Νοέμβρη» στο εδώλιο

 

Τη νύχτα της 23ης Δεκεμβρίου του 1975 ο σταθμάρχης της CIA στην Αθήνα Ρίτσαρντ Γουέλς πέφτει νεκρός από πυροβολισμό έξω από το σπίτι του στην Κηφισιά. Η τρομοκρατική οργάνωση «17 Νοέμβρη» αναλαμβάνοντας την ευθύνη με προκήρυξη που έστειλε στη γαλλική «Liberation» ξεκινά τη δράση της που θα διαρκέσει έως τις 29 Ιουνίου του 2002, όταν ένα τυχαίο γεγονός, μια κατά λάθος έκρηξη βόμβας στα χέρια του Σάββα Ξηρού, δίνει στις αρχές που επί τρεις δεκαετίες πάλευαν να την εξαρθρώσουν την άκρη του νήματος.
Συγκλονισμένη η κοινή γνώμη παρακολουθεί για περισσότερους από δύο μήνες σε λάιβ μετάδοση το κουβάρι να ξετυλίγεται, τους ενόχους που κάλυπτε πέπλο μυστηρίου τόσα χρόνια να πέφτουν στα χέρια των αρχών (ή να παραδίνονται όπως ο Κουφοντίνας), ενώ το 2003 ξεκινά η πολύμηνη δίκη τους. Μάλιστα, ακόμη και το ίδιο το διαδικαστικό προκαλεί ζωηρές συζητήσεις και αντιδράσεις, καθώς οι κατηγορούμενοι τρομοκράτες δηλώνουν πως τα εγκλήματά τους είναι πολιτικά, επομένως σύμφωνα με το Σύνταγμα αρμόδιο για να τους κρίνει είναι το Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο κι όχι το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων που αποφασίστηκε. Τελικά το δικαστήριο δέχθηκε ότι τα εγκλήματα δεν είναι πολιτικά και ότι ορθώς παραπέμφθηκαν σε δίκη ενώπιόν του οι κατηγορούμενοι ως μέλη της 17Ν. Στη σχετική παρεμπίπτουσα απόφασή του δέχθηκε “ως πολιτικό έγκλημα εκείνο που απευθύνεται αμέσως κατά της πολιτείας και τείνει στην ανατροπή ή αλλοίωση της καθεστηκυίας τάξης που υπάρχει σύμφωνα με το ισχύον πολίτευμα. Κάθε άλλο έγκλημα δεν υπάγεται στην έννοια του πολιτικού εγκλήματος, έστω κι αν τελέστηκε από το δράστη με αφορμή τα πολιτικά του φρονήματα.”
Τα ηγετικά στελέχη της οργάνωσης όπως ο Αλέξανδρος Γιωτόπουλος, ο Δημήτρης Κουφοντίνας, ο Χριστόδουλος και ο Σάββας Ξηρός και ο Βασίλης Τζωρτζάτος καταδικάζονται σε πολλές φορές ισόβια, ενώ βαριές ποινές έχουν και οι υπόλοιποι συλληφθέντες, ενώ τον Δεκέμβριο του 2005 άρχισε στο Πενταμελές Εφετείο η δίκη σε δεύτερο βαθμό των μελών της οργάνωσης, η οποία ολοκληρώθηκε ενάμισι χρόνο και 250 συνεδριάσεις μετά, στις 14 Μαΐου 2007. Η απόφαση μείωσε ελαφρά -αν και όχι ουσιαστικά- τις πρωτόδικες ποινές των κατηγορουμένων.
Πηγές: ΕΡΤ αρχείο, Σαν σήμερα, Η μηχανή του χρόνου, elculture.gr
*Δημοσιεύθηκε στη “ΜτΚ” στις 11 Οκτωβρίου 2020