Στους πρόποδες του Λαϊλιά στα όρη Βροντούς, ένας από τους τελευταίους κατασκευαστές γκάιντας ο Σταύρας Τράκας, εξηγεί πώς η γκάιντα κατασκευάζεται μόνο από γίδινο δέρμα που καθαρίζεται, μπαίνει στο αλάτι για να φύγει το τρίχωμα και όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία τότε προστίθενται το επιστόμιο και οι δυο αυλοί.
Ο Ζαχαρίας Μπουρβάνης, μουσικός, μιλώντας στην ΕΡΤ Σερρών, επισημαίνει ότι η Ορεινή και η γκάιντα είναι ταυτόσημα. Κάθε σπίτι είχε και ένα όργανο και όλοι δοκίμαζαν τις ικανότητές τους στο παίξιμο με αφορμή γιορτές, γάμους και πανηγύρια. Ανάλογα με το μέγεθος του ασκού και την συνεχή διοχέτευση αέρα από τον οργανοπαίκτη διατηρείται σταθερή η πίεση χωρίς να διακόπτεται το παίξιμο με παύσεις για αναπνοή.
Οι γκάιντες εμφανίζονται με διαφορετικά ονόματα, ανάλογα με την περιοχή, αλλά με το ίδιο χαρακτηριστικό άκουσμα.
Ως τσαμπούνα ή τουλούμι ή αγγείο υπάρχει σε όλη την Ελλάδα. Το ότι στην νησιωτική λέγεται τσαμπούνα δεν αλλάζει την προέλευση της από τον αρχαίο άσκαυλο.
Οι ήχοι από τις αρχαίες Διονυσιακές λατρείες και τις πυρολατρικές τελετές των εκστατικών χορών γύρω από «την ιερή πυρά» διεσώθησαν στην συλλογική μνήμη χάρη στην μητέρα των μουσών Μνημοσύνη. Ο πρώτος αυλητής του Κυκλαδικού πολιτισμού ψυχαγωγούσε εαυτόν και τους γύρω από το 2.200 π.Χ.
Στα σπανίως αναφερόμενα ονόματα των βιρτουόζων οργανοπαικτών – αυλιτών, όπως του Θηβαίου Προνόμου προστίθενται τα ονόματα εκείνων που έως σήμερα συνεχίζουν να κατασκευάζουν και να παίζουν ακολουθώντας τα ίδια “μουσικά πατήματα”.
