Η ακρόπολη των Σερρών (Κουλάς) σε φωτογραφία της δεκαετίας του ΄20 πριν ακόμη δεντροφυτευτεί.
Γράφει γι αυτήν ο συγγραφέας Π. Παπαγεωργίου:
“Ως στεφάνη υπέρκειται της πόλεως εν ανωμάλω εδάφει, κατωφορικώς αποκλίνοντι προς ανατολήν, η ευρεία ακρόπολις, Τουρκιστί μεν αυτή «Μπάς κουλέ» οιονεί «κεφαλόπυργος» κατ΄ αντιδιαστολήν προς τους παρακειμένους χαμηλότερους λόφους λεγομένη και το όπισθεν αυτής μέρος «Χισάρ αρντί», «του φρουρίου όπισθεν», κοινώς δε μόνον «ο κουλάς», σώζουσα το περίθεον αυτήν τείχος μετά των πύργων…”.
Βρίσκεται σε υψόμετρο 165μ. (το “Κατακουνόζι” 110, η Καλλιθέα 120 και η Α, Καμενίκια 135 μ.).
Ως προς το ποιος και πότε κτίστηκε το εκεί κάστρο στον μοναδικό διασωθέντα από αυτό “Πύργο του Βασιλέως” υπάρχει μία επιγραφή “διά τεμαχίων πλίνθων εμπεπηγμένων εις τον τοίχον και συγκρατουμένων με κονίαμα”
» η οποία κατά τον Παπαγεωργίου γράφει: “Πύργος αυγούστου βασιλέως ον έκτισεν Ορέστης”,
» κατά τον Κ. Ζησίου: “Πύργος κυρού Βασιλείου ον Ορέστης ανεκτισεν έτος 989 μ.Χ.”,
» κατά τον Α. Κεραμέα: “Πύργος Αυγούστης Ελένης ον έκτισεν Ορέστης”
» και τέλος η εκδοχή του Α. Ξυγγόπουλου (1927): Πύργος Αγίου Βασιλείου ον έκτισεν Ορέστης”.
*αρχείο Βασίλη Τζανακάρη
Γράφει ο Βασίλης Τζανακάρης
“Το πίσω μέρος της Ακρόπολης των Σερρών, φωτογραφημένο στις 6 Μαρτίου 1931 από τους Πέννα-Δαϊρετζόπουλο από την τοποθεσία Μπέη Μπαχτσέ.
Σύμφωνα με τον ιστορικό Παπαγεωργίου η Ακρόπολη των Σερρών (Κουλάς) «ήτις ως στεφάνη υπέρκειται της πόλεως εν ανωμάλω εδάφει, κατηφορικώς αποκλινοντι προς ανατολήν» τουρκιστί καλείται «Μπας κουλέ», οιονεί δε «Κεφαλόπυργος» σε αντιδιαστολή προ τους παρακείμενοςυ χαμηλότερους λόφους. Το πίσω μέρος της αποκαλείται «Χισάρ αρντί» δηλαδή «του φρουρίου όπισθεν». Περισσότερο κοινή είναι η ονομασία «Κουλάς». Ένας άλλος περιηγητής ο Γάλλος Κουζενερί που επισκεφτηκε τα Σέρρας το 1814 γράφει ότι πάνω από την πόλη «…δεσπόζει ένα κάστρον και σήμερον σωζόμενον, εντός του οποίου βλέπει κανείς ερείπια αρχαίου ναού και δεξαμενας εκτισμένας πλησίον ενός πύργου του Μεσαίωνος…».
Υ.Σ. Η Ακρόπολη των Σερρών έχει υψόμετρο 168 μ., το Κατακουνόζι110, η Καλλιθέα 120 και η Α. Καμενίκια 135.”
Ο Πύργος του Βασιλέως– του Βασίλη Τζανακάρη
“Οι διάφοροι ιστορικοί προσπάθησαν κατά καιρούς να ερμηνεύσουν τις επιγραφές στον μοναδικό διασωθέντα «Πύργο του Βασιλέως» σχετικά με τον ποιος τον έκτισε αλλά στάθηκε αδύνατον λόγω της μεγάλης τους φθοράς . Οι επιγραφές αυτές κατασκευάστηκαν «διά τεμαχίων πλίνθων εμπεπηγμένων εις τον τοίχον και συγκροτουμένων με κονίαμα». Λόγω της φθοράς του η ανάγνωση των επιγραφών κατέστη σχεδόν αδύνατη. Άλλοι τον αναφέρουν ως «Πύργος Αυγούστου βασιλέως ον έκτισεν Ορέστης», (Παπαγεωργίου) ή ως «Πύργος Αυγούστης Ελένης ον έκτισεν Ορέστης» (Βέης) ή ως «Πύργος κυρού Βασιλείου ον Ορέστης έκτισεν έτος 989 μ. Χ.» (Κ. Ζησίου) ή τέλος ως «Πύργος ΣΤΦΟΥ βασιλέως ον έκτισεν Ορέστης», με τα κεφαλαία γράμματα να επεξηγούνται ως «Πύργος ΣΤ(Ε)Φ(ΑΝ)ΟΥ βασιλέως ον έκτισε Ορέστης» (Σολόβιεφ).
Από τις τελευταίες εκδοχές είναι αυτή του ακαδημαϊκού Α. Ξυγκόπουλου ο οποίος το 1927 διάβασε: «Πύργος Αγίου Βασιλείου ον έκτισεν Ορέστης» καθώς κι αυτή του Δημητρίου Σαμσάρη που γράφει ότι η επιγραφή πρέπει να διαβαστεί ως: «Πύργος Ανδρονίκου Βασιλέως ον έκτισεν Ορέστης». Στην προκειμένη περίπτωση ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος ο Γ΄ ήταν αυτός που στα 1341 ετείχισε την Αμφίπολη και το Σιδηρόκαστρο και πιθανόν και αυτήν την πόλη των Σερρών.
Ο δικέφαλος αετός που διακρίνεται στην κορυφή της περικεφαλαίας δηλώνει σαφώς την ταυτότητα του πύργου.
Το επιστολικό δελτάριο με την απεικόνιση του πύργου φέρει δύο τουρκικά γραμματόσημα κι έχει σταλεί από τα Σέρρας στη Γερμανία στα τέλη του 19ου αιώνα ή στις αρχές του 20ού.
Λίγα λόγια για την Ακρόπολη των Σερρών
Το όνομα Κουλάς έμεινε έως σήμερα από τα χρόνια της τουρκοκρατίας, καθώς οι Τούρκοι την ονόμαζαν Μπας κουλέ, ενώ από την κατάκτηση των Φράγγων έως τότε ονομαζόταν Καστέλι.
Το βυζαντινό κάστρο της ακρόπολης αποτελείται από τείχη και τέσσερις ή έξι πύργους (καθώς ερευνητές και περιηγητές δεν έχουν καταλήξει ακόμη).
Σήμερα από αυτούς σώζεται ο πύργος του Ορέστη που βρίσκεται στο δυτικό άκρο του λόφου και κάποια μέρη των τοίχων.
Για το πότε ακριβώς χτίστηκε το κάστρο οι απόψεις διίστανται καθώς υπάρχει αυτή που λέει πως ιδρύθηκε τον 9ο μ.Χ. αιώνα από τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά ενώ μια δεύτερη σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στον πύργο λέει πως ιδρύθηκε το 1341 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Γ’ καθώς τότε έχτισε και την Αμφίπολη και το Δεμίρ Ισάρ στο Σιδηρόκαστρο.
Tα σημαντικότερα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου είναι:
Τα ερείπια της ακρόπολης των Σερρών
Λείψανα ιδιαίτερης σημασίας, αφού αποτελούν τα μοναδικά σωζόμενα τμήματα από την οχύρωση των Σερρών και περιλαμβάνουν ένα από τα αξιολογότερα οχυρωματικά έργα που σώζονται στην Βόρεια Ελλάδα, “τον πύργο του Ορέστη”.
Η ακρόπολη έχει σχήμα ατράκτου με κατεύθυνση από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Πύλες δεν σώζονται, θα πρέπει να υπήρχαν όμως στα ανατολικά και στα δυτικά, δίπλα από τους δυο σωζόμενους πύργους. Η βόρεια πλευρά της ακρόπολης θα πρέπει να ήταν ιδιαίτερα ενισχυμένη με πύργους (σώζονται τρεις από αυτούς), λόγω της μορφολογίας του εδάφους.
Ο “πύργος του Ορέστη”.
Είναι ο ΒΔ πύργος της ακρόπολης και αποτελεί το σπουδαιότερο κτίσμα στην οχύρωση της πόλης των Σερρών, εξαιτίας της μορφής του συνολικά αλλά και των εντοιχισμένων πλίνθινων επιγραφών στη δυτική πλευρά του. Σύμφωνα με αυτές, ο πύργος κτίστηκε το 1350 από τον καστροφύλακα των Σερρών Ορέστη, μετά από εντολή του Στέφανου Δουσάν.
Ο ναός του Αγίου Νικολάου
Βρίσκεται στο ΒΑ άκρο του κάστρου και πολύ κοντά στο τείχος. Είναι τρίκογχος μονόκλιτος με τρούλο και διαθέτει υπόγεια κρύπτη. Χρονολογείται στο α’ μισό του 14ου αιώνα.
