Σέρρες: Το Προδρομούδι πανηγυρίζει ξανά μετά από 5 χρόνια- Η ιστορία του

Μετά από πέντε χρόνια, θα πραγματοποιηθεί φέτος, η ετήσια πανήγυρη στο Ιερό παρεκκλήσιο του Τιμίου Προδρόμου Σερρών, γνωστό στην πόλη των Σερρών ως Προδρομούδι. Το παρεκκλήσι παρέμεινε κλειστό λόγω εργασιών συντήρησης και αποτελεί μετόχι της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου.

Η πανήγυρη θα πραγματοποιηθεί στις 28 και 29 Αυγούστου ενώ στο εξής θα τελείται κανονικά λειτουργία κάθε Κυριακή πρωί και απόγευμα Τρίτης

Η ανακοίνωση της Ιεράς Μονής

Σας ἀνακοινώνουμε ὄτι μετὰ ἀπὸ πενταετῆ διακοπὴ λειτουργίας τοῦ Ἱεροῦ Παρεκκλήσιου τοῦ Τίμίου Προδρόμου Σερρῶν (Προδρομούδι) θὰ λειτουργήσει ἐφέτος κατά τὴν ἐτήσιαν πανήγυριν, σύμφωνα με το κάτωθι πρόγραμμα:
ΚΥΡΙΑΚΗ, 28 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2022
▪ 7: 00 π.μ. ἕως 10:30 π.μ.
Ὄρθρος καὶ Θεία Λειτουργία.
▪ 7: 00 μ.μ. ἕως 9: 00 μ.μ.
Πανηγυρικὸς Ἑσπερινός.

ΔΕΥΤΕΡΑ, 29 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2022
▪ 7: 00 π.μ. ἕως 10:30 π.μ.
Ὄρθρος καὶ Θεία Λειτουργία.

Διὰ τὴν Ἱερὰν Μονὴν Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν
Μετ’εὐχῶν καὶ τιμῆς
ἡ Καθηγουμένη
Φεβρωνία Μοναχὴ
καὶ αἱ σὺν ἐμοὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφαί.

Το Προδρομούδι στα βυζαντινά χρόνια

Βρίσκεται στο ανατολικό μέρος των Σερρών, δίπλα στον χείμαρρο των Αγίων Αναργύρων και ο περίβολός του εφάπτεται των βυζαντινών τειχών της πόλης. Η εκκλησία στη σημερινή της μορφή χρονολογείται στα 1819, κτίστηκε όμως πάνω σε παλαιότερο καθολικό μοναστηριού του πρώτου μισού του 14ου αι.

Ο Πέτρος Παπαγεωργίου στα 1894 ταύτισε αρχικά το Προδρομούδι με τη μονή που επίσης έφερε το όνομα του Προδρόμου και Βαπτιστού και την οποία είχε ανοικοδομήσει μεταξύ των ετών 1318-1329 ο κτήτορας της Μονής Τιμίου Προδρόμου του Μενοικίου, μητροπολίτης Ζιχνών Ιωακείμ. Αντίθετα, ο Χριστόφορος Δημητριάδης, ηγούμενος και ιστοριογράφος της Μονής Τιμίου Προδρόμου του Μενοικείου, στο Προσκυνητάριον που εξέδωσε στα 1904, διέγνωσε, σωστά, ότι υπήρχαν δύο διαφορετικές μονές στο όνομα του Τιμίου Προδρόμου, σε κοντινή μάλιστα απόσταση, μέσα στην πόλη των Σερρών.

Η πρώτη μονή, αυτή που έκτισε ο Ιωακείμ, βρισκόταν στον «Κουλά», δηλαδή στην Ακρόπολη των Σερρών. Η δεύτερη μονή αναφέρεται σε αφιερωτήριο του έτους 1342 που περιέχεται στον Βασιλικό Αρχαίο Κώδικα της Μονής Τιμίου Προδρόμου. Στο έργο του Αἱ Σέρραι καὶ τὰ προάστεια τὰ περὶ τὰς Σέρρας καὶ ἡ Μονὴ Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου, ΒΖ 3 (1894) 225-329, επανέκδοση Θεσσαλονίκη 1988, σ. 30. Στο Τυπικόν της Μονής του Μενοικίου ο Ιωακείμ σημειώνει: «ἐντὸς τῆς πόλεως Σερρῶν ἑτέραν ἤγειρα μονήν, ναόν τε ἐκ θεμελίων αὐτῶν εἰς ὄνομα καὶ αὐτὴν τοῦ θείου Προδρόμου καὶ Βαπτιστοῦ, ὁμοίως καὶ Τράπεζαν καὶ πρὸ πάντων τειχίω ταύτην περικυκλώσας – καταγώγιον ἀνδρῶν ἁγίων».

Στόχος του κτήτορα ήταν να δημιουργήσει ένα μετόχιο που θα λειτουργούσε ως φροντιστήριο για νέους μοναχούς που σκόπευαν να εισέλθουν σε μεταγενέστερο στάδιο στη Μονή του Τιμίου Προδρόμου του Μενοικείου. Η πρόσδεση της Μονής του Μενοικείου με το ομώνυμο Μετόχι στις Σέρρες και τα προνόμια που απολάμβανε επιβεβαιώθηκαν λίγα χρόνια αργότερα και σε χρυσόβουλα του βυζαντινού αυτοκράτορα Ανδρονίκου του Γ΄ το 1329 και του σέρβου κράλη Στεφάνου Δουσάντο1345. Εκεί σημειώνεται ότι ο κτήτορας της μονής Κωσταντίνος Χολεβιάρος, τη δωρίζει μαζί με όλη της την περιουσία, στη Μονή του Μενοικείου.Με βάση τα τοπογραφικά στοιχεία αλλά και αναφορές σε άλλες γραπτές πηγές, φαίνεται ότι η μονή του Χολεβιάρου πρέπει να ταυτισθεί με το σημερινό Προδρομούδι.

  Προδρομούδι -Τουρκοκρατία

Το Προδρομούδι, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας αποτέλεσε τον πυρήνα γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε η συνοικία του «Αγίου Προδρόμου». Οι τούρκοι, εξαιτίας ενός πεύκου που υπήρχε εκεί, ονόμαζαν την εκκλησία «Τσιαμλί κλισέ» και τη συνοικία που απλωνόταν γύρω της «Τσιαμλί μαχαλές». Στον αύλειο χώρο του ναού υπήρχαν αρκετά κτίσματα, τα περισσότερα από τα οποία μάλιστα ανήκαν στη Μονή, η οποία τα ενοικίαζε είτε ως κατοικίες είτε ως μαγαζιά.

Μέσα από τις σελίδες του Προσκυνηταριού προκύπτει το μεγάλο ενδιαφέρον της Μονής για τη συνοικία της στην πόλη, ιδιαίτερα κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αι., περίοδο ευμάρειας και εμπορικής άνθησης των Σερρών. Ενδεικτικά ο Χριστόφορος Δημητριάδης αναφέρει την ανέγερση με έξοδα της Μονής Τιμίου Προδρόμου του Μενοικείου δύο «υψορόφων». Από το αφιερωτήριο του Χολεβιάρου προκύπτει ότι η δική του μονή γειτνιάζει με την «Πόρτα του Κλυζομένου», ενώ η μονή του Ιωακείμ τοπογραφικά τοποθετείται δίπλα στη «Βασιλική πύλη» των τειχών, η οποία στα βυζαντινά χρόνια χρησίμευε για την άνοδο στην Ακρόπολη της βασιλικής οικογένειας και της φρουράς (βλ. Πέτρος Πέννας, Ιστορία των Σερρών, Αθήνα 1966 σ. 39). Την άποψη ότι η μονή του Ιωακείμ πρέπει να τοποθετηθεί στην περιοχή της Ακρόπολης ενισχύει και αφιέρωση που βρέθηκε σε μηνολόγιο του Φεβρουαρίου γραμμένη από κάποιον ιερέα της αυλής του Στεφάνου Δουσάν (1345-1355).

Εκεί σημειώνεται ότι «ἀνετέθη ἐν τῇ καθ’ ἡμᾶς σεβασμίᾳ μονῇ τοῦ Τιμίου Προδρόμου τῇ κειμένῃ εἰς τὸν τῶν Σερρῶν κουλὰν χάριν μνήμης αὐτοῦ». Την ύπαρξη δύο ερειπωμένων ναών μέσα στην Ακρόπολη σημειώνει και ο Γάλλος μοναχός Robert Oreux, ο οποίος επισκέφτηκε τις Σέρρες το 1668. Αν και δεν μαρτυρεί τα ονόματα των ναών, ο ένας πρέπει να ήταν του Αγίου Νικολάου και ο άλλος πιθανόν το καθολικό της μονής του Προδρόμου που ίδρυσε ο Ιωακείμ. Βλ. Κυριάκος Παπακυριάκος, Ιστορία του νομού Σερρών από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της απελευθερώσεώς του το 1912-1913, Θεσσαλονίκη 2013, σ. 369.
Βλ. Γιώργος Καφταντζής, Ιστορία της πόλεως των Σερρών και της περιφέρειάς της, τόμος Γ, Θεσσαλονίκη 1996, σ.278 κατοικιών ανάμεσα στα έτη 1811-1814 και την αγορά εκ μέρους της μίας ακόμη κατοικίας στα 1818 γύρω από την εκκλησία 5. Επιστέγασμα αυτών υπήρξε η ανοικοδόμηση του ναού στα 1819, η οποία θα κάλυπτε τις θρησκευτικές ανάγκες του αυξανόμενου αριθμού των κατοίκων και θα συνέβαλλε στον εξωραϊσμό της συνοικίας του Αγίου Προδρόμου 6.

Σύμφωνα με την παράδοση κατά τους πρώτους δύσκολους αιώνες της τουρκοκρατίας το Προδρομούδι λειτούργησε και ως «κρυφό σχολειό» για τη μόρφωση των σκλαβωμένων νέων των Σερρών. Επίσης, σε κελλιά στον αύλειο χώρο της εκκλησίας φιλοξενήθηκαν από το 1849 έως το 1852 τα μαθήματα της «Ελληνικής Σχολής», του πρώτου εκπαιδευτικού ιδρύματος που λειτουργούσε από τις αρχές του 19ου αι. στις Σέρρες. Λόγω της βιβλικής πυρκαγιάς του 1849 είχαν αποτεφρωθεί όλα τα διαθέσιμα προς διδασκαλία οικήματα στις κεντρικές συνοικίες της πόλης και το Προδρομούδι λειτούργησε ως το κύριο εκπαιδευτήριο της πόλης των Σερρών μέχρις ότου με συνδρομή των ομογενών ανεγερθεί νέο οίκημα στο οποίο και τελικά εγκαταστάθηκε η «Σχολή».

Προδρομούδι -Η ανοικοδόμηση του 1819

Ο ναός στο Προδρομούδι, πριν το 1819, ήταν μικρότερων διαστάσεων και η στέγη του ήταν λιθόκτιστη και θολωτή. Όμως το οικοδόμημα φαίνεται ότι είχε καταπονηθεί εξαιτίας των καιρικών συνθηκών, πιθανόν λόγω Βλ. Χριστοφόρος Δημητριάδης, Προσκυνητάριον, Λειψία 1904, σ. 51-52. Η μία από τις οικίες χρησίμευσε αργότερα και ως κονάκι του Αντιπροσώπου της Μονής στις Σέρρες. Σήμερα μετά από πολλές καταπατήσεις διασώζονται στα νότια του ναού δύο μόνο κατοικίες.

Ωστόσο, η συγκυρία δεν αποδείχθηκε ευτυχής καθώς δύο γεγονότα ανέτρεψαν τους σχεδιασμούς της Μονής. Πρώτα η πυρκαγιά του 1820 που κατέστρεψε ολοκληρωτικά τη βόρεια πτέρυγα της Μονής Τιμίου Προδρόμου στο Μενοίκειο. Εκεί φιλοξενούνταν το σύνολο της βιοτεχνικής παραγωγής της μονής, στερώντας της έτσι μεγάλο μέρος από τις προσόδους της. Την αμέσως επόμενη χρονιά ξέσπασε η αποτυχημένη επανάσταση του 1821, στην οποία οι μοναχοί συμμετείχαν ενεργά και διώχθηκαν γιαυτό απηνώς από τις οθωμανικές αρχές. Βλ. Ευάγγελος Στρατής, Μακεδονικόν Ημερολόγιον 1909, σ. 149. – Καφταντζής, Ιστορία σ. 338. των υπερχειλίσεων του παρακείμενου χειμάρρου των Αγίων Αναργύρων. Επιπλέον στοιχεία για την οικοδομική φάση του 1819 μάς προσφέρει η εντοιχισμένη στο υπέρθυρο της κεντρικής εισόδου ενεπίγραφη πλάκα στην οποία διαβάζουμε:
«ΑΥΤΗ Η ΙΕΡΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΑΝΗ-ΓΕΡΘΗ ΕΚ ΘΕΜΕΛΙΩΝ ΤΕΛΕΙΑ ΔΑΠΑΝΗ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΙΣ ΤΩΝ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΜΑΣ ΣΥΝΑΔΕΛΦΩΝ ΣΙΛΒΕΣΤΡΟΥ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΥ ΤΩΝ ΜΟΝΑΧΩΝ ΚΑΙ ΑΥΤΑΔΕΛΦΩΝ ΤΩΝ ΕΠΙΚΑΛΟΥΜΕΝΩΝ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΟΒΑΤΣΕΟΓΛΟΥ ΚΑΤΑΓΟΜΕΝΩΝ ΕΞ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΩΝ ΤΟΥ ΤΌΤΕ ΑΟΙΔΗΜΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΣΕΡΡΩΝ ΣΤΕΦΑΝΟΥ 1819 κατά ΜΑΪΟΝ»
Εκτός από την ακριβή χρονολογία ανοικοδόμησης, από την κτητορική επιγραφή πληροφορούμαστε ότι η δαπάνη βάρυνε δύο μοναχούς της Μονής Τιμίου Προδρόμου του Μενοικείου τους Σιλβέστρο και Καλλίνικο, γιούς του Νικολάου Κοβατσέογλου ή Κοβάσιογλου από την Ακαρνανία, μακρινούς συγγενείς του μητροπολίτη Σερρών Στεφάνου που αρχιεράτευσε κατά τα έτη 1706-1728. Τα δύο αδέλφια, τα οποία είχαν χρηματοδοτήσει έργα και στην Μονή του Μενοικείου, φρόντισαν επίσης και για την αγιογράφηση του ναού. Από αυτή ξεχωρίζει στην οροφή του μεσαίου κλίτος, η μορφή του Παντοκράτορα μέσα σε οκτάκτινο αστέρα με ισάριθμα Χερουβείμ.

Προδρομούδι -Περιγραφή του ναού

Λόγω των γεωλογικών μεταβολών και της μεταγενέστερης διαρρύθμισης του εδάφους, η εκκλησία βρίσκεται σήμερα κατά περίπου 3-5 μ. χαμηλότερα από τις παρακείμενες οδούς. Πρόκειται για τρίκλιτη Βλ. Χριστοφόρος, Προσκυνητάριον σ. 52. Η περιοχή λόγω του χειμάρρου ήταν ευάλωτη σε φυσικές καταστροφές. Κάτι ανάλογο συνέβη για παράδειγμα τον Σεπτέμβριο 1911 όταν δέκα συνοικίες των Σερρών πλημμύρισαν και το νερό μέσα στο Προδρομούδι έφτασε τα δύο μέτρα ύψος, βλ. Νατάλη Πέτροβιτς, Λαογραφικά Σύμμεικτα Σερρών, Σερραϊκά Χρονικά 1 (1953), 149-150 . Χριστοφόρος, Προσκυνητάριον σ. 52. – Παπακυριάκος Ιστορία σ. 706 βασιλική, με ξυλόστεγη κεραμοσκεπή τετράριχτη στέγη, χαρακτηριστικός αρχιτεκτονικός τύπος των τελευταίων αιώνων της τουρκοκρατίας στην περιοχή της Μακεδονίας. Οι εσωτερικές του διαστάσεις είναι 4,40 x 11 μ.

Στα ανατολικά το ιερό διαμορφώνεται με πέντε κόγχες. Ο εξωνάρθηκας αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη. Στη νοτιοδυτική γωνία της στέγης υψώνεται μικρό κωδωνοστάσιο. Ο ναός διαθέτει τρεις εισόδους με ξύλινες πόρτες και δεκαεννέα μικρά παράθυρα με περιορισμένο φωτισμό.
Στο ιερό του ναού υπάρχει κτιστή Αγία Τράπεζα με απέριττο ψηλό ξύλινο κουβούκλιο, ενώ της ίδιας περιόδου (1819) είναι και το απλό σανιδένιο τέμπλο με διαστάσεις 11 x 4,5 μ., το οποίο φέρει τρεις σειρές εικόνων. Ο άμβωνας, ο δεσποτικός θρόνος, καθώς και πολλές φορητές μεγάλες και μικρές εικόνες είναι επίσης έργα της περιόδου 1819-1820. Στην εκκλησία φυλάσσονται ιερά λείψανα, μέσα σε επάργυρη λειψανοθήκη διαστάσεων 0,20 x 0,25 μ., μεταξύ των οποίων των Αγίων Τρύφωνος και Μοδέστου.

Το Προδρομούδι σήμερα

Το Προδρομούδι, σε αντίθεση, για παράδειγμα, με τον παρακείμενο παλαιό μητροπολιτικό ναό των Αγ. Θεοδώρων, επέζησε της καταστροφικής πυρκαγιάς του Ιουνίου του 1913, όπως και της προγενέστερης μεγάλης πυρκαγιάς που κατέκαυσε το μεγαλύτερο τμήμα της πόλης, του Ιουνίου, και πάλι, του 1849. Κατά τη διάρκεια όμως του 20ού αι., ιδίως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο που ακολούθησε, ο ναός ακολούθησε την φθίνουσα πορεία της σταδιακής ερήμωσης της μητέρας Μονής και υπέστη σοβαρές φθορές από το πέρασμα του χρόνου. Όμως από το 1986 και εξής, μετά την εγκατάσταση της γυναικείας αδελφότητας στο Μενοίκειο, κατεβλήθησαν πολλές προσπάθειες για τον εξωραϊσμό και τον ευπρεπισμό του ναού.

Η στέγη του ναού και του εξωνάρθηκα ανακαινίσθηκε το 1988-89 με δαπάνες της Μονής του Τιμίου Προδρόμου και ευσεβών χριστιανών. Επιχρίστηκαν εσωτερικά και εξωτερικά όλοι οι τοίχοι και υποστυλώθηκε ο γυναικωνίτης. Πραγματοποιήθηκαν ανασκαφές στο προαύλιο του ναού σε βάθος 2 μ. και αποκαλύφθηκε η παλαιά αυλή με το πηγάδι. Επίσης, στο εσωτερικό του ναού τα αναλόγια, τα προσκυνητάρια και τα στασίδια αντικαταστάθηκαν στη δεκαετία του 1990. Σήμερα το Προδρομούδι αποτελεί έναν περικαλλή ιστορικό ναό της πόλεως των Σερρών, που προσελκύει πλήθος πιστών.

Επιμέλεια κειμένου: Ξενοφών Μονίαρος, ιστορικός

πληροφορίες https://sites.google.com/site/prodromoudiserres/istoria