Τα μυστικά του ναού του Αγίου Γεωργίου Χορτιάτη και οι βραδιές ωραίων λέξεων γύρω του

Στον ναό του Αγίου Γεωργίου του Χορτιάτη, οι άνδρες κάθονται στα αριστερά και οι γυναίκες στα δεξιά, ανατρέποντας όσα συνήθως ισχύουν στους ναούς.

Λίγο μετά την είσοδο βρίσκεται αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας της Οδηγήτριας, της επονομαζόμενης Χορταϊτισσας που ήταν η εφέστιος εικόνα της ομώνυμης Ιεράς Μονής. Η παράδοση λέει ότι η αρχική εικόνα ήταν δώρο κάποιου βυζαντινού αυτοκράτορα στη Μονή και πως αγιογραφήθηκε στον 4ο λόφο της Κωνσταντινούπολης. Το βλέμμα των πιστών προσελκύουν, άλλωστε, ένα περίτεχνο αναλόγιο του 1729, τα ξύλινα μέρη του ναού, η εικόνα της Δευτέρας Παρουσίας που οι παλιοί Χορτιατινοί ονομάζουν «Τα Διαβολούδια», από τη μορφή των διαβόλων αλλά και τα πολύ παλιά λειτουργικά βιβλία που στα λευκά τους περιθώρια φέρουν χειρόγραφες σημειώσεις σημαντικών ιστορικών γεγονότων.

Λίγα μόλις μέτρα μακρύτερα υπάρχει ό,τι έχει απομείνει από τη Βυζαντινή Μονή του Χορταϊτη, ο κοιμητηριακός της ναός, της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα, που πρόσφατα αναστηλώθηκε και αναδείχτηκε καθώς και ένα αντίγραφο παλιού πέτρινου τυπικού σπιτιού του Χορτιάτη, δείγματος της παλιάς αρχιτεκτονικής του χωριού. Σε αυτό το σημείο κάθε καλοκαίρι, τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, κάτοικοι και επισκέπτες συναντιώνται στη «βραδιά ωραίων λέξεων», απαγγέλλουν ποίηση, ακούν μουσική και παρακολουθούν μικρά θεατρικά δρώμενα.

Σε λίγο καιρό θα ξεκινήσουν εργασίες αποκατάστασης του ναού του Αγίου Γεωργίου στον Χορτιάτη, με χρηματοδότηση μέσω του ΕΣΠΑ, που εγκρίθηκε από την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας ενώ με αυτή την αφορμή επανέρχεται στο προσκήνιο αίτημα των κατοίκων για την ενοποίηση του περιβάλλοντος χώρου των δύο εκκλησιών, με βάση παλαιότερη μελέτη της τότε 9ης εφορίας βυζαντινών αρχαιοτήτων.

Η ιστορία του ναού του Αγίου Γεωργίου

Παρουσιάζοντας στο ΑΠΕ – ΜΠΕ την ιστορία του ναού, ο εκδότης της εφημερίδας «Χορτιάτης 570» και εκπρόσωπος της Κίνησης Πολιτών Χορτιάτη Μπάμπης Νανακούδης, επισημαίνει ότι, σύμφωνα με εντοιχισμένη επιγραφή, ανεγέρθηκε το 1837 και χαρακτηρίστηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο το 1968. «Οι αρχαιολόγοι λένε ότι, σύμφωνα με τις ανασκαφές που έχουν κάνει, προϋπήρχε παλαιότερος ναός και πάνω εκεί με υλικά του προηγούμενου ναού αλλά και από το βυζαντινό μοναστήρι που υπήρχε κατασκευάστηκε η εκκλησία. Η ηλικία της είναι διακόσια περίπου χρόνια ενώ το καμπαναριό που είναι δίπλα έγινε αργότερα, το 1873» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Όπως λέει, πρόκειται για μια απλή βασιλική τρίκλιτη και στο εσωτερικό του ναού φυλάσσονται πάρα πολλές φορητές θαυμάσιες εικόνες λαϊκής ζωγραφικής κυρίως ζωγράφων από τη Χαλάστρα της Θεσσαλονίκης.

Για την εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας, της επονομαζόμενης Χορταϊτισσας ο ιερέας πατήρ Απόστολος Ραφτόπουλος, εφημέριος του Αγίου Γεωργίου Χορτιάτη τονίζει ότι «είναι στον τύπο της Παναγίας της Οδηγήτριας, έχει απαράμιλλη τεχνική και καλλιτεχνική αξία» ενώ την αναφέρει ο Άγιος Συμεών, που ήταν ο τελευταίος επίσκοπος πριν να πέσει η Θεσσαλονίκη στους Τούρκους. Συγκεκριμένα λέγεται ότι την χρονική περίοδο λίγο πριν την κατάληψη της πόλης, η Παναγία εμφανίστηκε στον ύπνο ενός μικρού παιδιού και του ζητούσε να πει στον Αγά να απομακρύνει τα κάρα του από το μοναστήρι και να σεβαστεί το χώρο, διαφορετικά θα τον έβρισκε μεγάλο κακό. Εκείνος δεν άκουσε τα λόγια του παιδιού και τελικά βρήκε φρικτό θάνατο όταν στην προσπάθειά του να μπει στη Θεσσαλονίκη αιχμαλωτίστηκε και θανατώθηκε.

Η πρωτότυπη εικόνα βρισκόταν στο μοναστήρι, ενώ διασώθηκε όταν αυτό καταστράφηκε. Στη συνέχεια φυλάχθηκε στον ναό του Αγίου Γεωργίου Χορτιάτη, από όπου το 2013 μεταφέρθηκε στην Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χορτιάτη και από τότε στον ναό του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται το αντίγραφό της.

«Τα διαβολούδια», το αναλόγιο και τα λειτουργικά βιβλία

Μια ακόμη ενδιαφέρουσα εικόνα είναι εκείνη της Δευτέρας Παρουσίας που, σύμφωνα με τον πατέρα Απόστολο, «συνήθως στα παλιά μοναστήρια και σε παλιές εκκλησίες βρίσκεται στην είσοδο του ναού ώστε οι μοναχοί μπαίνοντας και βγαίνοντας από το ναό να θυμούνται ότι δεν τελειώνουν όλα εδώ, υπάρχει και η μέλλουσα κρίση». Η σχετική αναπαράσταση σε φορητή εικόνα, που είναι γνωστή ως «τα διαβολούδια» θεωρείται σπάνια και χρονολογείται στον 14ο με 15ο αιώνα. Πριν από χρόνια βρισκόταν στην είσοδο του ναού ενώ αργότερα μεταφέρθηκε στο εσωτερικό του.

Σημαντικά αντικείμενα θεωρούνται, επίσης, ένα αναλόγιο του 1729 που είναι φτιαγμένο από ξύλο και ελεφαντόδοντο αλλά και ένα ντουλάπι με παλιά λειτουργικά βιβλία του 14ου αιώνα. «Ένας σπουδαίος αρχαιολόγος ο Σωτήρης Κίσσας, στέλεχος της τότε 9ης εφορίας βυζαντινών αρχαιοτήτων, που είχε την ευθύνη των μνημείων του Χορτιάτη, καταλογογράφησε όλα αυτά τα βιβλία και διαπίστωσε ότι υπάρχουν μέσα σε αυτά χειρόγραφες σημειώσεις σημαντικών ιστορικών γεγονότων, που είναι γραμμένες στα λευκά σημεία του σπάνιου, τότε χαρτιού. Αργότερα έκανε μια έκδοση στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας με τίτλο ‘Ενθυμήσεις στα ιερά βιβλία του ενοριακού ναού Χορτιάτη’» συμπληρώνει ο κ. Νανακούδης.

Ο επισκέπτης, άλλωστε, του ναού μπορεί να δει τα σημεία που έλεγξαν οι αρχαιολόγοι για να διαπιστώσουν αν κάτω από τις βαφές υπάρχουν στρώματα παλαιότερων αγιογραφιών. Μετά τις τομές εντοπίστηκαν αγιογραφίες που πρόκειται να αναδειχτούν στο πλαίσιο των εργασιών που θα γίνουν. Παράλληλα προβλέπεται ο καθαρισμός του τέμπλου, η αντικατάσταση ξύλινων μερών, η αποκατάσταση της στέγης και του δαπέδου, ο έλεγχος της στατικής επάρκειας του ναού και η αποκατάσταση φθορών, υποστυλωμάτων και εξωτερικής όψης.

Ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα Χορτιάτη

Σε ό,τι αφορά τον γειτονικό ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα Χορτιάτη που χρονολογείται από τον 12ο αιώνα και εγκαινιάστηκε το 2023 μετά από την ολοκλήρωση της αποκατάστασής του με ευρωπαϊκούς πόρους της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, ο κ. Νανακούδης τον χαρακτηρίζει πολύ σημαντικό μνημείο που μάλιστα έχει μια ιδιαιτερότητα αφού είναι ο μοναδικός στην ηπειρωτική Ελλάδα με απλό οκταγωνικό ρυθμό, που συναντάται κυρίως στη Χίο αλλά και σε άλλα νησιά.

«Ο τρούλος του ναού κατέρρευσε στον διάβα του χρόνου ενώ υπήρχε και πρόναος από τη δυτική πλευρά. Οι ανασκαφές που έγιναν πρόσφατα, πριν από 3 – 4 χρόνια, με αφορμή τις σωστικές εργασίες και την ανάδειξη του μνημείου που είχε προβλήματα έδειξε ότι υπάρχει θεμελίωση προχριστιανικού πρόναου. Είναι γεμάτος με σπουδαίες αγιογραφίες. Άλλες είναι σε πολύ καλή κατάσταση, άλλες έχουν προβλήματα και οι συντηρητές της εφορίας αρχαιοτήτων καταβάλλουν προσπάθειες για την καλύτερη ανάδειξή τους» προσθέτει.

Το παλιό πέτρινο τυπικό σπίτι του Χορτιάτη

Σε μικρή απόσταση από τον ναό βρίσκεται μια ανακατασκευή παλιού τυπικού σπιτιού του Χορτιάτη, το οποίο υπέστη ζημιές κατά το Ολοκαύτωμα του 1944 από τους Γερμανούς κατακτητές ενώ καταστράφηκε ολοσχερώς μετά τον σεισμό του 1978. Στους χώρους του σπιτιού φιλοξενείται μια μόνιμη συλλογή με τα αντικείμενα που βρέθηκαν στους διάσπαρτους τάφους γύρω από το ναό και μέσα σε αυτόν. Τα βασικά χαρακτηριστικά του σπιτιού είναι η πέτρα, τα ιδιαίτερα παράθυρα με τις σιδεριές, οι προεξοχές στην πρόσοψη και τα ξύλινα φουρούσια. «Στην ίδια γειτονιά υπήρχαν παλαιότερα πολλά τέτοιου είδους σπίτια. Μπροστά από το καθένα υπήρχε η βρύση, από όπου οι άνθρωποι γεμίζαν νερό για να πιουν και να κάνουν τις δουλειές του σπιτιού. Υπήρχε επίσης και μια κοπάνα, μια ποτίστρα και για τα ζώα της γειτονιάς αλλά και για το πλύσιμο των ρούχων» συμπληρώνει ο κ. Νανακούδης.

Η φετινή βραδιά ωραίων λέξεων

Σε δύο μήνες o χώρος ανάμεσα στις δύο εκκλησιές θα φιλοξενήσει και πάλι τη βραδιά ωραίων λέξεων που φέτος είναι αφιερωμένη στα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Μανόλη Αναγνωστάκη. Φίλοι και φίλες της ποίησης θα απαγγείλουν στίχους του ιδίου αλλά και ποιητών της γενιάς του ενώ στη διοργάνωση θα συμμετέχουν μουσικοί και εικαστικοί καλλιτέχνες.