Τάσος Χατζηβασιλείου : Ναι ή όχι στον Ερντογανισμό;

Αυτό είναι το ερώτημα στο οποίο καλούνται ουσιαστικά να απαντήσουν οι Τούρκοι πολίτες στο δημοψήφισμα της Κυριακής, το οποίο αναμένεται να εξελιχθεί στο σημαντικότερο γεγονός της σύγχρονης τουρκικής ιστορίας. Η μάχη φαίνεται μέχρι στιγμής αμφίρροπη, γεγονός που σημαίνει τη βαθιά πόλωση της τουρκικής κοινωνίας. Παρόλα αυτά, η επικράτηση του “όχι” φαίνεται δύσκολη. Δεν είναι μόνο η φίμωση των αντίθετων φωνών και η σύλληψη χιλιάδων πολιτών, με τη δικαιολογία ότι η χώρα βρίσκεται ακόμα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Είναι η ρητορική που έχει διαμορφώσει ένα περίεργο ιδεολογικό πλαίσιο. Η κρατούσα αντίληψη θέλει τους οπαδούς του “ναι” υπέρμαχους μιας ισχυρής Τουρκίας που θα προκαλεί δέος στο διεθνές προσκήνιο. Αντίθετα, οι υποστηρικτές του “όχι” φωτογραφίζονται από τα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης (σ.σ. αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία) ως εχθροί της χώρας και του μεγαλείου της, ως όμοιοι των τζιχαντιστών του ISIS και των Κούρδων του ΡΚΚ που θέλουν την αποσύνθεση της Τουρκίας.
Η υπερψήφιση των συνταγματικών αλλαγών δεν σημαίνει απλώς και μόνο την εγκαθίδρυση ενός προεδρικού πολιτεύματος, στο οποίο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα έχει εκτελεστικές και νομοθετικές αρμοδιότητες χωρίς θεσμικά αντίβαρα και χωρίς ισορροπημένο νομικό πλαίσιο. Σημαίνει την αναγνώριση του ίδιου του Ταγίπ Ερντογάν ως του νέου εθνοπατέρα των Τούρκων, ως του ηγέτη που μπορεί να διερμηνεύει το τουρκικό εθνικό συμφέρον, ως άλλος Κεμάλ Ατατούρκ. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαία η ανάδειξη του Προέδρου σε παράγοντα σταθερότητας ή αστάθειας της χώρας. Η εικόνα του Ερντογάν τον θέλει ως τον μόνο εγγυητή της εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας και ως τον αναντικατάστατο ηγέτη.
Πράγματι, με δεδομένη την αναστολή της εφαρμογής του κράτους Δικαίου στη γείτονα, ο Ερντογάν έχει αναδειχθεί σε κύριο διαμορφωτή της επόμενης ημέρας της χώρας. Ακόμα και πολλοί από τους αντιπάλους του εκφράζουν την ανησυχία ότι η αποσταθεροποίηση θα έρθει έτσι κι αλλιώς: αν κερδίσει το δημοψήφισμα, τότε θα εγκαταστήσει επισήμως ένα απολυταρχικό καθεστώς, ενώ αν το χάσει, θα προκληθεί μεγάλη αναστάτωση με αβέβαια αποτελέσματα.
Στην ουσία, ο Ταγίπ Ερντογάν θα συνεχίσει να είναι ο κυρίαρχος παίχτης. Ακόμα κι αν ηττηθεί, δεν θα παραιτηθεί εύκολα από το στόχο. Θα προσπαθήσει να βρει άλλες διόδους μετατροπής του πολιτεύματος σε προσωποπαγές, με στόχο να παρατείνει την παραμονή του στην εξουσία και να συνεχίσει να ηγείται της χώρας και το 2023, στην επέτειο 100 χρόνων από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας. Ο προσφορότερος τρόπος για να το πετύχει θα είναι η περαιτέρω πόλωση του κλίματος και η προκήρυξη πρόωρων εκλογών, προκειμένου το κυβερνών ΑΚΡ να εξασφαλίσει περισσότερες κοινοβουλευτικές έδρες και να έχει τη δυνατότητα να περάσει – έστω και πιο περιορισμένες – συνταγματικές αλλαγές μέσω της Εθνοσυνέλευσης.
Ναι ή όχι στη Δύση;
Το δεύτερο ερώτημα που ανακύπτει είναι η επόμενη μέρα στις σχέσεις της Τουρκίας με το δυτικό κόσμο και κυρίως την Ευρώπη. Στο βωμό του δημοψηφίσματος, η Ευρώπη έχει αναδειχθεί στο μείζονα εχθρό που δεν θέλει την Τουρκία “ισχυρή και μεγαλειώδη, με λαμπρό μέλλον αντάξιο του λαμπρού οθωμανικού παρελθόντος της”. Ο εθνικός παροξυσμός κυριαρχεί και η αντιευρωπαϊκή ρητορική κερδίζει έδαφος καθημερινά.
Η επικράτηση του “ναι” θα απομακρύνει μετά βεβαιότητας την Άγκυρα από τους δυτικούς της εταίρους. Από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μέχρι την Επιτροπή της Βενετίας, έχει σταλεί το μήνυμα ότι η επιχειρούμενη συνταγματική αναθεώρηση θα καταστήσει την Τουρκία μη δημοκρατική. Όμως δεν είναι εύκολο να διαρραγούν πλήρως οι ευρωτουρκικές σχέσεις. Η Άγκυρα θα προσπαθήσει να βρει modus operandi για δύο λόγους.
Πρώτον, η οικονομία της Τουρκίας είναι απόλυτα συνδεδεμένη με την ευρωπαϊκή. Η Ευρώπη είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της τουρκικής οικονομίας, η οποία όμως διάγει δύσκολη περίοδο. Το τουρκικό ΑΕΠ μειώθηκε κατά 1,8% το γ’ τρίμηνο του 2016 (σε σχέση με το 2015), η ανεργία καλπάζει στο 13%, ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό για τα εκεί δεδομένα, και η λίρα έχει χάσει 9% της αξίας της από την αρχή του έτους, φέρνοντας σε δυσμενή θέση τις τουρκικές εταιρίες που έχουν χρέος σε ευρώ και δολάρια.
Δεύτερον, η συμφωνία για το προσφυγικό δεν αφήνει πολλά περιθώρια στην Άγκυρα. Μέχρι στιγμής, έχουν εγκριθεί προγράμματα ύψους 1,5 δισ. ευρώ στο πλαίσιο της εφαρμογής της. Η Τουρκία δεν έχει την πολυτέλεια να γυρίσει την πλάτη στα ευρωπαϊκά κονδύλια επί του παρόντος. Γι’ αυτό, οι όποιες απειλές περί κατάλυσης της συμφωνίας είναι μέχρι στιγμής ρητορικές.
Η προεκλογική περίοδος προσέφερε πεδίο για στοχοποίηση της Ευρώπης. Οι Ευρωπαίοι κατηγορήθηκαν ως απόγονοι των ναζί και των σταυροφόρων που εχθρεύονται κατά κύριο λόγο την Τουρκία. Ο εθνικός παροξυσμός έχει φτάσει στο ζενίθ και το πρόβλημα θα ανακύψει μετά το δημοψήφισμα: πώς θα εκτονωθεί το αντιευρωπαϊκό κλίμα; Για χρόνια, ο Ερντογάν έδειξε ότι μπορεί να προσεγγίσει τα διεθνή ζητήματα με σχετικό ρεαλισμό. Η κατάσταση άλλαξε μετά το πραξικόπημα, όταν ο Τούρκος Πρόεδρος έχασε το μέτρο και υιοθέτησε ανοιχτά απολυταρχική πολιτική. Έτσι, λοιπόν, η διασύνδεση της Τουρκίας με την Ευρώπη είναι τόσο ισχυρή που μετά το δημοψήφισμα αναμένεται από τον Ερντογάν μια επιχείρηση ομαλοποίησης των σχέσεων. Η επιτυχία του εγχειρήματος εξαρτάται και από τις διαθέσεις της άλλης πλευράς.

capital.gr