Θα γίνει το ελαιόλαδο είδος πολυτελείας;

Εδώ και μήνες στην επαρχία Χαέν της Ισπανίας οι βροχές έχουν σταματήσει, με τις τοπικές καλλιέργειες να πλήττονται σοβαρά. Πολλοί ελαιοπαραγωγοί συμμετέχουν ακόμη και σε θρησκευτικές πομπές, όπως εξάλλου και στη Γαλλία, υπό την καθοδήγηση του τοπικού επισκόπου Σεμπαστιάν Τσίκο, ικετεύοντας για περισσότερες βροχοπτώσεις. Πλέον, η μεγάλη ζημιά που υφίστανται οι αγρότες γίνεται αισθητή και στους καταναλωτές: η τιμή του ελαιόλαδου βρίσκεται στα ύψη και, εάν δεν βρέξει σύντομα, αναμένεται να αυξηθεί κι άλλο.

«Χωρίς νερό δεν υπάρχουν ελιές. Και χωρίς ελιές, η επαρχία υποφέρει», λέει ο επίσκοπος Τσίκο. «Η οικονομία μας εξαρτάται από την παραγωγή ελιάς». Στους λόφους της Χαέν υπάρχουν 66 εκατομμύρια ελαιόδεντρα, με την επαρχία να είναι η σημαντικότερη ελαιοπαραγωγική περιοχή στον κόσμο, όπου παράγεται και σημαντικό μέρος του ελαιόλαδου που καταναλώνεται στην Ευρώπη.

Η τοπική χλωρίδα υποφέρει

Όμως οι μετεωρολογικές προβλέψεις είναι δυσοίωνες. Η έλλειψη νερού στην Ισπανία, η οποία έχει σοβαρές επιπτώσεις στο σύνολο της ισπανικής γεωργίας, είναι πιθανό να διαρκέσει μέχρι το φθινόπωρο, οπότε και αναμένεται αύξηση των βροχοπτώσεων. Επιπλέον, οι περιβαλλοντικοί ερευνητές προειδοποιούν πως η Ισπανία θα πρέπει να προσαρμοστεί και μακροπρόθεσμα στις υψηλότερες θερμοκρασίες και τις μειωμένες βροχοπτώσεις.

Αυτήν την περίοδο, λόγω της ξηρασίας, οι δεξαμενές της ισπανικής ενδοχώρας είναι γεμάτες μόνο κατά 25%. Έτσι, τα αποθέματα νερού επαρκούν για την κάλυψη των αναγκών του πληθυσμού με πόσιμο νερό, όμως οι αγρότες, που χρειάζονται απεγνωσμένα νερό για να σώσουν τους ελαιώνες τους, το προμηθεύονται με δελτίο, λαμβάνοντας μόνο το 1/4 της κανονικής ποσότητας.

Τα ελαιόδεντρα κινδυνεύουν

Ο Χουάν Λουίς Άβιλα, ελαιοπαραγωγός στη Χαέν, εξηγεί πως «φέτος δεν κινδυνεύει μόνο η συγκομιδή, αλλά και το μέλλον των ελαιώνων». Τα κύματα καύσωνα με θερμοκρασίες ακόμη και 40 βαθμών μπορούν κυριολεκτικά να κάψουν τα λευκά άνθη πολλών ελαιόδεντρων. Ένα μεγάλο μέρος της ελαιοσυγκομιδής, η οποία συνήθως γίνεται μεταξύ Νοεμβρίου και Φεβρουαρίου, έχει ήδη χαθεί. Ποτέ πριν δεν ήταν οι συνθήκες τόσο άσχημες.

«Η ελιά αντέχει πολύ υψηλές θερμοκρασίες – αλλά μόνο εάν έχει αρκετό νερό», εξηγεί ο Άβιλα, ο οποίος είναι επίσης εκπρόσωπος των ελαιοπαραγωγών στην ένωση αγροτών COAG. Ωστόσο, εάν υπάρχει ακραία έλλειψη νερού, το δέντρο δεν μπορεί να βγάλει υγιείς καρπούς. Πέρυσι η Ισπανία ταλαιπωρήθηκε από τη θερμότερη χρονιά που έχει καταγραφεί ποτέ στη χώρα, με τον Άβιλα να λέει ότι η συγκομιδή του «ήταν κατά 70% μικρότερη από ό,τι τα προηγούμενα χρόνια». Όμως την επόμενη περίοδο, οι αποδόσεις θα είναι πιθανώς ακόμη χαμηλότερες.

Η ξηρασία πλήττει και άλλες χώρες

Ακόμη και κατά την περίοδο συγκομιδής 2021/22, η Ισπανία παρήγαγε σχεδόν 1,5 εκατ. τόνους ελαιόλαδου. Το 2022/23, η συγκομιδή ήταν μόνο 680.000 τόνοι, δηλαδή λιγότερο από το μισό. Εάν επαληθευτούν οι δυσοίωνες προβλέψεις, οι μεγάλες απώλειες είναι αναπόφευκτες και για την επόμενη σεζόν.

Όμως το φαινόμενο αυτό δεν πλήττει μονάχα την Ισπανία, με τους ελαιοπαραγωγούς της Πορτογαλίας και της Ιταλίας να αντιμετωπίζουν αντίστοιχες δυσκολίες λόγω της ξηρασίας. Και αυτό ασκεί ακόμη μεγαλύτερη πίεση στις τιμές του ελαιόλαδου στην ευρωπαϊκή αγορά.

Σύμφωνα με τις στατιστικές της Ε.Ε., οι Ευρωπαίοι αγρότες παρήγαγαν σχεδόν 2,3 εκατομμύρια τόνους ελαιόλαδου το 2021/22, ενώ την επόμενη περίοδο μόλις 1,4 εκατομμύρια τόνους. Το γεγονός ότι οι απώλειες στην καλλιέργεια του ευρωπαϊκού ελαιοκομικού τομέα δεν ήταν ακόμη μεγαλύτερες οφείλεται στην Ελλάδα, όπου η έλλειψη νερού ήταν, μέχρι στιγμής, λιγότερο αισθητή. Μάλιστα, κατά την τελευταία περίοδο, η Ελλάδα αποτέλεσε τη μοναδική ευρωπαϊκή χώρα που αύξησε την παραγωγή ελαιόλαδου.

Η λειψυδρία ανεβάζει τις τιμές

Ο μαρασμός των ελαιοφυτειών ανεβάζει τις τιμές σε ύψη ρεκόρ: στην Ε.Ε., το ελαιόλαδο κοστίζει σήμερα κατά μέσο όρο 50% περισσότερο απ’ ό,τι πριν από δώδεκα μήνες. Το λάδι, απαραίτητο συστατικό της μεσογειακής διατροφής, απειλεί να γίνει αγαθό πολυτελείας.

«Το αυξανόμενο κόστος του ελαιόλαδου αποδεικνύει ότι η ξηρασία αυξάνει τις τιμές των τροφίμων», γράφει η μεγαλύτερη ισπανική εφημερίδα “El País”. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία (από τον Μάρτιο του 2023), οι τιμές των τροφίμων στην Ισπανία αυξήθηκαν κατά 16,5% σε δώδεκα μήνες – και κατά 19,2% σε ολόκληρη την Ε.Ε.. Θα μετατραπεί η κλιματική κρίση σύντομα σε επισιτιστική;

Ορισμένοι Ισπανοί παραγωγοί αποδεικνύονται εφευρετικοί, δημιουργώντας ένα νέο προϊόν: μία ανάμειξη του πολύτιμου ελαιόλαδου με πολύ φθηνότερο ηλιέλαιο, το οποίο πωλούν σε τιμή ευκαιρίας. Όμως το γεγονός ότι αυτό το προϊόν, που έχει πράσινες ελιές στην ετικέτα του, είναι στην πραγματικότητα ένα μείγμα με ηλιέλαιο, γίνεται αντιληπτό μονάχα εάν διαβάσει κανείς τα ψιλά γράμματα της συσκευασίας.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς

Πηγή: Deutsche Welle