Το μεγάλο ταμπού: Πόσα ξέρουμε για τις τελευταίες στιγμές της ζωής και το θάνατο

Ένας στους πέντε έχει μάθει τι σημαίνει να πεθαίνεις, έχοντας συζητήσει αυτό το θέμα με γιατρούς ή έχοντας παρακολουθήσει κάποιο επιστημονικό ντοκιμαντέρ

Η πανδημία Covid-19 αναζωπύρωσε το φόβο πολλών ανθρώπων για το θάνατο. Όμως, έξι στους δέκα ξέρουν ελάχιστα έως καθόλου πράγματα για τις τελευταίες ώρες της ζωής, πριν επέλθει ο θάνατος. Αρκετοί -οι τέσσερις στους δέκα- έχουν απλώς ακούσει μερικά πράγματα από συζητήσεις με την οικογένεια και με φίλους τους, ενώ περίπου οι μισοί έχουν προσωπική εμπειρία, έχοντας σταθεί στο πλευρό ανθρώπων που πέθαιναν.

Ένας στους πέντε έχει μάθει τι σημαίνει να πεθαίνεις, έχοντας συζητήσει αυτό το θέμα με γιατρούς ή έχοντας παρακολουθήσει κάποιο επιστημονικό ντοκιμαντέρ.

Αλλά ένας στους τρεις δεν θέλει ούτε να ακούσει, ούτε να ρωτήσει, ούτε να απαντήσει σε οτιδήποτε σχετίζεται με το τέλος της ζωής, κάτι που αποκαλύπτει πόσο ταμπού είναι το ζήτημα για πολλούς ανθρώπους.

Τα παραπάνω προκύπτουν από έρευνα της βρετανικής Ακαδημίας Ιατρικών Επιστημών, σε συνεργασία με την εταιρεία Ipsos MORI. Σύμφωνα με την έρευνα, η βασική ανησυχία των συγγενών και φίλων είναι ότι οι άνθρωποι τους που πεθαίνουν, θα νιώθουν πόνο, τρόμο ή πανικό, καθώς η ζωή τους τελειώνει σε μερικές ώρες ή λεπτά.

Οι κινηματογραφικές ταινίες, οι θεατρικές παραστάσεις και οι τηλεοπτικές σειρές αποτελούν πηγή πληροφόρησης για αρκετό κόσμο σχετικά με το τέλος της ζωής. Όμως, η τηλεόραση και τα φιλμ σπάνια παρουσιάζουν ‘φυσιολογικούς’ θανάτους, ενώ για πολλούς ανθρώπους ο θάνατος είναι μια ήρεμη, ειρηνική και ανώδυνη διαδικασία.

Η βρετανική ιατρική Ακαδημία θεωρεί αναγκαίο να ενθαρρυνθούν οι συζητήσεις για το θάνατο και να σπάσει το ταμπού, θεωρώντας ότι πρέπει να κάνουμε περισσότερα, ώστε να δώσουμε στους ανθρώπους αξιόπιστες πληροφορίες για το τι συμβαίνει στο τέλος της ζωής και να ενθαρρύνουμε τις συζητήσεις γι’ αυτό το σημαντικό θέμα.

Ακολουθεί μια σύνοψη των γνώσεων για το τέλος της ζωής

Σημάδια ότι ο θάνατος πλησιάζει

Υπάρχουν ενδείξεις τις τελευταίες εβδομάδες, μέρες και ώρες της ζωής ενός ανθρώπου ότι το τέλος είναι κοντά. Η αναγνώριση αυτών των σημαδιών θα βοηθήσει τους συγγενείς και φίλους να προετοιμασθούν καλύτερα.

– Σωματικές αλλαγές:

Το δέρμα γίνεται πιο λεπτό και ωχρό λόγω επιβράδυνσης της κυκλοφορίας του αίματος, ενώ σκούρες κηλίδες μπορεί να εμφανιστούν στα χέρια, στα πόδια και στο πρόσωπο εξαιτίας πήξης του αίματος. Οι τρίχες των μαλλιών αδυνατίζουν, όπως και όλο το σώμα, ενώ τα δόντια μπορεί να αποχρωματιστούν ή να εμφανίσουν σκούρα σημάδια.

Η αναπνοή γίνεται πιο δύσκολη και θορυβώδης, καθώς ο θνήσκων δεν μπορεί να βήξει ή να καταπιεί και εκκρίσεις σωρεύονται στο πίσω μέρος του λαιμού του. Συχνά χασμουριέται, προσπαθώντας να εισπνεύσει περισσότερο οξυγόνο. Η αναπνοή μπορεί να εναλλάσσεται κατά διαστήματα από θορυβώδης σε ήρεμη, ενώ προς το τέλος συχνά αναπνέει μόνο κατά περιόδους, καθώς μια εισπνοή ακολουθείται από παύση για αρκετά δευτερόλεπτα, εωσότου υπάρξει η επόμενη εισπνοή.

Μερικές φορές τα άνω και κάτω άκρα γίνονται πολύ κρύα, ενώ τα ούρα μπορεί να πάρουν το χρώμα του τσαγιού και να έχουν διαπεραστική οσμή λόγω δυσλειτουργίας των νεφρών ή να υπάρξει ακράτεια ούρων και κοπράνων, καθώς οι μύες ουροδόχου κύστης και εντέρου υπολειτουργούν. Οι αλλαγές στο μεταβολισμό μπορεί να δημιουργήσουν μια διακριτή μυρωδιά (σαν ασετόν), ενώ αν ο άνθρωπος πεθαίνει από καρκίνο του εντέρου ή του στομάχου, η οσμή μπορεί να είναι αρκετά δυσάρεστη.

– Ψυχικές αλλαγές:

Ο εξωτερικός κόσμος αρχίσει να χάνει τη σημασία του για τον άνθρωπο που πεθαίνει, ο οποίος δεν θέλει πια να φύγει από το δωμάτιο ή το κρεβάτι του και δεν έχει όρεξη για πολλές κουβέντες. Η διάθεση, ο χαρακτήρας και η συμπεριφορά του μπορεί να αλλάξουν. Μερικοί άνθρωποι ίσως γίνουν ασυνήθιστα αγχώδεις και ανήσυχοι, σε μερικές περιπτώσεις προσπαθώντας μέσα στη σύγχυση τους να αφαιρέσουν ορούς ή άλλο ιατρικό εξοπλισμό από το σώμα τους (τότε θα χρειαστεί η χορήγηση φαρμάκων για να ηρεμήσουν). Κάποιοι που ήσαν άθεοι, ίσως ξαφνικά δείξουν ενδιαφέρον για θρησκευτικές ή πνευματικές διδασκαλίες.

– Αυξημένος ύπνος:

Ο άνθρωπος αρχίζει να κοιμάται για πολλές ώρες, καθώς ακόμη και η παραμικρή σωματική προσπάθεια μπορεί να του είναι εξαντλητική, ενώ ο οργανισμός του εστιάζει όλη την προσπάθεια του στο να κρατηθεί ζωντανός. Πολύ κοντά στο τέλος, ο θνήσκων μπορεί να χάνει όλο και συχνότερα τη συνείδηση για τους γύρω του.

– Μείωση της όρεξης:

Το σώμα δεν χρειάζεται πια καύσιμα και έτσι χάνει την επιθυμία να φάει και να πιεί. Ο θνήσκων αρχίζει να χάνει βάρος, μερικές φορές πολύ γρήγορα. Είναι σημαντικό να μη ζοριστεί να φάει ή να πιεί, αν δεν το θέλει.

– Αλλαγές στον τρόπο έκφρασης:

Μπορεί να αρχίσει να λέει φράσεις όπως ότι «φεύγει», «πετάει», «γυρνάει στο σπίτι του», «έρχονται να τον πάρουν», «πάει ταξίδι» κ.α. Μπορεί επίσης να νιώσει την ανάγκη να εκδηλώσει την ευγνωμοσύνη του στους γύρω του που τον φροντίζουν.

– Ειδικές παρακλήσεις:

Ίσως θελήσει κάτι ξεχωριστό, όπως να επισκεφτεί ένα συγκεκριμένο μέρος, να περιβάλλεται από τα αγαπημένα λουλούδια του, να ακούει ορισμένη μουσική, να έχει δίπλα του οικογενειακές φωτογραφίες, να δει μετά από καιρό κάποιον σημαντικό άνθρωπο στη ζωή του κ.α.

Η στάση όσων είναι δίπλα του

Είναι αδύνατο να προβλεφθεί πότε θα έλθει η στιγμή του θανάτου. Αρκετοί άνθρωποι «ακροβατούν» μεταξύ ζωής και θανάτου για ώρες ή και για μέρες, οπότε είναι εύκολο ακόμη και για όσους συμπαραστέκονται στον θνήσκοντα, να «χάσουν» την τελευταία στιγμή της ζωής του. Η ακοή είναι η τελευταία αίσθηση που φεύγει, συνεπώς ο θνήσκων συνήθως μπορεί να ακούσει τι του λένε, ακόμη και όταν δεν έχει άλλα σημάδια αισθήσεων και δείχνει ότι δεν έχει συνείδηση.

Οι δικοί του μπορούν να χαμηλώσουν το φως στο δωμάτιο του θνήσκοντος και να κρατήσουν το φωτεινό φως του ήλιου μακριά από το πρόσωπο του. Η έντονη σωματική επαφή μπορεί να του είναι επώδυνη ή ενοχλητική. Είναι καλύτερα να κάθεται κανείς δίπλα στο κρεβάτι του, να του πιάνει το χέρι και να του μιλάει απαλά ή να του το χαϊδεύει, επιδιώκοντας μια επικοινωνία σε βαθύτερο επίπεδο. Ακόμη και φαινομενικά χωρίς συνείδηση, ο θνήσκων μπορεί να ανταποκριθεί ανεπαίσθητα με ένα σφίξιμο των δαχτύλων του.

Είναι φυσικό κανείς να νιώσει κανείς ένοχος, επειδή θα ήθελε να αποφύγει τη δοκιμασία να σταθεί στο πλευρό ενός ανθρώπου που πεθαίνει. Είναι μια φυσική και κατανοητή αντίδραση σε μια πολύ αγχωτική κατάσταση.

Η στιγμή του θανάτου

Ο θάνατος μπορεί να συμβεί με πολλούς τρόπους, αλλά γενικά συμβαίνει πολύ γρήγορα. Μερικές φορές ο θνήσκων βγάζει μερικά αγκομαχητά, καθώς η καρδιά και οι πνεύμονες του σταματούν. Ο σφυγμός σταματά, το δέρμα και η έκφραση του προσώπου αλλάζουν, το σώμα μοιάζει πια σαν περίβλημα κενό περιεχομένου.

Μερικές φορές συγγενείς και φίλοι έχουν αναφέρει επίμαχα από επιστημονική άποψη, ασυνήθιστα και ανεξήγητα φαινόμενα, όπως ατμούς πάνω από το σώμα του πεθαμένου, ένα φως να γεμίζει το δωμάτιο, μια ξαφνική αλλαγή θερμοκρασίας στο χώρο, μια βαριά ατμόσφαιρα στον αέρα ή ακόμη πιο παράξενα πράγματα, όπως ρολόγια που σταματούν τη στιγμή του θανάτου, κατοικίδια ζώα που συμπεριφέρονται περίεργα, πουλιά που εμφανίζονται στο παράθυρο κ.α. Κάποιοι που βρίσκονταν αλλού τη στιγμή του θανάτου, έχουν αναφέρει ότι «είδαν» ή ένιωσαν το νεκρό και ήξεραν πότε ακριβώς πέθανε, προτού αυτό ανακοινωθεί επίσημα.

Δεν είναι σπάνιο όσοι ήσαν παρόντες στη στιγμή του θανάτου κάποιου, να νιώσουν «αποσυνδεμένοι» από όλους και όλα γύρω τους, σαν να ζουν σε όνειρο και όχι στην πραγματικότητα. Μερικοί νιώθουν θλίψη και συντριβή, άλλοι ανακούφιση, μερικοί είναι θυμωμένοι, άλλοι ένοχοι. Μερικοί έχουν ανάγκη να μείνουν μόνοι τους με το νεκρό, άλλοι όχι.

Δεν υπάρχει σωστός ή λάθος τρόπος για να νιώσει κανείς ένα θάνατο.

Αρκετοί συνειδητοποιούν εκ των πραγμάτων τη δική τους θνητότητα. Για πολλούς η ζωή τους δεν θα είναι ποτέ πια η ίδια.

Πηγή: ΑΠΕ -ΜΠΕ