Date:
Η επόμενη μέρα από την μεγάλη πυρκαγιά που έπληξε το νότιο τμήμα του Έβρου ως τα όρια του νομού Ροδόπης ανέδειξε τις πληγές που προκλήθηκαν στον δασικό ιστό κοντά στο παραθαλάσσιο μέτωπο, αλλά και ευρύτερα στον παραγωγικό κορμό της περιοχής.
Τα χιλιάδες καμένα ελαιόδεντρα στη τη Μάκρη, τα Δίκελλα, τη Μεσημβρία και την Πλάκα, είναι το κυρίως πρόβλημα. Κάποιες, λίγες ευτυχώς, κτηνοτροφικές μονάδες επλήγησαν και καταστράφηκαν ολοσχερώς. Χρήσιμες εγκαταστάσεις σε μαντριά, μηχανήματα και εργαλεία για την αγροτική εκμετάλλευση παραδόθηκαν στις φλόγες. Ευτυχώς , η φωτιά δεν έπληξε το ελαιουργείο της Μάκρης, ή άλλες μεταποιητικές μονάδες μέσα στις κοινότητες της περιοχής, παρά ελάχιστα μεμονωμένα και απομακρυσμένα από τα χωριά κτίσματα.
Ο Αγροτικός Ελαιουργικός Συνεταιρισμός Μάκρης Έβρου έχει ξεκινήσει τη διαδικασία καταγραφής των ζημιών των γεωργικών εκμεταλλεύσεων σε μια έκταση από τη Χηλή, έως τα Δίκελλα, τη Μεσημβρία και την Πλάκα, όπου οι ελαιώνες έχουν υποστεί τη μεγαλύτερη καταστροφή στο νότιο τμήμα του νομού.
“Υπολογίζουμε ότι ίσως καταστράφηκαν περί τα ενενήντα χιλιάδες ελαιόδεντρα” λέει στο ΑΠΕ ΜΠΕ ο πρόεδρος του αγροτικού ελαιουργικου συνεταιρισμού της Μάκρης Δημοσθένης Χατζηνικολάου, εκτιμώντας ότι αυτό το ποσοστό ξεπερνά το 30% της συνολικής ελαιοκαλλιέργειας στην περιοχή και προσθέτει:
“Από αυτά τα ελαιόδεντρα θα πρέπει να δούμε την άνοιξη, ποια θα έχουν τη δυνατότητα να αναγεννηθούν και ποια έχουν καεί εντελώς. Η κύρια δενδροκαλλιέργεια είναι η ελιά, βέβαια υπάρχουν και άλλα δέντρα, φρούτα, ξηροί καρποί, αλλά σε πολύ μικρότερους αριθμούς”.
Οι ελαιώνες που επλήγησαν βρίσκονται ψηλά στην πλαγιά, επάνω από την Εγνατία οδό, την οποία η φωτιά διαπέρασε σε κάποια σημεία, αλλά η κινητοποίηση των πυροσβεστών και των εθελοντών από τα χωριά την ανέκοψε πριν φτάσει κοντά στις κοινότητες.
Αξίζουν συγχαρητήρια σε όλους κυρίως στους νέους και τις γυναίκες” λέει ο κ.Χατζηνικολάου και συνεχίζει: “Εδώ χωριανός άφησε το χωράφι του με τις ελιές, τα μηχανήματα του μέσα, τις πλατφόρμες, το τρακτέρ, επειδή πίστευε ότι το σύστημα πυροπροστασίας θα αντέξει και πήγε να βοηθήσει σε άλλες μονάδες. Κι όταν γύρισε τα βρήκε όλα καμένα γιατί κόπηκε το ρεύμα και το σύστημα της αντλίας δε δούλεψε…”.
Οι ελαιώνες που κάηκαν στην περιοχή πάνω από τη Εγνατία οδό βρίσκονται ανάμεσα σε θαμνώδη έκταση με πουρνάρια, η οποία επίσης όλη αποτεφρώθηκε. Κάηκαν σε αυτή τη ζώνη και μαντριά, αλλά το ζωικό κεφάλαιο στη πλειοψηφία του μεταφέρθηκε πριν φτάσει η φωτιά και σώθηκε.
Οι κάτοικοι που έζησαν την πυρκαγιά την περιγράφουν σαν ένα τρομερό φαινόμενο. Οι διηγήσεις είναι ενδεικτικές του κλίματος, που επικράτησε τις πρώτες ώρες:
“Έκαιγε τα πάντα η φωτιά, έριχναν νερό και δε σταματούσε. Κόπηκε το ρεύμα και μετά δεν είχαμε αντλίες για να βγάλουμε νερό από τις γεωτρήσεις. Τα εναέρια και τα επίγεια μέσα έδιναν τη μάχη εκεί στην Εγνατία και γύρω από τους οικισμούς και νεώτεροι κάτοικοι του χωριού μέσα στα σπίτια και στα χωράφια τους προσπαθούσαν να σβήνουν τις αναζωπυρώσεις. Κάποιοι που μέτρησαν τον αέρα, μας είπαν ότι η φωτιά “έτρεχε” με πενήντα τρία χιλιόμετρα την ώρα. Ήταν σα να έβρεχε φωτιά. Πύρινες μπάλες από άχυρο και χόρτο πετάγονταν σε απόσταση τριακοσίων μέτρων και τα πουρνάρια λαμπάδιαζαν αμέσως και μετά έπαιρναν φωτιά και τα δέντρα…”.
Σώθηκε ο αρχαίος ελαιώνας της Μάκρης
Οι προσπάθειες των δυνάμεων πυρόσβεσης και των εθελοντών ευοδώθηκαν, ευτυχώς, στον αρχαίο ελαιώνα της Μάκρης Αλεξανδρούπολης. Το εξαιρετικό αυτό σύμπλεγμα ελαιόδεντρων που βρίσκεται από την κάτω πλευρά της Εγνατίας διασώθηκε πλήρως, την ώρα που άλλοι ελαιώνες και καλλιέργειες στη γύρω περιοχή παραδίδονταν στις φλόγες.
Η ιστορική σημασία του ελαιώνα, που αριθμεί περί τα 220.000 δέντρα, είναι τεράστια. Τα δέντρα του, ηλικίας 500 χρόνων τα νεώτερα, έως και 2500 χρόνων τα αρχαιότερα, είναι ακόμη παραγωγικά.
Δέντρα ελιάς, μεγάλης ηλικίας, εντοπίζονται και αλλού στην Ελλάδα, αλλά η σημαντικότητα του ελαιώνα της Μακρής, πέραν των άλλων, έγκειται στο γεγονός ότι είναι συμπαγής και ενιαίος, σχεδόν σε όλη την έκτασή του.
Πολυάριθμες είναι οι αναφορές περιηγητών και ιστορικών προσώπων για την ύπαρξη του αειθαλούς ελαιώνα, κυρίως τους τελευταίους αιώνες. Αλλά, επίσης, η παράδοση θέλει το στράτευμα του Μ. Αλεξάνδρου να ξεκουράστηκε εκεί, στη σκιά του αρχαίου ελαιώνα, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του στην Ανατολή. Οι συμβολισμοί του ελαιώνα παραπέμπουν έως και στα ομηρικά έπη, αφού το σπήλαιο που βρίσκεται στην άκρη του ελαιώνα και αντικρύζει το Θρακικό πέλαγος, εικάζεται ότι ήταν η κατοικία του μυθικού κύκλωπα Πολύφημου, τον οποίο ο Οδυσσέας τύφλωσε με ένα πυρωμένο κοντάρι ελιάς…
Ακόμη και στις μέρες μας, ο ιστορικός ελαιώνας, με τη φροντίδα των καλλιεργητών του τοπικού συνεταιρισμού, αποδίδει κάθε χρόνο σημαντικές ποσότητες εξαιρετικού λαδιού. “Βέβαια , παλιά ήταν ποτιστικοί, αλλά εδώ και τέσσερα χρόνια δεν ποτίζονται. Τα αρδευτικά έργα έχουν καθυστερήσει, δεν υπάρχει δίκτυο κι έτσι η παραγωγή έχει μειωθεί αρκετά” λέει ο κ. Χατζηνικολάου.
Το ελαιόλαδο από την περιοχή Μάκρης του Δήμου Αλεξανδρούπολης έχει ενταχθεί από το 2020 στον επίσημο κατάλογο των προϊόντων Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Χρειάστηκε αρκετή προετοιμασία από τις τοπικές αρχές και τους φορείς για να επιτευχθεί αυτό, καθώς πραγματοποιήθηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα εργαστηριακές αναλύσεις, οι οποίες ανέδειξαν την εξαιρετική ποιότητα και την μοναδικότητα της ποικιλίας ελιάς της Μάκρης.
Η περιοχή της Αλεξανδρούπολης διαθέτει επίσης άλλη μια σπάνια ποικιλία ελιάς λευκής απόχρωσης, την «ασπρολιά». Αλλά τα ελάχιστα δέντρα που φυτεύτηκαν φέτος στην περιοχή, καμία τριακόσια, καταστράφηκαν ολοσχερώς.
“Χρειαζόμαστε γενναία ενίσχυση και βοήθεια χρηματική, φορολογική, για να ξαναστήσουμε αυτούς τους ελαιώνες” λέει ο πρόεδρος του Συνεταιρισμού και προσθέτει : “Κάθε νεκρό δέντρο πρέπει να εκριζωθεί και να μπει άλλο νέο. Όχι όμως στην ίδια θέση, δεν φυτρώνει νέο δέντρο στο καμμένο χώμα. Μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια θα αρχίσουμε να παίρνουμε το 1-2% της παραγωγής. Η ζημιά είναι μεγάλη. Χρειαζόμαστε και σπορείο για να κάνουμε νέα δενδρύλλια αυτής της ελιάς της Μάκρης, που είναι ονομασίας προέλευσης”.
Υπογειοποιείται στην Εγνατία τμήμα του δικτύου μέσης τάσης
Ζημιές προκλήθηκαν και σε υποδομές στο νότιο τμήμα του Έβρου. Από τη μανία της φωτιάς δε γλίτωσε ένα σημαντικό τμήμα του δίκτυου ηλεκτροδότησης γύρω από τη Χηλή, τα Δίκελλα, τη Μάκρη και τη Μεσήμβρια. Και στις δύο πλευρές της Εγνατίας οδού, εκεί που υπήρχε δάσος πάνω από τους οικισμούς, είναι ακόμη εμφανείς οι τσακισμένες κολώνες και τα πεσμένα καλώδια στην καμμένη γη.
Από την πρώτη μέρα που ξέσπασαν οι πυρκαγιές τα συνεργεία του ΔΕΔΔΗΕ κατέβαλαν υπεράνθρωπες προσπάθειες να μη συμβεί κάποιο ατύχημα και να επανέλθει η ηλεκτροδότηση στους οικισμούς. Αμέσως μετά την κατάσβεση της φωτιάς ξεκίνησαν οι – προγραμματισμένες μεν, αλλά εσπευσμένα λόγω της φωτιάς – εργασίες για την υπογειοποίηση ενός τμήματος του δικτύου μέσης τάσης μεταξύ Μακρής και Δικέλλων.
Συνεργεία του ΔΕΔΔΗΕ με σκαπτικά μηχανήματα και φορτηγά έχουν πιάσει δουλειά και εκτελούν τις εργασίες υπογειοποίησης του δικτύου ηλεκτροδότησης και πάνω στην Εγνατία οδό. Δεξιά και αριστερά του δρόμου έχουν στηθεί εργοτάξια με αδρανή υλικά, χαλίκι και τσιμεντοπλάκες για χρησιμοποιηθούν στις αποκαταστάσεις.
Εκτεταμένη η καταστροφή στο δάσος της Κίρκης
Εικόνα εκτεταμένης καταστροφής εμφανίζει ο δασικός ιστός στα τριάντα περίπου χιλιόμετρα από την έξοδο της Αλεξανδρούπολης μέχρι την Κίρκη και τη Συκορράχη. Σε όλη τη δασική περιοχή, βορείως της Αλεξανδρούπολης, από τον Άβαντα μέχρι τη Συκορράχη και τη Μέστη προς το νομό Ροδόπης, χιλιάδες στρέμματα δάσους έχουν αποτεφρωθεί. Πλατάνια, πεύκα και δρύες κάηκαν ολοσχερώς και άλλα μερικώς. Η φωτιά προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στο δασικό πλούτο, σε ένα από τα ομορφότερα δάση της χώρας.
“Ο νόμος Έβρου δεν είχε ποτέ μεγάλες φωτιές, ψάξτε το” λέει ένας κάτοικος της Κίρκης και συνεχίζει : “Μικρές φωτιές είχαμε μόνο, όχι τέτοιες, από παιδί το θυμάμαι. Ξαφνικά, πέρυσι, «φωτιά στη Δαδιά» και φέτος πάλι στη Δαδιά και εδώ. Αυτό που έγινε είναι απίστευτο. Εδώ γεννήθηκα, κάτι τέτοιο δεν το έχω ξαναδεί”.
Οι φωτιές σε αυτό το τμήμα του νομού έφτασαν από τη μεγάλη φωτιά της Δαδιάς, μέσω της Μελίας. Παρά τη σχετικά μεγάλη απόσταση, η ένταση των ανέμων ήταν τέτοια που οι πύρινες γλώσσες εξαπλώθηκαν μέσα σε λίγες ώρες σε ολόκληρη την περιοχή, αφανίζοντας μεγάλα τμήματα του συμπαγούς δάσους.
Με την πρώτη ματιά γίνεται αντιληπτό, ότι η καταστροφή εδώ ίσως είναι ακόμη μεγαλύτερη απ’ οτι στη Δαδιά, αφού το μεγαλύτερο μέρος της βλάστησης ήταν πευκόδασος. Αυτό πάντως είναι η πρώτη εντύπωση. Το μέγεθος της καταστροφής μένει να εξακριβωθεί με ακρίβεια από τις επίσημες μετρήσεις των ειδικών τις επόμενες μέρες. Κάποια τμήματα του δάσους διασώθηκαν. Περίεργο πώς, αν αναλογιστεί κανείς την ένταση του φαινομένου. Ενδεχομένως, λόγω της φοράς των ανέμων, οι οποίοι σε όλη τη διάρκεια της πυρκαγιάς άλλαξαν πολλές φορές κατεύθυνση, οδηγώντας ξανά και ξανά τη φωτιά στα ήδη καμμένα σημεία.
Το καμμένο τμήμα του δάσους εναλλάσσεται σε αρκετά σημεία με υγιείς συστάδες δέντρων. Αρκετοί κορμοί, διαθέτουν ακόμη τους χυμούς τους και σε πολλά δέντρα υπάρχουν ακόμη πράσινα φύλλα που δεν τα άγγιξε η φωτιά. Σε άλλα σημεία η φωτιά πέρασε κάτω από τους κορμούς, σύρθηκε στο έδαφος, αφήνοντας ανέπαφα τα δέντρα. Όμως τα δέντρα των οποίων οι κορμοί κάηκαν, έστω κι αν σώθηκαν κλαδιά και φύλλα τους θεωρούνται τελειωμένα. Δεν θα ξαναβλαστήσουν και θα πρέπει να απομακρυνθούν.
Οι οικισμοί γλύτωσαν με λίγες σχετικά απώλειες από τη θυελλώδη επέλαση της πυρκαγιάς. Περί τα τέσσερα σπίτια στον Άβαντα, τρία στο Αετοχώρι, ίδια εικόνα στη Συκορράχη, δεκαπέντε σπίτια καμμένα – κάποια από αυτά κλειστά και άλλα εξοχικά – στην Κίρκη. Κάηκαν όμως και ελάχιστα σπίτια μονίμων κατοίκων, τα οποία βρίσκονται στην άκρη των οικισμών.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός, ότι οι φλόγες -όπως συνέβη και μέσα στο δάσος- σύρθηκαν μέσα από τις κοινότητες σε διάφορες κατευθύνσεις, αφήνοντας άθικτες κατοικίες, δίπλα σε άλλες που τύλιξαν και κατέστρεψαν ολοσχερώς.
Ο μόνιμος πληθυσμός των κοινοτήτων της περιοχής είναι μικρός και οι περισσότεροι από αυτούς έχουν επιστρέψει στα σπίτια και στις ασχολίες τους. Η μυρωδιά του καμμένου, ωστόσο, είναι ακόμη αισθητή στον αέρα. Μέσα στο δάσος, η στάχτη αναδεύεται σε κάθε πνοή του ανέμου, δημιουργώντας στροβιλισμούς.
Η νέα αγωνία των κατοίκων τώρα είναι η αλλαγή του καιρού, ο οποίος κατά τις ημέρες που διήρκεσαν οι φωτιές ήταν αίθριος, με μέτριους έως και ισχυρούς ανέμους. Μια δυνατή νεροποντή, φοβούνται ότι θα μπορούσε να προκαλέσει νέα προβλήματα. Οι οικισμοί βρίσκονται σε χαμηλότερα σημεία μέσα στο ορεινό ανάγλυφο, συνήθως στις παρυφές των βουνών. Μετά την επέλαση της φωτιάς η δυνατότητα των δέντρων να συγκρατούν το χώμα και τα φέρτα υλικά πλέον, είναι περιορισμένη.
Αυτό στο οποίο ελπίζουν, μετά το ισχυρό πλήγμα το οποίο δέχτηκαν από τις φωτιές , είναι μια γρήγορη παρέμβαση της πολιτείας και των τοπικών αρχών, ώστε μέσα στο φθινόπωρο να προληφθούν και να αποφευχθούν οι άλλες καταστροφές από τα ακραία πλημμυρικά φαινόμενα στην περιοχή τους.
Φωτογραφίες: Αχιλλέας Χήρας
