Τι είναι το «Φαινόμενο Μαντέλα» στο μυαλό μας που δημιουργεί ψεύτικες αναμνήσεις

Σας έχει τύχει ποτέ να θυμάστε κάτι με έναν συγκεκριμένο τρόπο, να πιστεύουν κι άλλοι το ίδιο με εσάς, αλλά τελικά να κάνετε όλοι λάθος; Αυτό συμβαίνει γιατί κάποιες φορές, οι ψευδείς αναμνήσεις μπορεί να είναι κοινές σε πολλούς ανθρώπους.

Ο κύριος Monopoly φοράει μονόκλ; Υπάρχει μαύρη λωρίδα στην ουρά του Pikachu; Και ο καρπός στο λογότυπο Fruit of the Loom ξεχύνεται από το κέρας της Αμάλθειας;

Εάν απαντήσατε ναι σε οποιαδήποτε από αυτές τις ερωτήσεις, συγγνώμη, κάνετε λάθος. Αλλά μπορεί επίσης να αντιμετωπίζετε το λεγόμενο Φαινόμενο Μαντέλα. Το συγκεκριμένο φαινόμενο αναφέρεται σε μια κατάσταση στην οποία μια μεγάλη μάζα ανθρώπων πιστεύει ότι ένα γεγονός συνέβη ενώ στην πραγματικότητα δεν συνέβη ποτέ.

Πώς πήρε το όνομα του «το φαινόμενο Μαντέλα»

Η ερευνήτρια παραφυσικών θεμάτων Fiona Broome επινόησε το όνομα το 2009 αφού πείστηκε ότι ο τότε πρόεδρος της Νότιας Αφρικής Νέλσον Μαντέλα είχε πεθάνει στη φυλακή τη δεκαετία του 1980. Αλλά ο Μαντέλα δεν πέθανε στη φυλακή. Αφέθηκε ελεύθερος το 1990, συνέχισε να ηγείται της Νότιας Αφρικής και πέθανε το 2013. Ωστόσο, η Broome παρατήρησε ότι πολλοί άλλοι φαινόταν να μοιράζονται την ίδια ανακριβή μνήμη, κάτι που προκάλεσε περαιτέρω έρευνα.

Έκτοτε, έχουν εμφανιστεί περισσότερες κοινές ψευδείς αναμνήσεις, όπως το ότι ο χαρακτήρας – ρομπότ C-3PO από «Star Wars» είναι εντελώς χρυσό (έχει ένα ασημένιο πόδι). Ότι το Jiffy είναι το όνομα μιας γνωστής μάρκας φυστικοβούτυρου (είναι απλώς Jif). Η ορθογραφία ενός κλασικού παιδικού βιβλίου είναι «The Berenstein Bears» (είναι πραγματικά «The Berenstain Bears»), και ένα σωρό λανθασμένα αποσπάσματα από ταινίες, μεταξύ των οποίων το «Λουκ, είμαι ο πατέρας σου» από το «The Empire Strikes Back» (η πραγματική ατάκα είναι «Όχι, είμαι ο πατέρας σου»), και ίσως το πιο λάθος από όλα, το «Mirror, mirror on the wall» από το «Snow White and the Seven Dwarfs» (η κακή βασίλισσα στην πραγματικότητα λέει, «Magic mirror on the wall» («Μαγικός καθρέφτης στον τοίχο»).

Αλλά γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι τα θυμούνται λάθος;

«Το φαινόμενο Μαντέλα είναι ένα πραγματικά συναρπαστικό φαινόμενο μνήμης όπου όλοι φαίνεται να δείχνουν εσφαλμένες αναμνήσεις για κοινά δημοφιλή icons», δήλωσε η νευροεπιστήμονας Wilma Bainbridge, επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Σικάγο. «Αυξάνεται πραγματικά σε δημοτικότητα στο διαδίκτυο σε ιστότοπους όπως το Reddit και το TikTok. Και ενώ για πολλούς ανθρώπους είναι ένα διασκεδαστικό παιχνίδι που μπορεί να παίξουν, συνειδητοποίησα ότι είναι στην πραγματικότητα ένα πολύ ενδιαφέρον αποτέλεσμα της ανθρώπινης μνήμης που δεν είχε μελετηθεί πειραματικά πριν».

Με συν-συγγραφέα την Deepasri Prasad, η Bainbridge διεξήγαγε μια σπάνια μελέτη που δημοσιεύτηκε από το περιοδικό Psychological Science στα τέλη του 2022 σχετικά με το φαινόμενο Mandela, στην οποία επιβεβαίωσαν για πρώτη φορά ότι οι άνθρωποι έχουν σίγουρες, αλλά εσφαλμένες, οπτικές αναμνήσεις διάσημων εικονιδίων ή χαρακτήρων. (Η Prasad ήταν διευθύντρια εργαστηρίου και βοηθός ερευνήτρια στο UChicago την εποχή της έρευνας και είναι επί του παρόντος διδακτορική φοιτήτρια ψυχολογικών και εγκεφαλικών επιστημών στο Dartmouth College στο Ανόβερο του Νιού Χάμσαϊρ.)

Οι ερευνητές προσπάθησαν να βρουν απλές αιτίες για το φαινόμενο, όπως οι άνθρωποι να μην κοιτάζουν απευθείας τη λεπτομέρεια κατά την παρατήρηση του χαρακτήρα ή των εικόνων στο Διαδίκτυο που εμφανίζουν τα σφάλματα, αλλά δεν βρήκαν ταίρι για αυτές τις υποθέσεις. Οι Bainbridge και Prasad έβαλαν επίσης τους συμμετέχοντες στο πείραμα να τραβήξουν τα εικονίδια από τη μνήμη για να δουν αν θα δημιουργούσαν αυθόρμητα αυτά τα σφάλματα, και διαπίστωσαν ότι τα έκαναν συχνά.

«Ένα μεγάλο συμπέρασμα είναι ότι ενώ το Φαινόμενο Μαντέλα εμφανίζεται σε διαφορετικούς τύπους πειραμάτων, δεν υπάρχει ξεκάθαρη εξήγηση για αυτό», είπε η Bainbridge, «έτσι χρειάζεται μελλοντική έρευνα για να δούμε τι το προκαλεί».

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πόσο επιρρεπείς μπορούμε να είμαστε στην ανακρίβεια, σημείωσε ο Neil Dagnall, γνωστικός και παραψυχολόγος ερευνητής στο Manchester Metropolitan University στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Πολύ συχνά όταν επεξεργαζόμαστε πληροφορίες, βλέπουμε τα πράγματα όπως νομίζουμε ότι είναι, αντί να είναι στην πραγματικότητα. Η προσοχή είναι ένα πολύ ενδιαφέρον φαινόμενο», είπε ο Dagnall.

«Με το Φαινόμενο Μαντέλα, οι άνθρωποι συχνά θυμούνται τα πράγματα όπως νομίζουν ότι θα έπρεπε να είναι και όχι στην πραγματικότητα – επειδή απλώς επεξεργαζόμαστε τα πράγματα πολύ γρήγορα στην καθημερινή ζωή».

Ο Ken Drinkwater, ένας συνεργάτης ερευνητής στο Manchester Metropolitan, πρόσθεσε ότι το φαινόμενο μπορεί να συνδέεται με μια κατάσταση που ονομάζεται σύνδρομο ψευδούς μνήμης. «Στην ατομική τους ταυτότητα και στον τρόπο που βλέπουν τον κόσμο, οι άνθρωποι επηρεάζονται από λανθασμένες αναμνήσεις. Θα μπορούσαν να πιστέψουν πολύ σε κάτι ή να πιστέψουν ακράδαντα ότι είχαν αυτή την εμπειρία ή αυτή τη μνήμη, αλλά στην πραγματικότητα, είναι φαντασία», είπε ο Drinkwater, ανώτερος λέκτορας στο πανεπιστήμιο.

«Πριν από αρκετά χρόνια έπρεπε να εξετάσουμε αν οι άνθρωποι μπορούσαν να ξεχωρίσουν μεταξύ αληθινών και φανταστικών αναμνήσεων», είπε ο Dagnall. «Εάν κάνετε ερωτήσεις στους ανθρώπους σχετικά με μια αεροπορική καταστροφή, για παράδειγμα, όταν θυμούνται τα γεγονότα, δεν θα θυμούνται απλώς αυτά που είδαν στις ειδήσεις. Θα ανακαλούσαν επίσης πρόσθετες πληροφορίες, επειδή δεν είναι σε θέση να κάνουν διάκριση ανάμεσα σε αυτό που είχαν δει – την πραγματική τους μνήμη – και αυτό που είχαν φανταστεί. Εάν σκέφτεστε ένα αεροπορικό δυστύχημα, μπορείτε να φανταστείτε πολλά σχετικά πράγματα επειδή τα έχετε δει σε ταινίες, στην τηλεόραση ή στις ειδήσεις».

Μερικά κοινά παραδείγματα του φαινομένου Μαντέλα έχουν ίσως λογικές εξηγήσεις, όπως ο κ. Monopoly που φοράει ένα μονόκλ επειδή συμπληρώνει το παλιομοδίτικο στυλ – παρόμοιο με τον κύριο Peanut, που το έχει – ή ο Πίκατσου που έχει μαύρη άκρη στην ουρά του επειδή τα αυτιά του έχουν επίσης μαύρες άκρες. Αλλά αυτές οι γενικεύσεις μπορεί να μην ισχύουν για άλλα σφάλματα.

Παράλληλοι κόσμοι;

Μια περίεργη συλλογική μνήμη που δείχνει πόσο ισχυρή μπορεί να είναι η ψευδής ανάκληση, είναι μια υποτιθέμενη ταινία της δεκαετίας του 1990 για ένα τζίνι που ονομάζεται “Shazaam”, με πρωταγωνιστή τον ηθοποιό David Adkins, περισσότερο γνωστό ως Sinbad. Δεν υπάρχει τέτοια ταινία, προς αμηχανία αμέτρητων ανθρώπων στο διαδίκτυο που θα μπορούσαν να ορκιστούν για το αντίθετο.

Αυτό που υπάρχει, ωστόσο, είναι η ταινία του 1996 “Kazaam”, με πρωταγωνιστή τον Shaquille O’Neal ως χαρακτήρα του τίτλου.

«Οι υποστηρικτές του φαινομένου Μαντέλα πιστεύουν ότι είναι ένα γνήσιο αποτέλεσμα. Πολλοί πιστεύουν ότι αυτό βασίζεται στους πολλούς κόσμους ή τη θεωρία των πολυσύμπανων και ότι τα πράγματα είναι διαφορετικά σε παράλληλες πραγματικότητες», είπε ο Dagnall, αναφερόμενος στη θεωρία που υποδηλώνει ότι μπορεί να υπάρχουν άλλα σύμπαντα – ενδεχομένως ένας άπειρος αριθμός από αυτά – πέρα από το δικό μας. «Συνάντησα επίσης την ιδέα του ταξιδιού στο χρόνο, που θα προκαλούσε μικρές αλλαγές στον ιστό του χρόνου».

Μια άλλη δημοφιλής θεωρία είναι ότι ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων – ένας επιταχυντής σωματιδίων στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Πυρηνικής Έρευνας, γνωστός ως CERN, στην Ελβετία – άνοιξε μια πύλη σε μια διαφορετική διάσταση όταν ενεργοποιήθηκε το 2008. H Clara Nellist, σωματιδιακή φυσικός του CERN , απάντησε σε τέτοιες ανησυχίες στο TikTok – συγκεκριμένα για τα cookies Oreo “Double Stuf” που φέρουν αυτό το όνομα αντί “Double Stuffed” – λέγοντας ότι «υπάρχουν συγκρούσεις σωματιδίων πολύ υψηλότερης ενέργειας που συμβαίνουν συνεχώς στην ατμόσφαιρά μας. … Μπορώ να σας υποσχεθώ ότι δεν θα αλλάζουμε τις ετικέτες στο φαγητό σας».

Η έλλειψη στοιχείων που να υποστηρίζουν αυτές τις θεωρίες δεν εμπόδισε τους ανθρώπους να γίνουν δημιουργικοί μαζί τους. Ένας λογαριασμός TikTok, για παράδειγμα, εμφανίζει δημοφιλή παραδείγματα Mandela Effect μέσω της οθόνης ενός πρώιμου τηλεφώνου με κάμερα, το οποίο εμφανίζει την «εναλλακτική» έκδοση επειδή υποτίθεται ότι είναι ένα τεχνολογικό κατάλοιπο από ένα παράλληλο σύμπαν.

«Σε περιόδους αβεβαιότητας, όπως η πανδημία, η παραπληροφόρηση, η παραπληροφόρηση και οι θεωρίες συνωμοσίας γίνονται πιο διαδεδομένες», είπε ο Drinkwater. «Οι άνθρωποι θέλουν να κοιτάξουν κάτι που τους δίνει περισσότερο νόημα. Θα μπορούσε, λοιπόν, η πίστη στο Φαινόμενο Μαντέλα να αυξηθεί λόγω αυτής της διαδικασίας».

Το Bainbridge του Πανεπιστημίου του Σικάγο, ωστόσο, είπε ότι έχει άσχημα νέα για τους υποψηφίους εναλλακτικής πραγματικότητας. «Συγγνώμη που απογοητεύω τους ανθρώπους που πιστεύουν στο παράλληλο σύμπαν, αλλά στη μελέτη σχεδίασής μας, ρωτήσαμε τους ανθρώπους αν είχαν ακούσει για τον Pikachu ή τον Mr. Monopoly στο παρελθόν και αν έλεγαν όχι, θα τους δείχναμε μια εικόνα. Στη συνέχεια, μετά από μια μικρή καθυστέρηση, τους ζητήσαμε να τoυς περιγράψουν από μνήμης», είπε.

«Ακόμη και εκείνοι που δεν είχαν ακούσει ποτέ γι’ αυτούς έκαναν ακόμα μερικά από αυτά τα λάθη, όπως η ουρά και το μονόκλ. Αυτοί οι άνθρωποι είχαν αυτήν την ψεύτικη μνήμη αμέσως αφού έμαθαν για τους χαρακτήρες! Πράγμα που δείχνει ότι αυτό το φαινόμενο μπορεί να συμβεί ακόμη και χωρίς παράλληλες διαστάσεις».

Πηγή: CNN, iefimerida.gr