Μια νύχτα γεμάτη ήχους από το παρελθόν, νοσταλγία και πολιτισμική μνήμη θα απλωθεί σαν μυσταγωγία στην αίθουσα Αιμίλιος Ριάδης (Μ2) του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, την Παρασκευή 2 Νοεμβρίου.
Οι μελωδίες των Σεφαραδιτών Εβραίων –ψίθυροι από τις αυλές της Ανδαλουσίας και τα σοκάκια της Θεσσαλονίκης– θα ζωντανέψουν μέσα από την ερμηνεία της Εβραϊκής Ορχήστρας Δωματίου του Μονάχου (Jewish Chamber Orchestra Munich – JCOM), σε μια μοναδική συναυλία – αφιέρωμα στην πλούσια πολιτισμική τους κληρονομιά. Με τίτλο «Die Schlüssel von Toledo – Τα Κλειδιά του Τολέδο», η συναυλία ξεδιπλώνεται ως ένα καλλιτεχνικό ταξίδι που ενώνει τη μουσική, την αφήγηση και τη μνήμη, οδηγώντας το κοινό στα βαθύτερα στρώματα της σεφαραδίτικης ιστορίας και ψυχής.
Η Jewish Chamber Orchestra Munich ιδρύθηκε το 2005 από τον αρχιμουσικό και καλλιτεχνικό διευθυντή της Ντανιέλ Γκρόσμαν (Daniel Grossmann), με στόχο να λειτουργήσει ως μια σύγχρονη εβραϊκή φωνή στη διεθνή μουσική σκηνή. Το πρόγραμμά της περιλαμβάνει ρεπερτόριο που εκτείνεται από την εποχή του Μπαρόκ έως τη σύγχρονη μουσική, δίνοντας έμφαση σε έργα Εβραίων συνθετών και σε ξεχασμένες δημιουργίες. Τα μέλη της ορχήστρας προέρχονται από περισσότερες από 20 χώρες –Εβραίοι και μη– και κατοικούν κυρίως στη Γερμανία, καθιστώντας την JCOM ένα ζωντανό σύνολο διαπολιτισμικού διαλόγου.
Η φετινή συναυλία στη Θεσσαλονίκη αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης ευρωπαϊκής περιοδείας με στόχο την ανάδειξη της σεφαραδίτικης ταυτότητας και κουλτούρας. «Η κουλτούρα του Σεφαραδίτικου Εβραϊσμού είναι πολύ λίγο γνωστή στην Κεντρική Ευρώπη. Οι συναυλίες που πρόκειται να πραγματοποιηθούν σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις αποσκοπούν στο να αλλάξει αυτό», δηλώνει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Ντανιέλ Γκρόσμαν, λίγο πριν από την έλευση της Ορχήστρας στη Θεσσαλονίκη. «Με ενδιαφέρει επίσης η σύνδεση του Σεφαραδίτικου Εβραϊσμού με το Ισλάμ», τονίζει ο έμπειρος αρχιμουσικός, εξηγώντας: «Ιδίως στον σημερινό κόσμο, είναι σημαντικό να εστιάσουμε στη θετική ανταλλαγή μεταξύ Ιουδαϊσμού και Ισλάμ. Η Θεσσαλονίκη ήταν ένα από τα σημαντικότερα κέντρα της σεφαραδίτικης κουλτούρας. Η σύνδεση με την πόλη γίνεται μέσω της ηθοποιού Αλεξάνδρας Χατζοπούλου-Σαΐα, η οποία μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη και ζει εκεί μέχρι σήμερα. Στη συναυλία, αφηγείται την ιστορία της σεφαραδίτικης οικογένειάς της».
Το συμβολικό φορτίο των «Κλειδιών της Τολέδο»
Ο τίτλος της συναυλίας έχει ισχυρό συμβολισμό, αναφερόμενος στην εξορία των Εβραίων της Ισπανίας το 1492. «Σε ένα ρεπορτάζ», εξηγεί ο Γκρόσμαν, «ο Ισπανός δημοσιογράφος Manuel Chaves Nogales διηγείται πώς οι Σεφαραδίτες Εβραίοι ζήτησαν καταφύγιο στην ισπανική πρεσβεία κατά την περίοδο του ναζισμού. Μιλούσαν τη Λαντίνο, μια αρχαία ισπανο-σεφαραδίτικη διάλεκτο. Είχαν φέρει μαζί τους τα κλειδιά των σπιτιών τους στην Ισπανία, τα οποία αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το 1492, όταν όλοι οι Εβραίοι εκδιώχθηκαν από την Ισπανία από τη μια μέρα στην άλλη. Ο τίτλος της συναυλίας βασίζεται σε αυτό το ρεπορτάζ».
Η συναυλία της Θεσσαλονίκης απευθύνεται κυρίως σε σχολεία, με στόχο την επαφή των νέων με την εβραϊκή πολιτιστική κληρονομιά μέσω βιωματικής εμπειρίας. Ο Γκρόσμαν επισημαίνει: «Οι συναυλίες μας εμπνέονται από το θέατρο. Δεν με ενδιαφέρει να συνδυάσω τέσσερα τυχαία έργα για να φτιάξω ένα συναυλιακό βράδυ. Αντίθετα, ψάχνω για θέματα που με ενδιαφέρουν, τα οποία συνήθως συγχωνεύω σε μια παράσταση συνδυάζοντας μουσική και κείμενο. Έτσι προέκυψε αυτό το συναυλιακό βράδυ».
Σε μια πόλη με τόσο ισχυρό εβραϊκό παρελθόν, η μνήμη δεν είναι απλώς αναφορά στο παρελθόν, αλλά κομμάτι της σύγχρονης ταυτότητας, κάτι που η παράσταση επιδιώκει να αναδείξει. «Η μνήμη και το ιστορικό πλαίσιο με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα σε σχέση με το παρόν», υπογραμμίζει ο Ντανιέλ Γκρόσμαν. «Στη συναυλία μας “Τα Κλειδιά της Τολέδο”, αυτή η σύνδεση επιτυγχάνεται μέσω της Αλεξάνδρας Χατζοπούλου-Σαΐα: από τη μία πλευρά, αφηγείται την ιστορία του Σεφαραδίτικου Εβραϊσμού και, ειδικότερα, της οικογένειάς της· από την άλλη, βλέπουμε μια νέα γυναίκα που έχει διαμορφωθεί από αυτήν την ιστορία σήμερα και τη φέρνει στο εδώ και τώρα στο πλαίσιο της συναυλίας», επισημαίνει.
Η JCOM ως πολυπολιτισμικό σύνολο και φορέας κατανόησης
Η ίδια η σύνθεση της ορχήστρας αντανακλά τον πολυεθνικό χαρακτήρα της εβραϊκής διασποράς. «Οι πολλές κουλτούρες που φέρνουν οι μουσικοί της ορχήστρας στη συνεργασία τους είναι ένα απίστευτο πλεονέκτημα! Ένα από τα χαρακτηριστικά της εβραϊκής κουλτούρας είναι η διασπορά της σε μεγάλο αριθμό χωρών. Αυτή η πολιτισμική πολυμορφία αντανακλάται τέλεια στους μουσικούς μας. Την ακούω και τη βιώνω στις πρόβες και στις συναυλίες της Εβραϊκής Ορχήστρας Δωματίου του Μονάχου», σημειώνει ο αρχιμουσικός και καλλιτεχνικός διευθυντής της ορχήστρας.
Η JCOM έχει ταξιδέψει σε τέσσερις ηπείρους, μεταφέροντας με συνέπεια το μήνυμά της. «Το υπέροχο είναι ότι οι συναυλίες μας γίνονται πάντα καλά δεκτές και συχνά ακούω από θεατές ότι κατάφεραν να βιώσουν τον Ιουδαϊσμό με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Αυτός είναι ακριβώς ο στόχος μου: θέλω να ζωντανέψω μια μεγάλη ποικιλία θεμάτων που σχετίζονται με την εβραϊκή κουλτούρα και θρησκεία μέσω της μουσικής και είμαι πεπεισμένος ότι η μουσική μπορεί να κάνει θαύματα στην προώθηση της κατανόησης», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Γκρόσμαν.
Ένα ταξίδι στη Θεσσαλονίκη με βαθιά προσωπικές συνδέσεις
Ιδιαίτερο στοιχείο της επίσκεψης είναι ότι η ορχήστρα θα συνοδεύεται από μια ομάδα περίπου 30 φίλων της, αρκετοί από τους οποίους είναι απόγονοι εβραϊκών οικογενειών που κάποτε έζησαν στη Θεσσαλονίκη και διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα της πόλης για πάνω από 500 χρόνια. Μερικοί έχουν μάλιστα συγγράψει βιβλία για την οικογενειακή τους ιστορία.
«Δεν επαναπαύομαι στις δάφνες μου· συνεχώς σχεδιάζω νέες ιδέες, γιατί ο Ιουδαϊσμός προσφέρει τόσα πολλά θέματα που δεν τελειώνουν ποτέ. Δυστυχώς, στις μέρες μας, οι προσπάθειες για κατανόηση και επικοινωνία είναι ιδιαίτερα σημαντικές, γι’ αυτό είμαι αποφασισμένος να συμβάλω σε αυτό. Αλλά αυτή τη στιγμή, ανυπομονώ ιδιαίτερα για τις συναυλίες στη Θεσσαλονίκη, μια πόλη που δεν έχω επισκεφθεί ποτέ πριν», καταλήγει ο Γκρόσμαν, δίνοντάς μας ραντεβού σε λίγες ημέρες, στη Θεσσαλονίκη.
Η ταυτότητα της παράστασης
Μουσική διεύθυνση Daniel Grossmann (Μόναχο)
Janet και Jak Esim Ensemble (Κωνσταντινούπολη)
Αλεξάνδρα Χατζοπούλου-Σαΐας (Θεσσαλονίκη) ηθοποιός
Jewish Chamber Orchestra Munich
Κείμενο και καλλιτεχνική σύλληψη Martín Valdés-Stauber
Σύνθεση Evgeni Orkin
Επιστημονική & Εκπαιδευτική σύμβουλος: Δρ. Τατιάνα Λιάνη
Την παράσταση θα ανοίξει η Χορωδία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, που θα τραγουδήσει δύο σεφαραδίτικα τραγούδια.
πηγή ΑΠΕ ΜΠΕ
φωτογραφίες: JCOM/ @Moritz Küstner & @Thomas Dashuber
