Θεσσαλονίκη: Οι πρώτες γυναίκες ψηφοφόροι σ’ ένα βιβλίο από τον δημοσιογράφο Βαγγέλη Πλάκα

Η 14η Δεκεμβρίου του 1930 θα μπορούσε να είναι μια συνηθισμένη Κυριακή για τη Θεσσαλονίκη ωστόσο η πόλη έμελλε να καταγράψει εκείνη τη μέρα μια ξεχωριστή πρωτιά στην ιστορία της χώρας. Ο δήμαρχος Νικόλαος Μάνος είχε κηρυχθεί έκπτωτος και δημιουργήθηκε η ανάγκη για επαναληπτικές εκλογές στον Δήμο Θεσσαλονίκης. Μόνο που για πρώτη φορά, σε αυτές τις εκλογές, δικαίωμα ψήφου είχαν και οι γυναίκες, υπό την προϋπόθεση να έχουν συμπληρώσει το 30ό έτος της ηλικίας τους και να γνωρίζουν γραφή κι ανάγνωση.

Στους εκλογικούς καταλόγους ενεγράφησαν μόλις 241 γυναίκες, μεταξύ των οποίων και οι δύο πρώτες γυναίκες ψηφοφόροι, οι αδελφές Τσιώμου – η Μερόπη Βασιλικού και η Αγγελική Μεταλλινού, στην προσωπικότητα, τη δράση και την εν γένει πρωτοπορία των οποίων εντρυφεί το βιβλίο του δημοσιογράφου Βαγγέλη Πλάκα «Οι πρώτες γυναίκες ψηφοφόροι – Αδελφές Τσιώμου», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μαλλιάρης Παιδεία.

Πρώτη για να ψηφίσει κατέφτασε στο εκλογικό τμήμα, με έκδηλο ενθουσιασμό, η Μερόπη Βασιλικού, η οποία λίγο αργότερα έριχνε την ψήφο της στην κάλπη έχοντας στα δεξιά της τη μεγαλύτερη αδελφή της Αγγελική, η οποία ακολούθησε αμέσως μετά, περιγράφει, μιλώντας στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο Βαγγέλης Πλάκας.

«Αι πρώται ελληνίδες που κάμνουν χρήσιν του δικαιώματος της δημοτικής ψήφου. Αι εκλεκταί φίλαι και συνεργάτιδες της “ Εφημερίδος των Ελληνίδων” Κυρίαι Μερόπη Βασιλικού και Αγγελική Μεταλλινού ψηφίζουσαι κατά την εν Θεσσαλονίκη δημοτικής εκλογήν της παρελθούσης Κυριακής» αναφέρει δημοσίευμα στον Τύπο της εποχής που συνοδεύεται από φωτογραφία των δύο αδελφών την ώρα της ψηφοφορίας. Μάλιστα, η Βασιλικού δεν ήταν απλώς η πρώτη ψηφοφόρος αλλά στα χρόνια που ακολούθησαν ώς το 1934, όταν οι γυναίκες ψήφισαν για πρώτη φορά σε πανελλαδικό επίπεδο, στις δημοτικές εκλογές, είχε αποδυθεί σε έναν αγώνα ώστε οι γυναίκες να ενημερωθούν και να προσέλθουν στις κάλπες.

Ωστόσο, από τον Τύπο της εποχής δεν έλειψαν και οι …παραφωνίες. «Ενώ ήταν ένα ιστορικό γεγονός -οι ίδιοι ανέδειξαν την ιστορικότητα του γεγονότος γράφοντας ότι οι γυναίκες απέκτησαν πολιτικά δικαιώματα- έκαναν αναφορές σε αντιδράσεις ανδρών, όπως ότι το φαγητό ήταν κρύο ή ότι εκείνη την ημέρα η γυναίκα του σπιτιού πήγε να ψηφίσει και δεν είχε μαγειρέψει ή ότι οι γυναίκες κοιτούσαν τα ψηφοδέλτια για να δουν ποιος ήταν ο πιο όμορφος για τις αφίσες για να πάνε να ψηφίσουν… Μια προσέγγιση που αδικούσε το ότι κατάφεραν οι γυναίκες, παρά τα στερεότυπα της εποχής και τις δυσκολίες στο οικογενειακό περιβάλλον, να βγουν μπροστά και να πάνε να ψηφίσουν» τονίζει ο συγγραφέας του βιβλίου επισημαίνοντας πως «η ίδια η Μερόπη Βασιλικού, σε συνέντευξή της είχε χαρακτηρίσει ηρωίδες αυτές τις γυναίκες που πήγαν εκείνη την ημέρα να ψηφίσουν καθώς υπήρχαν και αντιδράσεις».

Η «μακεδονομάχος με το όπλο και την πένα» και η «συντηρητική επαναστάτρια»

«Διδασκάλισσα και μονομάχος η Αγγελική, δημοσιογράφος και συγγραφέας δεκάδων βιβλίων, διέσωσε άγνωστες στιγμές του Μακεδονικού Αγώνα, της τοπικής ιστορίας και κυρίως της καθημερινής ζωής και της λαογραφίας της Μακεδονίας. Κατάφερε δε να μεταφέρει μέσα από τις λέξεις, ως πάλλουσες καρδιές, τα συναισθήματα των ανθρώπων, την ατμόσφαιρα της εποχής» γράφει για τη Μεταλλινού ο Βαγγέλης Πλάκας, ενώ για τη Βασιλικού επιλέγει μια προσέγγιση αλλιώτικη, πιο …επαναστατική, όπως και η προσωπικότητά της. «Οι λέξεις της Μερόπης ήταν διαφορετικές, πάλλονταν μαχητικά και επαναστατικά για την εποχή, για τα πιστεύω της, που υπερασπιζόταν αμετακίνητα και με πάθος. Ειδικά αυτά που αφορούσαν τις γυναίκες» αναφέρει χαρακτηριστικά για τη δημοσιογράφο και πρωτοπόρο εκδότρια του «Ημερολογίου Θεσσαλονίκης» αλλά και της «Εφημερίδας των Γυναικών». Μια γυναίκα πολυταξιδεμένη και πολιτικό πρόσωπο με υποψηφιότητες στην κεντρική πολιτική και την αυτοδιοίκηση.

«Οι δύο αδελφές ήταν ιδιαίτερα ενωμένες, με τη μεγαλύτερη, την Αγγελική Μεταλλινού, να έχει κι έναν προστατευτικό ρόλο απέναντι στη μικρότερη αδελφή της, την οποία είχε μάλιστα βαφτίσει και στη συνέχεια παντρέψει» εξηγεί ο Βαγγέλης Πλάκας, τονίζοντας πως «οι δύο αδελφές ήταν πολύ περισσότερα από τις δύο πρώτες Ελληνίδες ψηφοφόρους».
Η Μεταλλινού, η «μακεδονομάχος με το όπλο και την πένα», ακόμη και λίγο προτού φύγει από τη ζωή εργαζόταν ακούραστα για τη διάσωση και διάδοση της ιστορίας, της λαογραφίας και των παραδόσεων. Χαρακτηριστικό είναι δημοσίευμα στο «Περιοδικό Ελληνίδων Βορείου Ελλάδος» -στο οποίο η Μεταλλινού άφησε το αρχείο της- που μετά τον θάνατό της, τον Νοέμβριο του 1963, έγραφε: «όποιος θέλει να μελετήσει την ιστορία της (σ.σ. της Μακεδονίας) από τα αρχαία χρόνια ως τα σύγχρονα, την ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα, που η ίδια έζησε και υπήρξε ο κυριώτερος μάρτυς του, όποιος θέλει να μελετήση της ζωής της Θεσσαλονίκης την κάθε λεπτομέρεια, το λαογραφικό γλωσσικό πλούτο του τόπου μας, θα βρη πηγές πολύτιμες στα μικρά και μεγάλα βιβλία που σκόρπισε σε όλη της τη ζωή και ακόμη στο πλούσιο υλικό που άφησε χειρόγραφα».

Η Μερόπη Βασιλικού, η -κατά τον Βαγγέλη Πλάκα- «συντηρητική επαναστάτρια» ή «συντηρητική φεμινίστρια» -κατά τη Δ. Σαμίου- ήταν, όπως αναφέρεται στο βιβλίο, πρωτοπόρα σε πολλά, με μια όμως συντηρητική αντίληψη. «Ήταν υπέρμαχος της έμφυλης ισότητας ως προς την κοινωνική θέση, υπέρ όμως της διάκρισης ως προς τον κοινωνικό ρόλο […] Ήταν υπερήφανη, δεν ετεροπροσδιοριζόταν, είχε ισχυρή προσωπικότητα και ήταν πείσμων στις θέσεις της, σε σημείο που δε δίστασε να συγκρούεται» …ούτε με τον ίδιο τον σύζυγό της, τον πολιτικό Βασίλη Βασιλικό. Συγκεκριμένα, στις επαναληπτικές βουλευτικές εκλογές του Ιανουαρίου 1953, στην εκλογική περιφέρεια Θεσσαλονίκης, διαφωνώντας με την απόφαση του «Ελληνικού Συναγερμού» -κόμμα με το οποίο εκλεγόταν ο σύζυγός της- να υποστηρίξει την Ελένη Σκούρα, κατέθεσε και η ίδια ανεξάρτητη υποψηφιότητα!
Αυτές και πολλές άλλες πτυχές της πολυσχιδούς προσωπικότητας των αδελφών Τσιώμου αναδεικνύει το βιβλίο του Βαγγέλη Πλάκα, που παρουσιάζεται την ερχόμενη Παρασκευή 8 Μαρτίου, στις 18:30, στον πολυχώρο «Μαλλιάρης Παιδεία»/Ανατόλια (Δ. Γούναρη 39, Καμάρα).