Λίνα Μενδώνη: Ο Τύμβος Καστά της Αμφίπολης ετοιμάζεται να υποδεχτεί το κοινό – Οι σφίγγες “φορούν τα φτερά τους”

Το μεγαλύτερο ταφικό μνημείο που έχει ανακαλυφθεί ποτέ στην Ελλάδα, αποτελώντας μια από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του 2014 διεθνώς, ο Τύμβος Καστά της Αμφίπολης, ετοιμάζεται να υποδεχτεί το κοινό το 2027, ύστερα από μια τιτάνια προσπάθεια να καταστεί επισκέψιμο.

Αν και δεν έχει αποκαλυφθεί έως σήμερα ποιος ήταν ο ένοικος ή οι ένοικοι (καθώς βρέθηκαν οστά από πέντε διαφορετικούς νεκρούς) του τάφου, το πιο πιθανό σενάριο είναι αυτό που λέει ότι πρόκειται για έναν αρχαίο οικογενειακό τάφο επιφανών μελών της τότε κοινωνίας της Αμφίπολης, φωτογραφίζοντας τον Ηφαιστίωνα, επιστήθιο φίλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και δεύτερο πιο υψηλόβαθμο στέλεχος στην αυτοκρατορία του.

Ο τεράστιος αυτός κυκλικός τύμβος αναδείχθηκε στο ευρύ κοινό τον Αύγουστο του 2014 και διαθέτει μαρμάρινο περίβολο με περίμετρο 497 μέτρων, ενώ η έκτασή του αντιστοιχεί σε περίπου 20 στρέμματα. Πρόσφατα μάλιστα δόθηκε άδεια από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Σερρών για φωτογραμμετρική αποτύπωση με drone του αρχαιολογικού χώρου Αμφίπολης στο σύνολό του, με σκοπό να αποτυπωθεί και από ψηλά ο χώρος.

Η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, μιλώντας σήμερα στα Παραπολικά, τα οποία παρουσιάζουν και φωτογραφικό υλικό, σημειώνει την ακριβή διάσταση του τεράστιου αυτού έργου, την πορεία των εργασιών, τη σημασία του εν λόγω μνημείου για την Ελλάδα και δίνει τις συντεταγμένες για το νέο μουσείο που κατασκευάζεται μέσα στον αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης.

Ωστόσο, μια ακόμα είδηση για το εντυπωσιακό αυτό μνημείο της πρώιμης ελληνιστικής περιόδου, που θα αποδοθεί στο κοινό πλήρως αποκατεστημένο το 2027- 2028, είναι πως το επόμενο διάστημα θα συγκολληθούν τα σπασμένα φτερά και θα περαστούν στις ράχες των Σφιγγών, που στέκονται αγέρωχες στην είσοδο του τάφου. Η μία από τις δύο Σφίγγες θα έχει και το κεφάλι της, το οποίο βρέθηκε ακέραιο, με τους κυματιστούς βοστρύχους να πέφτουν στον αριστερό ώμο. Ενα εξαίσιο ακόμα έκθεμα για το κοινό θα είναι σε λίγο καιρό και η βαριά, μαρμάρινη, δίφυλλη θύρα, που θα επανατοποθετηθεί στην είσοδο του ταφικού θαλάμου, καθώς θα συγκολληθούν τα θυρόφυλλά της.

Κυρία Μενδώνη, σε τι φάση βρίσκονται τα έργα σήμερα στον τύμβο Καστά στην Αμφίπολη;

Τα έργα στον τύμβο Καστά βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο και σε πλήρη εξέλιξη. Θυμίζω ότι εκκίνησαν, κατ’ ουσίαν, πριν από μία πενταετία, τον Ιούλιο του 2019, και στο διάστημα αυτό καταφέραμε, με τις εργώδεις προσπάθειες των αρμόδιων υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού, των Διευθύνσεων Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων, Συντήρησης Αρχαίων και Νεότερων Μνημείων, Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, να ανακτήσουμε το χαμένο έδαφος, καθώς ουσιαστικά δεν είχε γίνει τίποτε έως τότε. Εδώ οφείλω να σημειώσω την εξαιρετικά καλή συνεργασία του υπουργείου με την αρμόδια διαχειριστική Αρχή της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, δεδομένου ότι φορέας χρηματοδότησης είναι το ΠΕΠΕΣΠΑ 2014-2020, και να θυμίσω ότι την περίοδο 2015-2019 ο Απόστολος Τζιτζικώστας ήταν ο μόνος που είχε πραγματικό ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο έργο. Μέχρι σήμερα, έχουν ήδη ολοκληρωθεί τα έργα στερέωσης και προστασίας του μνημείου, όπως και η αποκατάσταση της αρχικής γεωμετρίας του τύμβου. Ολοκληρώθηκε η κατασκευή κελύφους προστασίας και ανάδειξης της εισόδου του μνημείου, ενώ ολοκληρώνεται και το έργο της διδακτικής αποκατάστασης του περιβόλου, καθώς έχουν ταυτιστεί και επανατοποθετηθεί οι προβλεπόμενοι μαρμάρινοι λίθοι. Ομως, όπως έχω πει πολλές φορές, ο αρχαιολογικός χώρος της Αμφίπολης δεν είναι μόνον ο τύμβος Καστά. Πρόκειται για έναν πολύ σημαντικό αρχαιολογικό χώρο, με πολλά και ιδιαιτέρως σημαντικά μνημεία, όπως η ξύλινη γέφυρα του 5ου αι. π.Χ., στην οποία αναφέρεται ο Θουκυδίδης, επί των οποίων γίνονται έργα προστασίας και ανάδειξης, ενώ εξελίσσονται έργα αναβάθμισης των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους επισκέπτες και σημαντικά έργα προσβασιμότητας ΑμεΑ και εμποδιζομένων ατόμων με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης.

Τι έχει αλλάξει από το 2014 στον τύμβο, εσωτερικά και εξωτερικά;

Εχουν υλοποιηθεί οι χωματουργικές, υδραυλικές, γεωτεχνικές και στερεωτικές εργασίες, διασφαλίζοντας τη στατικότητα του τύμβου και την αποκατάσταση της αρχικής γεωμετρίας του. Ομοίως, ολοκληρώθηκε η συντήρηση του τοιχογραφικού και του γλυπτού διακόσμου του μνημείου και έχει, πιλοτικά, αναστηλωθεί τμήμα του μνημειώδους περιβόλου. Αφανής εργασία, αλλά εξαιρετικά σημαντική, καθώς δεν θα είχαμε τη δυνατότητα να προχωρήσουμε στα έργα ανάδειξης και απόδοσης του μνημείου, είναι η ολοκλήρωση της χρονοβόρας διαδικασίας των απαλλοτριώσεων της γης και της καταβολής των αποζημιώσεων στους δικαιούχους. Η σημερινή εικόνα του τύμβου Καστά, αλλά και του αρχαιολογικού χώρου της Αμφίπολης, είναι ολότελα διαφορετική απ’ ό,τι πέντε χρόνια πριν. Επιλύθηκαν γραφειοκρατικές δυσκολίες, αποδεσμεύθηκαν σημαντικοί πόροι, καταρτίστηκαν και εκτελέστηκαν απαρέγκλιτα σαφή χρονοδιαγράμματα. Και όλα αυτά σε ένα μνημείο μοναδικό, με πολλές ιδιαιτερότητες, που επιβάλλουν λεπτότατες και σύνθετες επεμβάσεις, καθώς το ίδιο το μνημείο υπαγορεύει τους ρυθμούς και τη φύση των εργασιών που εκτελούνται.

Ποιες παρεμβάσεις περιλαμβάνονται στις τρεις μελέτες της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων, που έλαβαν προ ημερών τη θετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου;

Η έγκριση των τριών μελετών δίνει αποφασιστική ώθηση στην πρόοδο των εργασιών και, εντέλει, στην απόδοση του χώρου στους επισκέπτες. Η πρώτη εξ αυτών είναι ειδική γεωτεχνική μελέτη για τη στερέωση του ορύγματος της ταφικής θήκης και την κατασκευή μεταλλικού φορέα αντιστήριξης μέρους του ταφικού μνημείου. Η δεύτερη μελέτη αφορά τη διαμόρφωση των ανατολικών και βόρειων πρανών στον περίβολο του τύμβου, καθώς και, στο δεύτερο σκέλος της, στερεωτικές επεμβάσεις στα ευπαθή τμήματα του περιβόλου και αποστραγγιστικές εργασίες στον περιβάλλοντα χώρο – σχετίζεται, δηλαδή, με τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, στην οποία προαναφέρθηκα. Η τρίτη αφορά την επανατοποθέτηση της δίφυλλης μαρμάρινης θύρας στο μνημείο, όπως και των μαρμάρινων πτερύγων και της κεφαλής στα γλυπτά των Σφιγγών. Επίσης, έχει ολοκληρωθεί και έτυχε της θετικής γνωμοδότησης του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου η μελέτη χωροθέτησης της κατασκευής εκθεσιακού χώρου, περίπου 700 τ.μ., στον άμεσα περιβάλλοντα χώρο του τύμβου, προκειμένου ο επισκέπτης μέσω των εκθεμάτων και των ψηφιακών εφαρμογών να έχει την εμπειρία μιας ολιστικής προσέγγισης του μνημείου. Στην ίδια μελέτη περιλαμβάνονται οι διαδρομές των επισκεπτών πέριξ του τύμβου και ο χώρος στάθμευσης με τις λοιπές εγκαταστάσεις υποδοχής και εξυπηρέτησης του κοινού. Οι μελέτες αυτές αποτελούν την ουσιαστική απόδειξη του δρόμου που έχει διανυθεί την πενταετία 2019-2024.

Κατασκευή εκθεσιακού χώρου, περίπου 700 τ.μ., στον άμεσα περιβάλλοντα χώρο του τύμβου, προκειμένου ο επισκέπτης μέσω των εκθεμάτων και των ψηφιακών εφαρμογών να έχει την εμπειρία μιας ολιστικής προσέγγισης του μνημείου

Ποια η σημασία του μνημείου αυτού για την Ελλάδα;

Ο τύμβος Καστά αποτελεί ένα μοναδικό μνημείο, με πρωτοτυπία στα αρχιτεκτονικά του χαρακτηριστικά αλλά και στον διάκοσμό του, γλυπτό και ζωγραφικό. Αν προσθέσουμε και τη μνημειώδη κατασκευή του περιβόλου, αυτό γίνεται απολύτως κατανοητό. Είναι μοναδικό σε μέγεθος μνημείο, ιδιαίτερα υψηλού κατασκευαστικού κόστους. Εντάσσεται οργανικά σε έναν μείζονα αρχαιολογικό χώρο, της Αμφίπολης, με πολύ βαθιά και πολύ βαριά ιστορία. Οι γραπτές πηγές, αλλά και η αρχαιολογική έρευνα τεκμαίρουν απολύτως τη σημασία της Αμφίπολης ως μείζονος τοποσήμου του αρχαίου κόσμου. Επαναλαμβάνω κάτι στο οποίο αναφέρομαι συχνά: Το μνημειακό μας απόθεμα δεν είναι ούτε στατικό ούτε απλώς αντικείμενο θαυμασμού και αισθητικής απόλαυσης. Με τη σωστή αποκατάσταση, προστασία και ανάδειξή του, μοναδικά πολιτιστικά αγαθά μετατρέπονται σε αναπτυξιακούς πόρους για μια περιοχή με καθοριστική συμβολή στην οικονομία και την απασχόληση της τοπικής κοινωνίας. Πότε θα ανοίξει για το ευρύ κοινό ο αρχαιολογικός χώρος; Ο τύμβος Καστά, όπως έχω πει και άλλες φορές, και σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα που έχει κάνει το υπουργείο Πολιτισμού, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, μέσω του Προγράμματος, που θα συνεχίσει τη χρηματοδότηση των έργων την περίοδο 2021- 2027, προβλέπεται να αποδοθεί στο κοινό πλήρως αποκατεστημένος το 2027-2028. Για να είναι πλήρως επισκέψιμος ο τύμβος, πρέπει να υλοποιηθεί το αντικείμενο των μελετών, τις οποίες ανέφερα παραπάνω. Και αυτό απαιτεί χρόνο. Ο ευρύτερος αρχαιολογικός χώρος της Αμφίπολης και τα μνημεία της είναι επισκέψιμα, όπως οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές, ενώ άλλα έργα, όπως η αποκατάσταση και ανάδειξη της ξύλινης γέφυρας, ολοκληρώνονται στο τέλος του 2025. Σημειώνω ότι και το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης είναι ένα πολύ καλό περιφερειακό μουσείο, με εξαιρετικά ευρήματα.

*Δημοσιεύτηκε στα «Παραπολιτικά»