Η δολοφονία του Τζον Κένεντι στο Ντάλας το 1963, δεν θα είχε καταγραφεί αν ο Αβραάμ Ζαπρούντερ, ένας από το πλήθος που παρακολουθούσε την αυτοκινητοπομπή του προέδρου των ΗΠΑ, δεν τραβούσε με την κάμερα 8 χιλ. (γνωστή ως Super 8) εκείνο το, διάσημο πια, ερασιτεχνικό φιλμ.
Τα ερασιτεχνικά ταινιάκια αποτελούν μια μοναδική πηγή, που συμπληρώνουν ή πολλές φορές ξεπερνούν τις επίσημες κινηματογραφήσεις. Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνάντησε το Νίκο Μητρογιαννόπουλο, το μοναδικό συλλέκτη στην Ελλάδα ερασιτεχνικών φιλμ, ο οποίος μίλησε για αυτό το άγνωστο στους περισσότερους πεδίο.
Υπάρχουν σε γενικές γραμμές δυο ειδών ερασιτεχνικά φιλμ, εξηγεί ο κ. Μητρογιαννόπουλος.
Οι οικογενειακές ταινίες, που κανείς κινηματογραφεί ιδιωτικές στιγμές, διακοπές, γλέντια, ταξίδια, σημαντικά προσωπικά γεγονότα κλπ και οι ταινίες μυθοπλασίας ή ντοκιμαντέρ, όπου κινηματογραφόφιλοι ασκούνταν στα εργαλεία του σινεμά. Άλλωστε από παλιά, και στην Ελλάδα, υπήρχαν κινηματογραφικές λέσχες, όπου οι συμμετέχοντες πρόβαλαν τα φιλμάκια τους, όπως η ΕΛΕΚ, Ελληνική Λέσχη Ερασιτεχνών Κινηματογραφιστών, που δραστηριοποιήθηκε κυρίως τη δεκαετία του ’60.
Καταγράφοντας τόπους και σκηνές της ζωής των ανθρώπων, που δεν έχουν αποτυπωθεί από κάποιο επίσημο μέσο
Στην ταινία « Πέραμα» της δεκαετίας του ’80 του Βασίλη Τριανταφύλλου διασώζεται μια εικόνα του Περάματος, η οποία δεν έχει σωθεί από οπουδήποτε αλλού, περιγράφει ο κ. Μητρογιαννόπουλος. Χάρις σε πολλά οικογενειακά φιλμάκια, βλέπουμε στιγμές από την επαρχία, όπως Καρδίτσα, Λαμία, Καλαμάτα, Καβάλα, Σύρο, Γιάννενα, Νάξο, όπου δεν υπήρχε κινηματογράφος, αλλά και από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. «Διασώζεται η τοπική ιστορία, σκηνές της ζωής, το πώς ήταν η σχέση γονιών-παιδιών, αλλά και αποτύπωση της αλλαγής των πόλεων», εξηγεί. Σε φιλμάκια από την Αθήνα του ’60, ’70, ’80 εμφανίζονται κτήρια και σπίτια που υπήρχαν τότε, αλλά σήμερα όχι. Σε έναν αρραβώνα σε ορφανό φιλμ των αρχών του ’60, μάλλον γυρισμένο στην Αθήνα, οι καλεσμένοι τρώνε ως εκλεκτό έδεσμα πατατάκια και γαριδάκια. «Έτσι μαθαίνουμε, ότι όταν πρωτοήρθαν στην ελληνική κοινωνία αυτά τα σνακ, δεν εισήχθησαν ως παιδική τροφή, αλλά προσφέρονταν αρχικά σε επίσημες εκδηλώσεις», λέει ο κ. Μητρογιαννόπουλος. Μια ακόμα σημαντική κατηγορία είναι τα ταινιάκια που γύριζαν Έλληνες μετανάστες στο εξωτερικό. Στο πλούσιο αρχείο της οικογένειας Πετροπούλου καταγράφονται σκηνές από τη ζωή τους στον Καναδά στη δεκαετία του ’50 και στη συνέχεια στη μετεγκατάστασή τους στη Μεσσηνία το ’60-’70.
Ένας ακόμη λόγος που καθιστά τις ταινίες αυτές πολύτιμες, σύμφωνα με τον κ. Μητρογιαννόπουλο, είναι το ότι αποτελούν μια απόπειρα καταγραφής της «ιστορίας από κάτω», καθώς «μειονότητες και αφανείς για την επίσημη ιστορία κοινωνικές ομάδες αποτυπώνουν τα γεγονότα μέσα από το δική τους ματιά». Σε αρχεία στο εξωτερικό υπάρχουν συλλογές ταινιών που δείχνουν, μεταξύ άλλων, Αμερικανοϊάπωνες έγκλειστους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, Εβραίους, έγχρωμους, μέλη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας κλπ.
Μαθαίνοντας για το δημόσιο μέσα από το ιδιωτικό
«Πολλές φορές φτάνεις στο δημόσιο μέσα από το ιδιωτικό, στην ιστορία ενός τόπου, μέσα από τις ιστορίες μιας οικογένειας», αναφέρει ο κ. Μητρογιαννόπουλος.
Στις ταινίες της οικογένειας Γεωργόπουλου, που είχε περιέλθει στο αρχείο του Μάνου Χαριτάτου, ο όποιος το έδωσε στον κ. Μητρογιαννόπουλο, μεταξύ άλλων αποτυπώνεται η κατασκευή του Υπεριρανικού σιδηροδρόμου στην -τότε- Περσία στις δεκαετίες του ’20-’30, όπου ο Δημήτρης Γεωργόπουλος εργαζόταν ως εργολάβος μηχανικός. Επίσης, σε άλλα φιλμάκια της οικογένειας Γεωργόπουλου βλέπει κανείς ταξίδια του ζεύγους Γεωργόπουλου στο εξωτερικό με το ζεύγος Γεωργίου Παπανδρέου-Κυβέλης, με το οποίο ήταν φίλοι. Υπάρχουν πλάνα με τον Ανδρέα Παπανδρέου σε εφηβική ηλικία και τον ετεροθαλή αδελφό του Γιώργο Παπανδρέου, παιδί του Γεωργίου Παπανδρέου και της Κυβέλης.
Παρομοίως, τα φιλμάκια του Κουτέλα, δούλευε ως ανθοπώλης στην Άγκυρα, βλέπουμε πολιτικά γεγονότα, όπως η επίσκεψη του πρώην Καγκελάριου Κόνραντ Αντενάουερ στην Άγκυρα και στο Μαυσωλείο του Κεμάλ. Ειδικότερα, τα ταινιάκια του Κουτέλα αποτυπώνουν συστηματικά τη ζωή των ανθρώπων στην Κωνταντινούπολη και την Άγκυρα από το ’40 ως τα μέσα του ’70. Ιδιαίτερα στην Κωνσταντινούπολη, αποκαλύπτεται το κοσμοπολίτικο πνεύμα, οι μεικτές παρέες Ελλήνων, Ρώσων, Τούρκων κλπ. «Είναι σα να βλέπουμε σε ντοκιμαντέρ τη ζωή της Λωξάντρας», σχολιάζει ο κ. Μητρογιαννόπουλος.
Το αρχείο «Των Ανωνύμων»: ένα από τα μεγαλύτερα-μικρά αρχεία
Το πρώτο φιλμάκι έπεσε συμπτωματικά στα χέρια του κ. Μητρογιαννόπουλου. «Σπούδαζα σκηνοθεσία και σε μια βόλτα στο Μοναστηράκι το 1997 βρήκα ένα παλιό ταινιάκι από το μήνα του μέλιτος ενός ζευγαριού στη Νέα Υόρκη το 1970», θυμάται. Σταδιακά όλο και περισσότερα φιλμάκια ήρθαν στα χέρια του. Το 2001 πήρε οδηγίες από τον Ευρωπαϊκό Φορέα που ασχολείται με τη Συλλογή Ερασιτεχνικού Υλικού για το πώς θα συγκροτήσει το αρχείο και το 2003 ίδρυσε την αστική μη κερδοσκοπική εταιρία «Των Ανωνύμων», προκειμένου το υλικό, που είχε πλέον στα χέρια του, να βρει ένα «σπίτι». Αυτή τη στιγμή το αρχείο έχει περίπου 900-1.000 ταινίες. Η καταλογογράφησή του πραγματοποιήθηκε από το τμήμα Κινηματογράφου του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Σύμφωνα με όσα είπαν οι υπεύθυνοι καθηγητές στον κ.Μητρογιαννόπουλο, το θεωρούν «ένα από τα μεγαλύτερα-μικρά αρχεία». Για το λόγο αυτό άλλωστε ήρθαν οι μεταπτυχιακοί τους φοιτητές στην Ελλάδα, προκειμένου να κάνουν την πρακτική τους στο αρχείο «Των Ανωνύμων. Σημειώνεται ότι το αρχείο εκτός από τα ερασιτεχνικά φιλμάκια, περιλαμβάνει φωτογραφίες, επιστολές, απολυτήρια από σχολεία και όσα γραπτά τεκμήρια δωρίζουν οι οικογένειες μαζί με τα φιλμ.
Στις υπόλοιπες χώρες η φύλαξη των αρχείων είναι πολύ πιο διαδεδομένη από ο,τι στην Ελλάδα. Υπάρχει άλλη κουλτούρα στον κόσμο, αλλά και μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την ίδια την Πολιτεία. Σε πολλές άλλωστε πόλεις λειτουργεί τοπικό αρχείο. Για παράδειγμα, πριν από ένα μήνα ο κ. Μητρογιαννόπουλος συμμετείχε σε συνέδριο της Ταινιοθήκης στης Σαρδηνίας με θέμα την επαναχρησιμοποίηση των ερασιτεχνικών ταινιών. «Πιο εύκολα χαρίζει ο ξένος το αρχείο του», αναφέρει ο κ. Μητρογιαννόπουλος. Στην Ελλάδα υπάρχει ακόμα η λογική, «είναι η οικογένεια μου, γιατί να το δείξω;», προσθέτει.
Κατά καιρούς αναζητούν υλικό από τα ερασιτεχνικά φιλμ δημόσιοι φορείς και ιδιώτες, για να τους βοηθήσουν σε κάποιες εργασίες, για παράδειγμα κατά την κατασκευή του σιδηρόδρομου, γεφυρών, δρόμων κλπ. Ένα κομμάτι του αρχείου της οικογένειας Γεωργόπουλου αξιοποιήθηκε στην έκθεση του Μουσείου Μπενάκη και τον δήμο Νέας Ιωνίας για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Επίσης, τα φιλμάκια χρησιμοποιούνται και για εθνολογικές και ανθρωπολογικές μελέτες.
Ο κ. Μητρογιαννόπουλος παραδέχεται ότι ο όγκος των ταινιών που βρίσκεται στα χέρια του έχει «ξεπεράσει κατά πολύ τις δυνάμεις και τις δυνατότητες» του ιδίου. «Κανονικά δε θα έπρεπε να μου δίνουν εμένα τα φιλμάκια», εκτιμά, αλλά να υφίστατο «ένας αξιόπιστος φορέας για να παραχωρήσει το υλικό». Ιδανικά, ευχής έργον «θα ήταν να δημιουργηθούν πολλά μικρά τοπικά οπτικοακουστικά αρχεία σε κάθε περιοχή της Ελλάδας, και όχι να παραμένουν συγκεντρωμένα σε μια ταινιοθήκη με έδρα την Αθήνα», υπογραμμίζει.
Ο Νίκος Μητρογιαννόπουλος γεννήθηκε το 1966 στην Αθήνα. Σπούδασε Φιλολογία στη Φιλοσοφική Αθηνών και Σκηνοθεσία στη Σχολή Σταυράκου. Παράλληλα, τη μελέτη των ερασιτεχνικών φιλμ την προχώρησε ως θέμα διδακτορικής διατριβής στο τμήμα του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας. Διετέλεσε σύμβουλος οπτικοαουστικού αρχείου του Ελληνικoύ Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου ΕΛΙΑ.
Περισσότερες πληροφορίες αλλά και φιλμάκια μπορεί κανείς να δει στην ιστοσελίδα «Των Ανωνύμων»: https://www.tonanonymon.gr/ και στο κανάλι του αρχείου στο YouTube:
https://www.youtube.com/@oftheanonymous-archiveofam5666
πηγή ΑΠΕ ΜΠΕ
Τη φωτογραφία παραχώρησε προς χρήση στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Νίκος Μητρογιαννόπουλος
