Παγκόσμια Ημέρα Παιδιού: Η προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα

Η Παγκόσμια Ημέρα του Παιδιού γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 20 Νοεμβρίου για να τιμήσει τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ που αποφασίστηκε την ίδια ημερομηνία του 1959. Ανάμεσα στα θεμελιώδη δικαιώματα των παιδιών, όπως περιγράφονται μέσα στη Διακήρυξη είναι τα εξής:

«Κάθε παιδί πρέπει να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέσα για τη φυσιολογική του ανάπτυξη, τόσο σε υλικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο. Κάθε παιδί που πεινάει πρέπει να τρέφεται, κάθε παιδί που είναι άρρωστο πρέπει να λαμβάνει περίθαλψη, κάθε παιδί που είναι αβοήθητο πρέπει να λαμβάνει βοήθεια, κάθε παραβατικό παιδί πρέπει να αποκαθίσταται πίσω στην κοινωνία, κάθε ορφανό και κάθε άστεγο παιδί πρέπει να αποκτά στέγη και κάθε είδους βοήθεια. Κάθε παιδί πρέπει να είναι το πρώτο άτομο που θα λαμβάνει ανακούφιση σε περιόδους δυστυχίας και πένθους». 

Κι αν αυτά μοιάζουν αυτονόητα για πολλά παιδιά στον κόσμο, αποτελούν όνειρο για πολλά άλλα, όπως για τα ασυνόδευτα ανήλικα που μεταναστεύουν σε ξένες χώρες, είτε ευθύς εξαρχής ασυνόδευτα λόγω ειδικών συνθηκών είτε γίνονται ασυνόδευτα στην πορεία γιατί χάνουν τους γονείς τους στην πορεία. «Σύμφωνα με τα στοιχεία του Νοεμβρίου 2023, ο εκτιμώμενος αριθμός ασυνόδευτων παιδιών στην Ελλάδα είναι 1.864», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο γενικός γραμματέας Ευάλωτων Πολιτών και Θεσμικής Προστασίας Ηρακλής Μοσκώφ, ενώ ο Τζιανλούκα Ρόκο επικεφαλής αποστολής του ΔΟΜ Ελλάδας, τονίζει ότι «η πιο επείγουσα ανάγκη που πρέπει να καλυφθεί αρχικά είναι η παροχή ιατρικής αξιολόγησης. Τα παιδιά που μετακινούνται εκτίθενται σε διαφορετικά επίπεδα κινδύνου, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν την υγεία τους, δεδομένου ότι μπορεί να μην έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης από τη στιγμή που εγκατέλειψαν τη χώρα καταγωγής τους».

Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ) και η Γενική Γραμματεία Ευάλωτων Πολιτών και Θεσμικής Προστασίας, ανακοίνωσαν τις προηγούμενες ημέρες ότι 3.173 ασυνόδευτα παιδιά που ζούσαν σε επισφαλείς συνθήκες στην Ελλάδα, έλαβαν υπηρεσίες προστασίας και στέγασης από την αρχή του 2022 έως και τις 31 Οκτωβρίου του 2023. 
Ο ΔΟΜ, υπό τον συντονισμό της αρμόδιας Γενικής Γραμματείας του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, στο πλαίσιο λειτουργίας του Εθνικού Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης (ΕΜΕΑ), που έχει ως σκοπό τον εντοπισμό και την άμεση στέγαση σε Δομές Επείγουσας Φιλοξενίας, ασυνόδευτων παιδιών που διαβιούν σε καθεστώς αστεγίας ή σε επισφαλείς συνθήκες, λειτουργεί πανελλαδικά, σήμερα, πέντε δομές επείγουσας φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, συνολικής χωρητικότητας 200 θέσεων.  

Σε αυτές τις δομές, παρέχεται ψυχοκοινωνική και νομική υποστήριξη, εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη ενώ κατά την διαμονή των παιδιών σε αυτές, ολοκληρώνεται και η καταγραφή του αιτήματός τους για διεθνή προστασία. Κατά τη διαμονή των παιδιών, λαμβάνει χώρα εξατομικευμένη εκτίμηση των αναγκών των παιδιών, εκτιμώνται οι ιδιαίτερες ανάγκες τους και ολοκληρώνεται η διαδικασία αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντός τους με σκοπό την ανεύρεση κατάλληλου πλαισίου μακροχρόνιας φιλοξενίας.  
«Τα ασυνόδευτα παιδιά είναι επιρρεπή στη βία, την κακοποίηση, την εκμετάλλευση, την κράτηση και την εμπορία ανθρώπων.

Διαφορετικοί παράγοντες συμβάλλουν στην ευπάθεια των παιδιών, συμπεριλαμβανομένων των προϋπαρχόντων παραγόντων κινδύνου σε ατομικό, κοινοτικό και δομικό επίπεδο,  τους συγκεκριμένους λόγους για τους οποίους μετανάστευσαν, και τις ειδικές συνθήκες που αντιμετωπίζουν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Ως εκ τούτου, η αρχική ιατρική αξιολόγηση επικεντρώνεται στον εντοπισμό ζητημάτων που απαιτούν παροχή άμεσης φροντίδας και διεξάγεται από τις ιατρικές ομάδες του ΔΟΜ, το Εθνικό Σύστημα Υγείας, ΜΚΟ και ιδιωτικούς φορείς που παρέχουν αυτές τις υπηρεσίες σε πληθυσμούς προσφύγων. Ο ΔΟΜ υποστηρίζει επίσης τα παιδιά κατά την άφιξή τους στην επικοινωνία με τις οικογένειές τους και στην ενημέρωσή τους ότι είναι ασφαλή. Είναι επίσης σημαντικό να παρέχονται βασικά είδη, όπως είδη ρουχισμού, υπόδησης και τρόφιμα στις δομές φιλοξενίας του ΔΟΜ», τονίζει ο Τζιανλούκα Ρόκο, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. 

Από τα παιδιά που φιλοξενήθηκαν, 1.273 εντοπίστηκαν σε συνθήκες αστεγίας, 811 εντοπίστηκαν από τις ελληνικές αρχές, 431 βρίσκονταν σε κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης, και 402 σε ανοιχτές δομές φιλοξενίας στην ηπειρωτική Ελλάδα. Μεταξύ των παιδιών, 2.844 ήταν αγόρια και 329 κορίτσια, προερχόμενα κυρίως από το Αφγανιστάν (1.106), το Πακιστάν (638), τη Σομαλία (446), τη Συρία (254) και την Αίγυπτο (231). 
Ο ΔΟΜ σε συνεργασία με τον ΕΜΕΑ του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου εξασφάλισαν μέχρι σήμερα βιώσιμες λύσεις για συνολικά 2.328 παιδιά. 1.994 παραπέμφθηκαν σε μόνιμες δομές φιλοξενίας, 131 ενηλικιώθηκαν, 107 ζουν σε δομές ημιαυτόνομης διαβίωσης και 89 επανενώθηκαν με τις οικογένειές τους στην Ελλάδα.  
Τα παιδιά που εντοπίζονται άστεγα ή σε επισφαλείς συνθήκες παραπέμπονται στον ΕΜΕΑ μέσω της Τηλεφωνικής Γραμμής Εντοπισμού κυρίως από τις ελληνικές αρχές (Αστυνομία, Υπηρεσία Ασύλου, Νοσοκομεία κά) και τους συνεργαζόμενους φορείς του ΕΜΕΑ, ήτοι την Άρσις στην Θεσσαλονίκη και το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού στην Αθήνα (μέσω κινητών μονάδων και γραφείων ενημέρωσης), και άλλες οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της παιδικής προστασίας. 

«Σύμφωνα με τα στοιχεία του Νοεμβρίου 2023, ο εκτιμώμενος αριθμός ασυνόδευτων παιδιών στην Ελλάδα είναι 1864. Το 20% των παιδιών προέρχεται από το Αφγανιστάν, το 10% από το Πακιστάν , το 13% από τη Συρία και το 57% από άλλες χώρες, κυρίως αφρικανικές. Για την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια έχει συνταχθεί η Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων (2021-2025). Βάσει της Εθνικής Στρατηγικής ορίζονται τέσσερεις βασικοί πυλώνες δράσης: α) διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών, β) αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο, γ) πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας και εκμετάλλευσης, και δ) ενίσχυση του μηχανισμού συλλογής δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τις δομές φιλοξενίας. Θεμελιώδης και βασική συνθήκη αποτελεσματικής προστασίας των παιδιών είναι η ένταξή τους σε κατάλληλες για την ηλικία και τις ανάγκες τους δομές φιλοξενίας και φροντίδας που προσφέρονται οι απαραίτητες υπηρεσίες για την υγιή ανάπτυξή τους», υπογραμμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Ηρακλής Μοσκώφ.

Η σημασία της ένταξης στην εκπαίδευση

Για την ομαλή ένταξη των παιδιών αυτών αλλά και την υγιή ανάπτυξη τους η ενσωμάτωση τους στην σχολική ζωή είναι κρίσιμη, τονίζουν οι ειδικοί. Όχι μόνο για εκπαιδευτικούς αλλά και για κοινωνικούς λόγους. 
«Πρωταρχικό μέλημα είναι η πρόσβαση τους στην εκπαίδευση καθώς το σχολείο προσφέρει εκτός από γνωστικούς, μαθησιακούς στόχους τη δυνατότητα κοινωνικοποίησης των ασυνόδευτων ανηλίκων σε ένα ασφαλές προστατευμένο πλαίσιο μέσα από τη διάδραση και επαφή με τους Έλληνες συμμαθητές τους, την ψυχοκοινωνική τους υποστήριξη συμβάλλοντας στην ψυχική τους ευημερία καθώς και πρωταρχικό χώρο για την κανονικότητα μιας παιδικής ηλικίας που έχουν στερηθεί. Παράλληλα, οι δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων σε συνεργασία με τη Μονάδα Ένταξης και Υποστήριξης της Γενικής Γραμματείας και φορείς (κρατικούς και της κοινωνίας των πολιτών) διοργανώνει και υλοποιεί πλήθος ενταξιακών δράσεων χρησιμοποιώντας την τέχνη και τον αθλητισμό προκειμένου να δώσει ευκαιρίες ισότιμης συμμετοχής και ενδυνάμωσης τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο της ιδιαίτερης αυτής ομάδας. Μέσα από ποικίλες ενταξιακές δράσεις οι ασυνόδευτοι ανήλικοι αλλά ταυτόχρονα και οι συνομήλικοι τους Έλληνες συνυπάρχουν και συνεργάζονται στο πλαίσιο μιας πλουραλιστικής κοινωνίας που βασίζεται στο σεβασμό της ετερότητας και την έμπρακτη εφαρμογή των δικαιωμάτων του παιδιού στην καθημερινότητα τους», συμπληρώνει ο Ηρακλής Μοσκώφ.   

Όπως επισημαίνει ο Τζιανλούκα Ρόκο, πολύ σημαντικός παράγοντας εκτός από τα παραπάνω είναι και η ψυχολογική υποστήριξη για τα ασυνόδευτα ανήλικα, καθώς πολύ συχνά έχουν επιβιώσει κάτω από πολύ αντίξοες συνθήκες μέχρι να τεθούν στο καθεστώς προστασίας. «Προτεραιότητα για τους επαγγελματίες στον χώρο της παιδικής προστασίας είναι η αξιολόγηση των αναγκών τους που ενδέχεται να απαιτούν ψυχολογική υποστήριξη και άλλες συμβουλευτικές υπηρεσίες, την παροχή νομικής υποστήριξης για τη διευκόλυνση της έναρξης της διαδικασίας αίτησης ασύλου και την αξιολόγηση του μορφωτικού επιπέδου του παιδιού, ώστε να καταστεί δυνατή η ένταξη στην τυπική ή μη τυπική εκπαίδευση, καθώς και την υποστήριξη της κοινωνικοποίησής και δικτύωσής τους με άλλα παιδιά που ζουν στις δομές φιλοξενίας», σημειώνει και καταλήγει επισημαίνοντας: «Είναι κρίσιμο να συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε την εφαρμογή μακροπρόθεσμων, βιώσιμων λύσεων για τη διασφάλιση των βέλτιστων συμφερόντων και την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών που διαμένουν στη χώρα. Για το σκοπό αυτό, η λειτουργία Δομών Φιλοξενίας για ασυνόδευτα παιδιά θα συνεχίσει να αποτελεί προτεραιότητα του ΔΟΜ, δημιουργώντας ένα βιώσιμο και φιλικό προς τα παιδιά περιβάλλον. Θα ενισχυθούν περαιτέρω προσπάθειες για την προώθηση εναλλακτικών μορφών φροντίδας, οι οποίες θα είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες των παιδιών, εστιάζοντας στην ημι-ανεξαρτησία τους και τη μετάβασή τους στην ενήλικη ζωή, συμπεριλαμβανομένης της οικογενειακής φροντίδας, της αναδοχής, καθώς και ελεγχόμενων συνθηκών ανεξάρτητης στέγασης των παιδιών».