Τελειομανία και αλκοόλ: Μια τοξική σχέση και οι θεραπευτικές προοπτικές της
Date:
”Ότι φαίνεται τέλειο και πλήρες, σημαίνει ότι δεν αναπνέει…”.
Η Διαταραχή Χρήσης Αλκοόλ συνιστά μια ασθένεια ψυχικής υγείας, η οποία διακρίνεται από την αδυναμία και την μειωμένη ανικατότητα του ατόμου να διακόψει ή να ελέγξει την χρήση αλκοόλ, παρά τις αρνητικές επιπτώσεις που βιώνει στον κοινωνικό, επαγγελματικό τομέα και την υγεία του.
Εκτός των περιστασιακών χρηστών, ο εθισμός στο αλκοόλ διαγιγνώσκεται όταν συμπληρωθούν 12 μήνες χρήσης, καθώς παρατηρείται σημαντική έκπτωση στη λειτουργικότητα του ατόμου λόγω των συμπτωμάτων.
Νέα ερευνητικά δεδομένα αναδεικνύουν ότι ειδικά στοιχεία προσωπικότητας όπως η τελειοθηρία μπορεί να αυξάνουν περισσότερο την ευαλωτότητα του ατόμου να αναπτύσσει και να διατηρεί προβληματικά πρότυπα χρήσης αλκοόλ.
Συγκεκριμένοι τύποι τελειομανίας διαδραματίζουν σημαντικότερο ρόλο στην ανάπτυξη σοβαρού εθισμού στο αλκοόλ.
Ακόμη, παρεμφερή στοιχεία προσωπικότητας αλλά και καταστάσεις ψυχικής υγείας όπως το γενικευμένο άγχος, το κοινωνικό άγχος και η κατάθλιψη αποτελούν παράγοντες επικινδυνότητας για τη χρήση και την διαταραχή χρήσης αλκοόλ.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υποστηρίζει ότι το γένος, η ηλικία, οι οικογενειακές καταστάσεις και το κοινωνικο/οικονομικό status είναι παράγοντες που καλλιεργούν το προφίλ των χρηστών. [π.χ άνδρες, υψηλό μορφωτικό επίπεδο, άγαμοι].
Αποσαφηνίζοντας τις διαστάσεις της τελειομανίας
Ως τελειομανία χαρακτηρίζεται η τάση να απαιτεί κανείς από τον εαυτό του ή τους γύρω του ένα υπερβολικά υψηλό επίπεδο απόδοσης.
Οι τρεις φόρμες τελειομανίας είναι:
Η τελειομανία που προσανατολίζεται στον εαυτό. “Ο στόχος μου είναι να μπω πρώτος στη σχολή. Θα απογοητευτώ εάν δεν το καταφέρω. Θα είμαι ένας άχρηστος και ανίκανος φοιτητής”. Ο συγκεκριμένος τύπος έχει συνδεθεί με την ανάπτυξη σοβαρής διαταραχής χρήσης αλκοόλ.
Η κοινωνικά προδιαγεγραμμένη τελειομανία, που διαμορφώνεται από τις υψηλές προσδοκίες των άλλων. ”Οι γονείς μου δεν περιμένουν τίποτα λιγότερο από το αριστείο”, ”Εάν δεν χάσω 5 κιλά ακόμα, δεν θα με πάρει κανείς σε χορευτική παράσταση, καταστράφηκα”.
Η τελειομανία με άλλο προσανατολισμό, ενέχει τις υπερβολικές προσδοκίες που έχει το άτομο από τους άλλους. ”Οι απαιτήσεις είναι πολλές για τον σύζυγό μου. Θα πρέπει να είναι ρομαντικός, να έχει πάντα χρόνο για μένα, όταν τον χρειαστώ πρέπει να είναι εκεί”.
”Μπορεί η γυναίκα μου να δουλεύει και να ασχολείται με τα παιδιά, αλλά και σπίτι μας οφείλει να το διατηρεί πάντα καθαρό”.
Η Κραιπάλη που πνίγει την ‘αποτυχία’
Όλα ξεκινούν με λίγες γουλιές. Αυτό το ‘λίγο’ δεν απέχει πολύ από το να γίνει το ποτό συνήθεια. Γιατί ο ‘ψυχικός ουρανίσκος’ καλομαθαίνει με τις γεύσεις που του δίνουμε και ταιριάζει απόλυτα με την ανάγκη να θολώσουμε ή να καλύψουμε τα αρνητικά συναισθήματα.
Το αλκοόλ δεν κυκλοφορεί μόνο σε κοινωνικές περιστάσεις. Για το άτομο που είναι εθισμένο, το αλκοόλ είναι μια πιο μοναχική εσωτερική διαδικασία. Δεν πίνει απλά για να ξεχάσει ή να αποδράσει από μια συναισθηματική φυλακή. Αυτό που καταπίνει επί της ουσίας είναι οι απογοητεύσεις και οι ευθύνες.
Οι πεποιθήσεις και οι συμπεριφορές που συνοδεύουν την τελειομανία
Στον πυρήνα της τελειομανίας βρίσκονται και άλλες παρεμφερείς δυσλειτουργικές συμπεριφορές, η αυτο~μομφή, ”Εγώ φταίω για όλα”, η υπερυπευθυνότητα, ”Εγώ φέρω ευθύνη για την οικογένειά μου”, η έντονη αυτοκριτική ”Δεν το κάνω καλά, πάντα έτσι, είμαι ανίκανος να το καταφέρω, φαίνομαι άχρηστος στους άλλους”, και το αίσθημα της ντροπής, ”πώς θα εμφανισθώ έτσι στη δουλειά, τι θα πουν για μένα, θα χάσω το κύρος μου και την υπόληψή μου”. Η σύγκρουση μεταξύ του πραγματικού και του ιδανικού εαυτού βιώνεται συχνά. Η τελειομανία προωθεί αρκετά στο άτομο την κοινωνική απομόνωση, κάτι που υποβοηθά τη χρήση αλκοόλ.
Η τελειομανία επίσης συνοδεύεται και από υψηλή παρορμητικότητα και μειωμένο έλεγχο, παράγοντες που εμπλέκονται στη διαταραχή χρήσης αλκοόλ αλλά και σε άλλες διαταραχές όπως εκείνες της πρόσληψης τροφής [βουλιμία, νευρική ανορεξία]. Αυτό το στοιχείο προσωπικότητας μεγαλώνει την ευπάθεια μας στο άγχος και την κατάθλιψη. Πολλοί χρήστες αυτοθεραπεύονται μέσω του αλκοόλ για να αισθανθούν ανακούφιση.
Το αλκοόλ ως διέξοδος
Το αλκοόλ προσφέρει μια διέξοδο για κάποιον που θέλει να ξεφύγει από τις ευθύνες που κουβαλάει στις πλάτες του, να φύγει από την πραγματικότητα. Στην αρχή οι πρώτες σταγόνες είναι για να πάρει το άτομο δύναμη, να αυτοενισχυθεί, να αντεπεξέλθει στον υψηλό πήχη που έχει θέσει στον εαυτό του. Στην αρχή θεωρεί ότι αποκτά υπερδυνάμεις, όμως η δυσκολία έρχεται όταν αυτό γίνεται μια συνήθεια που συνδέεται με την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα, καθώς αδυνατεί το άτομο να ελέγξει την παρόρμηση.
Η πηγή της τελειομανίας
Η τελειομανία είναι το κύημα μιας πληγωμένης αυτοεκτίμησης.
Δείτε πώς προκύπτει αυτό μέσα από το παράδειγμα ενός φανταστικού διαλόγου μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου:
Αν φέρω μέτριο αποτέλεσμα, απογοητεύομαι, θυμώνω με τον εαυτό μου’,
Και αν όντως το αποτέλεσμα είναι αντικειμενικά μέτριο τι θα σήμαινε αυτό για σένα;’
Θα σήμαινε ότι είμαι αποτυχημένος’
Και ας υποθέσουμε ότι είσαι όντως αποτυχημένος τι θα σήμαινε για σένα;
‘Ότι δεν αξίζω τίποτα’. [η πυρηνική πεποίθηση για τον εαυτό που αντανακλά την αυτοεκτίμηση].
Το να ‘είμαι τέλειος’ είναι μια γνωστική διαστρέβλωση και μια δυσλειτουργική πεποίθηση, η οποία εμπεριέχει πολλούς κανόνες ”πρέπει να διαβάζω 15 ώρες για να τα πάω καλά” ”δεν ζητάω ποτέ βοήθεια, αν ζητήσω βοήθεια θα με περάσουν για αδύναμο, πρέπει μόνος μου να βρω τη λύση”, ώστε το άτομο να επικυρώνει στον εαυτό του την ‘τελειότητα’.
Η τελειότητα για έναν άνθρωπο σηματοδοτεί το πόσο επιτυχημένος είναι και το πόσο μεγάλη αξία έχει, σύμφωνα με την αντίληψη που έχει διαμορφώσει για τον εαυτό του. Έχει συνδεθεί η τελειότητα με την προσωπική αξία που προσδίδει κανείς στον εαυτό του.
Τις περισσότερες φορές αυτά τα ‘πρέπει’ καλλιεργούνται μέσα από την ανατροφή του ατόμου, τη σχέση με τους γονείς, και φυσικά την ίδια την ιδιοσυγκρασία του. Η αποδοχή [άρα και η αγάπη] υπό όρους, η αυστηρότητα και τα πρέπει που μεταδίδουν οι γονείς στο παιδί, τα υψηλά standards και οι απαιτήσεις, οι απόψεις που διαμορφώνουν την έννοια τι σημαίνει να είναι κανείς επιτυχημένος και αποδεκτός, δημιουργούν τάσεις τελειοθηρίας αλλά και μια εσωτερική πίεση και άγχος που συσσωρεύονται για χρόνια.
Οι θεραπευτικές προοπτικές μέσω της Γνωστικής Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας
Ο εθισμός στο αλκοόλ είναι ένα πολυσχιδές φαινόμενο, και δεν σημαίνει ότι διαχειριζόμενοι την τελειοθηρική τάση θα μειώνεται και η επιθυμία για κατανάλωση.
Υπάρχουν συγκεκριμένα πρωτόκολλα για τη θεραπευτική παρέμβαση στον εθισμό, όπου παράλληλα με την ψυχοθεραπεία το άτομο εκπαιδεύεται στη διαχείριση των παράπλευρων προβλημάτων που τον επηρεάζουν, π.χ μια αγχώδη διαταραχή, κατάθλιψη, συναισθηματική αστάθεια, οικογενειακά/οικονομικά προβλήματα.
Λαμβάνοντας υπόψιν τον επιβαρυντικό ρόλο που έχει η τελειομανία στην ανάπτυξη και διατήρηση μιας σοβαρής διαταραχής χρήσης αλκοόλ, όπως προκύπτει από τις έρευνες, θα ήταν πολύτιμο να διερευνηθούν οι διαστάσεις, ο τρόπος σκέψης, οι δυσλειτουργικοί κανόνες και συμπεριφορές που ανάγονται μέσω της τελειομανίας.
Θεραπευτικοί στόχοι:
Ο στόχος είναι μέσω τεχνικών γνωστικής αναδόμησης, να κατανοήσει το άτομο τη σχέση της αυτο~κατηγορίας με την τελειομανία. Να αναθεωρήσει τον περιοριστικό/διπολικό τρόπο προσέγγισης των πραγμάτων και των αξιών, την έννοια της αποτυχίας και της ανεπάρκειας.
Να κατανοήσει ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ευάλωτοι και δεν έχουμε υπερδυνάμεις, αλλά και πως το τέλειο είναι μια ‘ψευδαίσθηση’, μια μαθημένη πεποίθηση, όχι η πραγματικότητα, είναι μια διαστρεβλωμένη αντίληψη που βάζει εμπόδια στο μυαλό, το συναίσθημα και τις πράξεις.
Να ανακτήσει τον χαμένο έλεγχο του εαυτού του και να αντιστέκεται στις παρορμήσεις χωρίς να δυσφορεί.
Να τροποποιήσει και να αντικαταστήσει τις επιζήμιες συμπεριφορές με πιο λειτουργικές και υγιείς.
Να αναζητήσει τρόπους επανένταξης στην κοινωνική ζωή. Να δοκιμάσει νέες δραστηριότητες με άλλους ανθρώπους, που προσφέρουν ξεγνοιασιά και απόδραση από τις ευθύνες της καθημερινότητας, λαμβάνοντας ευχαρίστηση, γιατί η ζωή δεν είναι ένας μαραθώνιος υποχρεώσεων που επιβάλλεται πάντα να βγαίνουμε νικητές.
Η ‘ιδέα του τέλειου’ δεν συνεπάγεται της ευτυχίας.
Η ευτυχία έρχεται όταν αποφασίσεις να δεις πέρα από τις ατέλειες.
